به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در چهلمین سالگرد از شروع دفاع مقدس و در سومین هفته متمادی از کتاب جلد اول از کتاب چهل و ششم روزشمار جنگ ایران و عراق با عنوان «کربلای 5؛ تلاشی دیگر برای تعیین سرنوشت جنگ» رونمایی کرد. این مراسم با توجه به وضعیت ناشی از شیوع ویروس کرونا بدون حضور رسانه‌ها برگزار شد. به‌منظور آشنایی بیشتر با این کتاب با حجت‌الله کریمی مدیریت گروه روزشمار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ابوالقاسم حبیبی نویسنده بخش نظامی و دکتر ایرج همتی نویسنده بخش سیاسی و همچنین حمیدرضا فراهانی و هادی نخعی ناظران علمی و محتوایی این روزشمار به گفت‌وگو پرداختیم.

حجت‌الله کریمی مدیریت گروه روزشمار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به انتشار جلد اول از روزشمار چهل و ششم با عنوان «کربلای 5؛ تلاشی دیگر برای تعیین سرنوشت جنگ» گفت: این کتاب سی و نهمین کتابی است که از مجموعه روزشمار جنگ ایران و عراق منتشر می‌شود و بازه 29 روزه از 5 دی 1365 تا سوم بهمن 1365 را در برمی‌گیرد.

وی افزود: نگارش و تدوین و تحقیق بخش نظامی کتاب را آقای ابوالقاسم حبیبی بر عهده داشتند که ایشان با توجه به تجربه و سابقه‌ای که در راوی گری داشته اند و کتاب عملیات بزرگ بیت المقدس را در قالب روزشمار 19 کار کرده بودند، گروه تصمیم گرفت با توجه به اینکه عملیات کربلای 5 از بزرگ‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین عملیات‌ها در دوران هشت سال دفاع مقدس است، بخش نظامی را به ایشان واگذار کنیم.


مدیریت گروه روزشمار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس افزود: همچنین مباحث سیاسی بسیار حائز اهمیت بود به هم دلیل این بخش را هم به یکی از نویسندگان بسیار خوب مرکز، دکتر ایرج همتی سپردیم، ایشان هم سابقه تألیف بخش غیرنظامی روزشمار را قبل از این در کتاب بیست و هشتم داشتند که جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی را کسب کرد.

وی با اظهار به اینکه نظارت علمی کتاب هم شامل بخش نظامی و بخش غیرنظامی است، عنوان کرد: نظارت بخش نظامی را آقای فراهانی با همکاری آقای هادی نخعی از کارشناسان گروه روزشمار انجام دادند و نظارت بخش سیاسی کار را هم آقای دکتر یعقوب نعمتی وروجنی انجام داده اند.

کریمی عملیات کربلای 5 را موضوع اصلی این روزشمار برشمرد و گفت: عملیات کربلای 5 در یک بازه نسبتاً کوتاهی بعد از عملیات کربلای 4 طراحی و اجرا شد. بحث‌های فشرده‌ای در سطح قرارگاه خاتم برای اجرای این عملیات انجام شده است که تمام این بحث‌ها و تمام این مباحث اثرگذار که بعضی هایشان بسیار چالشی است در این کتاب درج‌شده است.

در ادامه باابوالقاسم حبیبی پژوهشگر و نویسنده بخش نظامی روزشمار چهل و ششم که خود راوی عملیات کربلای 5 بوده است به گفت‌وگو نشستیم، وی با اشاره به جلد اول روزشمار چهل و ششم گفت: این روزشمار شامل وقایع و گزارش‌های پس از شکست عملیات کربلای 4 است. در این کتاب مقدمات عملیات کربلای 5 تا پایان این عملیات بررسی‌شده است.

وی اظهار کرد: برای بخش نظامی کتاب، حدود 20 ماه تقریباً تمام وقت مشغول پژوهش، فیش‌برداری و نگارش بخش نظامی کتاب بودم. البته 20 ماه غیر از مواردی است که بازخوانی انجام‌شده است. مأموریت و وظیفه من پرداختن به کربلای 5 بود یعنی از زمانی که عملیات کربلای 4 در تاریخ سوم دی‌ماه سال 65 به شکست می‌انجامد و از بعدازظهر روز چهارم تصمیم می‌گیرند که این عملیات را در یک نقطه‌ای از آن منطقه کربلای 4 شروع کنند، من کتاب را از روز پنجم دی شروع کردم.

