به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ۶۰ دولت در کتاب «دولت‌های علوی» معرفی شده و در پنج بخش دولت‌های امام علی(ع) و امام حسن(ع)، دولت‌های تأسیس‌شده به دست نوادگان امام حسن(ع)، دولت‌های تأسیس‌شده به دست نوادگان امام حسین(ع)، دولت‌های شیعه دوازده‌امامی و دولت‌های اسماعیلی‌مذهب سامان یافته است.

برخی از دولت‌ها قابل نقد هستند و برخی از انتقادات ذکر شده است. دلیل برای انتخاب نام «دولت‌های علوی» به این کتاب بدین قرار است: نخست اینکه این دولت‌ها از سوی سیدها تأسیس شده‌‌اند؛ زیرا تمامی محافل، نسل امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را علوی می‌نامند. بر اساس اسناد و منابع تاریخی مرتبط با هویت علویان آناتولی، علویان در آناتولی دولت را شکل داده و نیز برخی از دولت‌ها در این قلمرو به تأثیر از علویان بنیان نهاده شده‌اند.

برخی از دولت‌های علوی نیز از سوی اجداد علویان امروزی آناتولی در صحنه تاریخی ظاهر شده‌اند. علویان خارج از آناتولی نیز دولت‌های خود را «علوی» معرفی کرده‌اند. افزون بر این در این کتاب، تمامی دولت‌های هواخواه اهل بیت (ع) که پیرو دوازده امام یا مذهب اسماعیلیه بوده‌اند، گردآوری شده است. در این بررسی ابتدا به دولت‌های علوی عرب پرداخته شده و سپس به بررسی تمام‌ دولت‌هایی که عموما طرفدار اهل بیت (ع) و به طور خاص معتقد به شیعه دوازده‌امامی هستند، پرداخته شده است.

چاپ نخست کتاب «دولت‌های علوی» در سال ۲۰۱۰ و چاپ دوم آن با کمی اضافات در سال ۲۰۱۲ به چاپ رسیده و از چاپ نخست تا زمان چاپ سوم که در سال ۲۰۱۴ انجام شد، نویسنده در پاسخ به انتقاد‌ها این کتاب را مورد بازنگری قرار داد. چاپ حاضر نسبت به دو چاپ اول ساختاری متفاوت دارد و از نظر چاپ شکل و فرم کتاب نسبت به چاپ‌های اول و دوم تغییر کرده است.

در این کتاب دولت‌ها نه از منظر تاریخی، بلکه طبق برخی خصوصیات و ویژگی‌های عقایدی تقسیم‌بندی شده است: بخش اول: دولت امام علی و امام حسن (ع)، بخش دوم دولت‌های نوادگان امام حسن (ع)، بخش سوم دولت‌های نوادگان امام حسین (ع)، بخش چهارم دولت‌های دوازده‌امامی، و بخش پایانی دولت‌های اسماعیلی. در این کتاب همچنین گاه‌شماری مفصل (درباره دولت‌های علوی) آورده شده است. افزون بر این همراه با اسناد تاریخی مختلف، در بخش پایانی کتاب، تصاویری رنگی درباره دولت‌های علوی درج شده است.

اهمیت کتاب بیش از هر چیز در جامعیت تاریخی و شمول گسترده تنوعات و افتراقات میان دولت‌ها و دسته‌بندی مذهبی است؛ به گونه‌ای که می‌توان آن را دایره‌المعارفی مختصر در موضوع مذکور دانست. نویسنده شصت دولت علوی را از عثمانی تاکنون از علویان آناتولی تا علویان عرب و سایر دولت‌های دوست‌دار اهل بیت (ع) را بر محور ارادت و محبت اهل بیت (ع) گردآوری و بررسی کرده است. این کتاب به‌ویژه از نظر پرداختن به تنازعات میان عثمانی و صفویان در ایران برای خوانندگان واجد اهمیت است.



