به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، شهر گوادالاخارا در مکزیک از 23 آوریل مصادف با روز جهانی کتاب و کپی‌رایت این عنوان را به مدت یک سال دارا خواهد بود و شاید بتوان دلیل کم آوردنِ حریفانِ ایرانی را در روز مبدأ نامگذاری یعنی سالروز اجرای قانون کپی‌رایت جستجو کرد.

تهران با وجود زیرساخت‌های کتابخوانی کم‌نظیر در سال‌های 2006 و 2011 قافیه را یک بار به تورین ایتالیا و بار دیگر به بوئنوس آیرس آرژانتین باخت. کافی است معیارهای یونسکو در این انتخاب‌ها را بازخوانی کرد تا بی‌درنگ به ضعف پروپوزال‌های شهرهای ایران پی برد. «مشخص بودن سرانه‌ مطالعه بر اساس تحقیقات علمی و برنامه‌های مدون برای افزایش آن، تعداد کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌های عمومی، آزادی عمل و آزادی بیان، رعایت قانون کپی‌رایت و حقوق مؤلفان خارجی» مؤلفه‌های اصلی این انتخاب هستند که بخش مهمی از آن به سیاست‌های فرهنگی کلان کشور برمی‌گردد و دود عدم توجه به آنها به چشم شهرهای ایران می‌رود.

شیراز با تشکیل دبیرخانه دائمی ترویج کتابخوانی شیراز در سال 1398 توانست با برنامه‌ریزی مدون در حوزه ترویج کتابخوانی و ایجاد زیرساخت‌های لازم عنوان پایتخت کتاب ایران را در سال 1399 به دست آورد که به‌دلیل شیوع کرونا این عنوان تا سال 1400 تمدید شد. پس از این موفقیت این شهر با محوریت شهرداری شیراز به شاخص‌سازی در کسب عنوان پایتخت کتاب جهان پرداخت.

شهردار شیراز هفتم مهرماه در نشستی خبری که با حضور دکتر عبدالمهدی مستکین مدیر گروه فرهنگی کمیسیون ملی یونسکو برگزار شد، برنامه‌ها و راهبردهای شیراز در ترویح کتابخوانی را بیان و شعار شیراز در پرونده نامزدی پایتخت کتاب جهان را «خواندن برای احترام به تفاوت‌ها» اعلام کرد (اینجا). حیدر اسکندرپور با اشاره به اینکه «دنیا و خاورمیانه دچار درگیری‌ها و تنش‌های جدی است»، گفته بود: «در این راه، تلاش فرهنگی و نگاه صلح مدار مردم شیراز اهمیت زیادی پیدا می‌کند و کتاب عنصری در جهت تحکیم صلح و آرامش در این شهر است.»

نکته جالب اینجاست که مدیرکل یونسکو در بیانیه اعلام شهر گوادالاخارا مکزیک به‌عنوان پایتخت کتاب جهان در سال 2022، دلیل اصلی این انتساب را چنین بیان کرده است: «این شهر برای برنامه جامعی که در زمینه سیاست‌هایش در استفاده از کتاب برای ایجاد تحولات اجتماعی دارد و از آنجا که مبارزه با خشونت و فرهنگ‌سازی برای صلح را از طریق کتاب دنبال می‌کند، این عنوان را از آن خود کرده است.» و این همان راهبردی است که شیراز برنامه‌های خود را بر اساس آن تنظیم کرده بود؛ اسکندرپور تأکید کرده بود: «پایتختی کتاب جهان را به‌عنوان مسیری تعریف کرده‌ایم که از طریق آن فرهنگ و فرصت کتاب‌خوانی را ترویج دهیم و شیراز را در جایگاهی قرار دهیم که مردم جهان بتوانند در آن با یکدیگر گفت‌وگو کنند.»

محور بعدی برنامه‌های اعلامی شهر گوادالاخارا به گفته خانم «آئودری آزوله»، مدیرکل یونسکو، «بازیابی فضاهای عمومی ازطریق ایجاد برنامه‌ها و فعالیت‌هایی در زمینه کتاب‌خوانی عمومی در پارک‌ها و دیگر مکان‌های در دسترس عموم و از سوی دیگر پیوند اجتماعی و انسجام به‌ویژه از طریق ایجاد کارگاه‌هایی برای کودکان به منظور تقویت خواندن و نوشتن» اعلام شده است.

باز هم جالب اینجاست که این موضوع نیز دقیقاً در برنامه‌های شیراز جای دارد. شهردار شیراز در نشست اعلام نامزدی شیراز برای پایتخت کتاب جهان گفته بود: «در پارک‌ها، فرصت‌های کتاب و کتابخوانی فراهم خواهد شد و در پروژه‌های انسان‌محور، باغ کتاب محوری‌ترین بخش را برعهده می‌گیرد.» مواردی همچون «ایجاد تم پارک کتابخوانی، طراحی، تجهیز و راه اندازی کمپ متحرک ترویج کتابخوانی در قالب اتوبوس‌های مجهز به کتابخانه، اجرای ترکیبی ۲۰ برنامه ترویج کتابخوانی ویژه کودکان، در نمایش فیلم‌های مرتبط با کتاب‌ها در سینما، اجرای نمایش‌های خیابانی کتاب، حمایت از راه اندازی و تداوم فعالیت‌های نهادها و سمن‌های تخصصی چرخه کتاب و… » نیز در برنامه‌های شهر شیراز قرار داشته است.

بنابراین تا اینجا پرونده شیراز هیچ کم و کاستی نداشت و حتی شهرداری شیراز لایحه‌ای به مبلغ حدود 35 میلیارد ریال برای اجرای 24 برنامه ترویج کتابخوانی را به شورای شهر ارائه داده است. آنچه موجب شده است شیراز از کاروان پایتخت کتاب جهان مثل تهران عقب بماند، همان سیاستگذاری‌های کلان است که کپی‌رایت در رأس آن قرار دارد. البته شیراز امسال با آگاهی از این موضوع تلاش کرد و ناشران این شهر با عضویت در پویشی خودجوش، اجرای داوطلبانه این قانون را طی نامه ای به یونسکو اعلام کردند اما این موضوع انگار نتوانست کمیته مشورتی متشکل از نمایندگان انجمن بین‌المللی ناشران (IPA)، فدراسیون بین‌المللی انجمن‌های کتابخانه‌ای (IFLA)، مجمع بین‌المللی نویسندگان (IFA) و یونسکو را متقاعد کند.

تاکنون و از سال 2001 شهرهای مادرید، اسکندریه، دهلی نو، آنورس، مونترال، تورین، بوگوتا، آمستردام، بیروت، لوبلیانا، بوینس آیرس، ایروان، بانکوک، بندر‌هارکوت، اینچئون، ورسلاو، کوناکری، آتن ، شارجه و کوالالامپور این عنوان را به دست آورده‌اند و سال 2021 تفلیس پایتخت کتاب جهان خواهد بود. مروری بر پیشینه و برنامه‌های این شهرها نشان می‌دهد که بسیاری از آنها حداقل در ظاهر جایگاهی همچون شیراز در عرصه کتاب و ادبیات نداشته باشند اما سیاستگذاری‌های کلان، این شهرها را در کسب این برند بین المللی موفق کرده است.

به هر حال همانطور که شهردار شیراز تأکید کرده است، «پایتختی کتاب جهان بهانه‌ای برای ایجاد فرصت‌ها در مسیر ترویج کتاب و کتابخوانی است» و پایتخت کتاب ایران یک سال دیگر فرصت دارد گام‌های بلندی در این عرصه بردارد.