نویسنده روزشمار «کربلای 5»، با تاکید بر این که منابع مورد استفاده بخش نظامی این کتاب فقط از منابع مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بوده است، اظهار کرد: برای تحقیق و پژوهش از اسناد و منابع منحصربه‌فرد مرکز استفاده کردم یعنی اگر در جلسه قرارگاه خاتم دارد بحث‌های متمادی و طولانی بین فرماندهان جنگ انجام می‌شود، در خصوص این عملیات بحث می‌شود و تصمیم‌گیری می‌شود و در جریان عملیات آن رخدادهایی که اتفاق افتاده است همه از منابع دست اول مرکز است، منابعی که در جای دیگر نیست.


وی متذکر شد: اصلاً امکان ندارد منابع نظامی ما منابعی غیر از مرکز باشد، مگر اینکه مثلاً فردی یک اطلاعیه‌ای در خصوص این عملیات داده است، ما رفته‌ایم این اطلاعیه را از روزنامه درآوردیم. ولی بقیه منابع که مربوط به عملیات است همه از مرکز است.

حبیبی با اشاره به سؤالاتی که در رابطه با جنگ ایران و عراق وجود دارد، اظهار کرد: در خصوص جنگ ایران و عراق چند سؤال تابه‌حال وجود داشته و در آینده وجود خواهد داشت، از جمله اینکه بعد از آزادسازی خرمشهر چرا جنگ را ادامه دادید؟ چرا وارد خاک عراق شدید؟ چرا ما در کربلای 4 شکست خوردیم؟ آیا کربلای 4 عملیات اصلی بود یا خیر؟ در عملیات کربلای 5 چرا در محدوده کوچکی چنین عملیات بزرگی را انجام دادیم؟ اگر انجام دادیم، آیا این عملیات موفق بوده، اگر موفق بوده چه دستاوردی داشته است؟ اینها جزء سؤالاتی است که بوده و همیشه هم خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه در حال آماده‌سازی روزشمار کربلای 4 می‌باشد، گفت: قبل از اینکه من عملیات کربلای 4 را بنویسم، کربلای 5 را بررسی کردم. عملیات‌های کربلای 4 و 5 تقریباً در یک مجموعه است؛ قرار بود یک عملیات در این مقطع انجام شود اما وقتی‌که عملیات شکست خورد به‌ناچار عملیات دوم را انجام دادیم یعنی عملیات کربلای 4 و 5 تقریباً به هم گره‌خورده هستند.

این راوی دوران دفاع مقدس در پاسخ به این پرسش که آیا در این روزشمار به سوالات و شبهاتی که در رابطه با عملیات کربلای 5 مطرح می‌شود، پاسخ‌داده‌شده و یا خیر، بیان کرد: در مقدمه کتاب هم آورده‌ام که عملیات کربلای 5 به چه شکلی انجام شد، آیا دستاوردی داشت و به کجا انجامید؟ سعی کرده ام در مقدمه کتاب به این پرسش‌ها پاسخ بدهم، البته نه اینکه خودم پاسخ بدهم بلکه گزارش‌هایم به گونه ای باشد که جواب سؤالات دیگران داده شود. هرچند که این کتاب، کتاب مرجع است و محقق به اقتضای آن سؤالاتی که برایش مطرح می‌شود، می‌رود در کتاب جستجو می‌کند و جواب سؤالش را پیدا می‌کند.

وی به برخی از موضوعات مهمی که در جلد اول روزشمار چهل و ششم مطرح‌شده اشاره و عنوان کرد: «در این کتاب چندین گزارش که بین آقای هاشمی به عنوان فرمانده جنگ با فرماندهان سپاه تشکیل می‌شود، آورده شده است.» مواردی در آنجا مطرح می‌شود که خیلی تاریخ‌ساز است، نکات مهمی دارد، من سعی کردم که از داخل آن گزارش‌های جالبی را دربیاورم.

حبیبی افزود: در این کتاب گزارش‌های منحصربه‌فردی آورده شده که در هیچ منبعی نمی‌توانید بخوانید، هرکس فردا بخواهد جستجو کند و بگوید چرا در کربلای 5 چنین کاری کردند، چطور تصمیم گرفتند، تنها منبع موجود این کتاب است.