بخش اول کتاب اختصاص به بررسی دولت‌های امام علی (ع) و امام حسن (ع) دارد. در این بخش افزون بر ذکر والیان امام علی (ع) و امام حسن (ع)، دولت امیر مختار نیز معرفی شده است. بخش دوم کتاب اختصاص به بررسی دولت‌هایی دارد که توسط نوادگان امام حسن (ع) تأسیس شده‌اند. اولین دولت بررسی‌شده «ادریسیان» هستند که توسط ادریس یکم در سال 789 تأسیس شد و «ولیله» را به عنوان پایتخت خود برگزیدند.

در ادامه این بخش دولت علویان طبرستان بررسی شده است. این دولت علویان طبرستان امیرنشینی از سلاله اهل بیت بود که در طبرستان بنیان نهاده شد. امرای این دولت از نسل امام حسن (ع) بودند و اسلام را در حاشیه جنوبی دریای خزر ترویج کردند. این دولت در سال 928 توسط سامانیان منقرض شد. رسی‌ها و حمودیان دو دولت دیگری هستند که در این بخش معرفی و بررسی شده‌اند.

در بخش سوم کتاب دولت‌های تأسیس‌شده توسط نوادگان امام حسین (ع) بررسی شده است. در این بخش تنها یک دولت معرفی شده و آن هم «سادات قوامی» بودند که در بخش کوچکی از مازندران دولت کوچکی بنیان نهادند. این دولت طی سال‌های 1359 تا 1596 به مدت 237 سال حکومت کردند و سرانجام به دست صفویان نابود شدند. بخش چهارم کتاب که بخش عمده‌ای از کتاب را به خود اختصاص داده، درباره دولت‌های شیعه دوازده‌امامی است. دلفیان، حمدانیان، آل بویه، کاکوییان، امیرنشین سیسیل، مزیدیان، تنوخیان لاذقیه و... دولت‌هایی هستند که در این بخش معرفی شده‌اند.

بخش پایانی کتاب اختصاص به دولت‌های اسماعیلی‌مذهب دارد که در این بخش دولت‌های فاطمیان، قرمطیان، دولت الموت و... بررسی شده‌اند. در پایان کتاب گاه‌شمار دولت‌های علوی آورده شده و همچنین اسناد، سکه‌ها، پرچم‌ها و نقشه‌ها و نظامیان این دولت‌ها به دست داده شده است.

نویسنده در مقدمه کتاب درباره دلایل انتخاب عنوان آن نوشته است: «نخست اینکه این دولت‌ها از سوی سید‌ها تأسیس شده‌اند؛ زیرا تمامی محافل، نسل امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را علوی می‌نامند. بر اساس اسناد و منابع تاریخی، علویان در آناتولی دولت تشکیل داده و نیز برخی از دولت‌ها در این قلمرو به تاثیر از علویان بنیان نهاده شده‌اند. برخی از دولت‌های علوی نیز از سوی اجداد علویان امروزی آناتولی در صحنه تاریخ ظاهر شدند. علویان عربِ خارج از آناتولی نیز دولت‌های خود را «علوی» معرفی کرده‌اند. به علاوه در این اثر، تمامی دولت‌های هواخواه اهل بیت(ع) که پیرو دوازده امام یا مذهب اسماعیلیه بودند گردآوری شده است. دلایل دیگری هم می‌توان به موارد فوق افزود اما به نظر می‌رسد همین اندازه برای پاسخ‌گویی به انتقادات کافی باشد.»

اوچان دلیل اصلی انتخاب نام دولت‌های علوی در این اثر را ابراز عشق و محبت ‌این دولت‌ها به ائمه معصوم ع) و تصدیق این امر از سوی مورخان ذکر کرده است. وی در این زمینه گفته است: «قصد نداشتم فقط دولت‌های شیعه دوازده‌امامی را علوی بنامم زیرا دولت‌های علوی دیگری وجود داشتند که شیعه دوازده‌امامی نبودند اما به اهل‌بیت احترام می‌گذاشتند. به ویژه اینکه فاطمیان دولتی بسیار بزرگ و قدرتمند بنیان نهاده بودند و صرف‌نظر از سیاست‌های‌شان، آشکارا به طرفداری از اهل‌بیت برخاسته و نام خود را از حضرت فاطمه(ع) برگرفته بودند. اما آن‌ها به جای امام موسی کاظم(ع)، به امامت اسماعیل، پسر بزرگ امام جعفر صادق(ع) و نوادگان اسماعیل اعتقاد داشتند.»