وی متذکر شد: تمام گزارش‌های تصمیمات مربوط به عملیات کربلای 5 در جلد اول کتاب موجود است و از تاریخ چهارم بهمن جلد دیگر روزشمار چهل و ششم شروع می‌شود. برخی از گزارش‌های این کتاب به صورت بسیط مطرح‌شده و همین موضوع باعث شده تا حجم مطالب بالا برود و کتاب دو جلدی شود.

در ادامه با دکتر ایرج همتی نویسنده و پژوهشگر در حوزه دفاع‌مقدس که نویسنده بخش غیرنظامی جلد اول روزشمار چهل و ششم به گفت‌وگو پرداختیم، وی گفت: روزشمار چهل و ششم از کتاب‌های روزشمار جنگ ایران و عراق است که به خاطر حجم زیاد رویدادهای این دوره در دو جلد منتشرشده است. جلد اول کتاب که بنده در نگارش بخش غیرنظامی آن همکاری داشتم وقایع 29 روز جنگ از 5 دی تا 3 بهمن 1365 را در برمی‌گیرد که به طور مشخص حدود زمانی پایان عملیات کربلای 4 تا پایان مراحل عملیات کربلای 5 است.

وی با اشاره به اینکه روزشمار کربلای 5 دارای دو نویسنده است، تصریح کرد: در واقع از آغاز نگارش و انتشار کتاب‌های روزشمار جنگ اصل بر این بود که در هر کتاب نویسنده و پژوهشگر واحدی به تحقیق و تألیف مطالب بخش‌های نظامی و غیرنظامی بپردازد، اما در روند کار نویسنده دومی اضافه شد که فقط به نگارش وقایع غیرنظامی هر دوره اعم از سیاسی ـ اجتماعی و اقتصادی می‌پرداخت. هدف از این سیاست سرعت بخشیدن به کار انتشار 57 جلد کتاب روزشمار جنگ بود اما این تقسیم کار در عمل منجر به آن شد که دو نویسنده تقریباَ به صورت مجزا وقایع نظامی و غیرنظامی را بنویسند و نگارش کتاب 46 نیز از این قاعده مستثنا نبود. البته بعدها مرکز این سیاست را کنار گذاشت و ترجیح داد برای تهیه هر یک از کتاب‌های روزشمار صرفاَ با یک نویسنده قرارداد ببندد.


این نویسنده و پژوهشگر در حوزه دفاع مقدس به وقایع مهمی که در این کتاب به آن‌ها پرداخته‌شده، اشاره و عنوان کرد: وقایع این دوره عمدتاَ تحت تأثیر دو رویداد مهم نظامی جنگ قرار دارد؛ اولین رویداد شکست عملیات کربلای 4 است که تصور میشد در صورت پیروزی در آن سرنوشت نهایی جنگ رقم بخورد. این رویداد موجی از واکنش‌ها و بازتاب‌های سیاسی خبری را به دنبال داشت که این کتاب به تفصیل آن را پوشش داده است.

وی افزود: دومین رویداد انجام عملیات کربلای 5 به فاصله دو هفته پس از شکست و توقف عملیات کربلای 4 است که با انجام آن تلاش می‌شد به تردیدها درباره توانایی ایران در تعیین سرنوشت جنگ خاتمه داده شود. عملیات کربلای 5 به خاطر تهدید موقعیت بصره دومین شهر عراق علاوه بر بازتاب بسیار گسترده در رسانه های خارجی با واکنش‌های قابل توجه محافل سیاسی و نظامی جهان مواجه شد که در این کتاب به تفصیل به آن‌ها پرداخته می‌شود.

همتی اظهار کرد: وقایع مهمی که مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر این دو رویداد به وقوع پیوسته و در فهرست موضوعات این کتاب قرار دارند شامل جنگ شهرها، جنگ نفتکشها در خلیج فارس، سیاست امریکا و شوروی در قبال تشدید جنگ و تشدید تلاش‌های صلح اول در چارچوب پنجمین اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی در کویت و سپس در قالب ابتکار جدید پرز دکوئیار دبیر کل سازمان ملل است. شورای امنیت سازمان ملل بعدها در نتیجه این ابتکار قطعنامه 598 را در تاریخ 29 تیر 1366 صادر کرد که به نقطه عطفی در فرایند سیاسی خاتمه جنگ ایران و عراق تبدیل شد.

وی افزود: موضوعات مهم دیگری که در این کتاب در چارچوب روند جنگ اما تقریباَ بی‌ارتباط با دو عملیات کربلای 4 و 5 موردبررسی قرارگرفته شامل کاهش شدید درآمدهای ارزی ایران در سال 1365، ادامه روند عادی‌سازی روابط سیاسی ایران و فرانسه و برگزاری اجلاس همیاری ملت عراق در تهران با شرکت بیش از 250 تن از اعضای گروه های مخالف یا معارضین عراقی است.

وی با تاکید بر اینکه به نظر من نگارش وقایع جنگ در قالب روزشمار مبتنی بر هیچ‌یک از فرضیه‌ها یا پرسش‌های امروزی در زمینه جنگ نیست، تاکید کرد: قرار نیست روزشمار مستقیماَ به ابهامات و سوالات به اصطلاح چالشی بپردازد. روش روزشمار در حکم مقدمات تاریخ‌نگاری جنگ است و قرار است به مخاطب اعم از پژوهندگان و یا علاقمندان تاریخ جنگ برای درک بهتر زمینه‌ها و تأثیرات وقایع جنگ و میزان همبستگی میان این وقایع کمک کند و به این دلیل خیلی نمی‌تواند از پیش‌فرض‌ها و چالش‌های جاری در حوزه مطالعات جنگ (مگر ناخواسته) متاثر باشد. نتیجتا نوعی بی‌طرفی کلی در کار روزشمار جنگ مفروض است.

در ادامه این گفت‌وگوها حمیدرضا فراهانی راوی دوران دفاع مقدس و مدیر اسبق بررسی‌های نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به اینکه در ابتدا ناظر محتوای کلی کتاب بوده است و در ادامه با همکاری سجاد نخعی ناظر محتوایی بخش نظامی کتاب را بر عهده داشته است، گفت: ناظران بخش نظامی باید در این حوزه تخصص لازم را داشته باشند و باید به نوعی بر موضوعات اشراف کافی را داشته باشند.

وی متذکر شد: ناظر علمی ساختارها و موضوعات اصلی را بررسی می‌کند ولیکن ناظر محتوایی به متن کار می‌رود و باید تمام مطالب مستند باشد و علاوه بر آن اشکالاتی که در چیدمان اخبار و گزینش خبرها وجود دارد را بررسی کند.



ناظر محتوای نظامی جلد اول روزشمار چهل‌وشش در خصوص این کتاب اظهار کرد: این روزشمار از نظر محتوای نظامی، به‌خوبی توانسته به تعاملات میان فرماندهان بپردازد. همچنین به تاکتیک عملیات به‌خوبی پرداخته‌شده است. در این کتاب تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها و مباحث سطح قرارگاه به‌خوبی پرداخته‌شده و از آن‌ها به‌خوبی استفاده‌شده است. تمام چالش‌هایی که بر این عملیات بوده و موافقان و مخالفان مطرح‌شده است.

همچنین هادی نخعی پژوهشگر و محقق حوزه دفاع‌مقدس با اشاره به نحوه نظارت محتوایی کتاب روزشمار 46 گفت: با توجه به اینکه روزشمار جلد 46 به دو نویسنده سپرده شد، به‌تبع هر نویسنده‌ای که کار می‌کرد یک ناظر می‌خواست، بخش نظامی این کار بر عهده بنده و آقای فراهانی محول شد.

وی افزود: ما به عنوان ناظر بر کار نویسنده دقت داریم تا از چارچوب اولیه خارج نشود. منابع را به طور کامل و البته به‌درستی استفاده کرده باشد.

این پژوهشگر متذکر شد: نظارت محتوایی بیشتر کمک به نویسنده است چون حجم و منابع زیاد است بنابراین احتمال اشتباه وجود دارد، بیشتر هدف این است که ما به عنوان ناظر محتوایی به نویسنده کمک کنیم، اگر یکجایی چیزی از دست نویسنده در رفته است یا مثلاً یک اشتباه شده است آن را اصلاح کنیم. اینکه منبع درست باشد را ما کنترل می‌کنیم.

وی نظارت بر روزشمارها را متفاوت از سایر کتاب‌ها دانست و گفت: کار نظارت روزشمار نسبت به کتاب‌های دیگر یک مقدار سخت‌تر، حجیم‌تر و وقت‌گیرتر است چون حجم مطالب وسیع‌تر است. کتاب‌های دیگر موضوعی است، حجم منابع کمتر است ولی حجم منابع روزشمار بیشتر است، همانطور که نگارش روزشمار برای نویسنده سخت است، به همان اندازه کار برای ناظر هم سخت است.