طی سال‌های اخیر، برخی نویسندگان مقالات و کتبی افتراگونه درباره شاه اسماعیل خطایی، فرمانروای صفوی و از پیران علوی، منتتشر کرده‌اند. نویسنده این مسئله را هم مد نظر قرار داده و با تحقیق گسترده درباره شاه اسماعیل و دولت صفوی نشان داده است که نویسندگانی که قصد جسارت به شاه اسماعیل را دارند، به جای نوشتن تاریخ، در واقع اعتقادات و دیدگاه‌های شخصی خود را بر زبان می‌آورند.

یکی از اهداف نویسنده در این کتاب، نشان دادن طبع شاعری برخی از سلاطین است. به ویژه وجهه شاعری شاه اسماعیل که با تخلص «خطایی» شعر می‌سرود و یکی از بزرگترین شاعران عصر خود بود. با این حال حملات به شاه اسماعیل به عنوان یکی از بزرگترین شاعران عصر خود نباید مایه تعجب ما شود؛ زیرا برخی از نویسندگان حامی عثمانی برای منزه کردن سلطان سلیم یاووز که به خونخواری و ظلم شهرت داشت، تنها راه چاره را در اتهام زدن به شاه اسماعیل می‌بینند.

کتاب «دولت‌های علوی» از تاریخ ۷۸۹ میلادی شروع می‌شود. در این تاریخ، ادریس، از نوادگان امام حسن(ع)، دولت تشکیل داد و در مراکش امروزی به عنوان دومین دولت رقیب مسلمان برای عباسیان ظاهر شد. وقتی ادریس در مراکش دولت برپا داشت، امام موسی کاظم(ع) در قید حیات بود. از این روز فرمانروایان دولت ادریسیان، به جای عنوان خلیفه، با لقب «امیر» شناخته می‌شدند.

بنابراین پژوهش علویان در شکل‌گیری بسیاری از دولت‌های سنی‌مذهب هم نقش داشتند. برای مثال نقش علویان در تشکیل دولت رمضان‌اوغلو‌ها در کتاب مطرح شده است. به علاوه، اکثریت مطلق طریقت اخوت، که هنگام بنیان گرفتن دولت عثمانی و قدرتمند شدن دولت سلجوقی نقشی اساسی را عهده‌دار شدند، از علویان بودند. حتی برخی از سنن طریقت اخوت امروزه نیز از سوی علویان اجرا می‌شود.
در منابع علوی به دوستی اَخی ائورن، بنیان‌گذار طریقت اخوت با حاج بکتاش ولی اشاره می‌شود. همچنین برخی دیگر از منابع می‌نویسند که اَخی ائورن همان ملانصرالدین است. بعضی از باور‌های طریقت اخوت بر بکتاشی‌گری تأثیر گذاشته است. اگر به «ولایت‌نامه» حاجی بکتاش، ولی نظر بیفکنید، منظورمان را بهتر خواهید فهمید. ذکر این نکته جالب توجه خالی از اهمیت نیست که لطیفه‌های بکتاشیان به سخنان طنزآمیز ملانصرالدین (اَخی ائورن ولی: خواجه نصرالدین خویی) بسیار شباهت دارد.

کتاب «دولت‌های علوی» نوشته محرم اوچان با ترجمه مشترک حسن صادقیان و یدالله بهجتی در 588 صفحه، شمارگان 500 نسخه و بهای 75 هزار تومان از سوی انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شد.