خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، «پیوست کرونایی» از حدود یک‌سال گذشته، به‌ همه رویداد‌های فرهنگی کشور، پیوند خورده و سیاست‌گذاران را به اعمال تغییرات اساسی در اجرا رویداد‌های مهم  وادار کرده‌است. یکی از مهم‌ترین رویکرد‌‌ها، بهره‌مندی بیش از پیش، از ظرفیت‌های فضای مجازی با هدف تداوم فعالیت‌های فرهنگی از‌جمله نمایشگاه کتاب است.

نخستین تجربه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در برگزاری «نمایشگاه مجازی کتاب» با هدف جبران بخشی از خسارت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا به کسب‌و‌کار‌های حوزه نشر در آستانه برگزاری است و یکی از مهم‌ترین گام‌های برگزاری این برنامه فرهنگی که قرار نیست به‌عنوان جایگزین سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تلقی شود، تدوین آئین‌نامه است. 
    
اواخر هفته گذشته قائم‌مقام نمایشگاه مجازی از نهایی‌شدن آئین‌نامه خبر داد. هومان حسن‌‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران معتقد است این آئین‌نامه هنوز برای نهائی شدن به چند جلسه بررسی دیگر نیاز دارد. وی در پاسخ به ایبنا، بیان کرد: «بعد از نهایی شدن، حرف‌های زیادی درباره آئین‌نامه می‌توان گفت.» حسن‌پور، بهره‌مندی از تجربه نمایشگاه مجازی برای تحقق هدف چند ساله، یعنی برگزاری نمایشگاه به‌معنای واقعی را چندان قابل تحقق نمی‌داند؛ چراکه پایه‌های اقتصاد نشر همچنان به گردش مالی نمایشگاه نیاز دارد نیازی که از نظر وی به‌هیچ وجه مطلوب نیست.
    
در هفته اخیر در رسانه‌ها، خبر از نهایی شدن آئین‌نامه نمایشگاه مجازی کتاب منتشر شد. درباره این آئین‌نامه مصوب، چه نظری دارید؟
من از نهایی و قطعی شدن آئین‌‌نامه اطلاعی ندارم. قرار براین بود پیشنهادات نهایی صنف برای آئین‌نامه بررسی شود. نمی‌دانم؛ احتمالا این دیدگاه‌‌‌ها هم بررسی شده اما من در جریان نیستم. شاید این بررسی زمان‌بر یا در کمترین زمان، قابل رسیدگی باشند. به‌هرحال بعد از نهایی شدن، حرف‌های زیادی درباره آئین‌نامه می‌توان گفت. شرایط دشوار دولت و همچنین صنف را می‌دانم؛ بنابراین از هر اقدامی که به‌نفع صنف باشد، به‌‌شدت حمایت می‌کنم. اما روش اجرا بسیار با اهمیت است و همان‌طور که از روز نخست اعلام کرده‌ایم، نمایشگاه مجازی همه نیاز صنف را برطرف نمی‌کند. بعد از طرح ایده نمایشگاه مجازی کتاب، یکی از مخالفان جدی آن بودم اما با تداوم شیوع کرونا و افزایش فشار بر صنف، ضرورت آن به‌عنوان یکی از راه‌حل‌ها، احساس شد. بنابراین؛ با اعتقاد براینکه برگزاری نمایشگاه صلاح است، به اصطلاح به آن تن دادیم. تاکید می‌کنم عملی شدن جزئیاتی که مرور از سوی صنف ارائه شده، بسیار مهم است. در غیر این صورت، شاید شاهد نوعی دلزدگی مجری، سیاستگذاران، مخاطبان و مشارکت‌کننده‌ها باشیم. حتی باید در بیان اظهار‌نظر‌ها هم دقیق باشیم. وقتی گفته می‌شود، آئین‌نامه نهایی شده، خُب ثبت‌نام را شروع کنیم.

خواسته‌های صنف در تدوین آئین‌نامه نخستین نمایشگاه مجازی کتاب، چیست؟
با توجه به آسیب‌های اقتصادی شیوع کرونا به کسب‌و‌کار‌ها از‌جمله به فعالان حوزه نشر، صنف می‌خواهد نمایشگاه مجازی کتاب، بیشترین کارآیی را برای اهالی نشر داشته باشد. معتقدیم که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز به‌دنبال تحقق همین هدف است تا این نمایشگاه که جایگزین سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیست، مرهمی بر زخم‌‌ فعالان نشر باشد. همه گفت‌و‌گو‌ها درباره آئین‌نامه، براساس همین رویکرد‌ است.
 
یکی از مهم‌ترین مباحث ادوار مختلف نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، واگذاری بخش‌هایی از امور اجرایی این رویداد، به صنف بود. آیا در جریان تدوین آئین‌نامه این موضوع دیده شده‌است؟
ابتدا باید به این پرسش پاسخ دهیم که آیا می‌توانیم، عنوان نمایشگاه را به «نمایشگاه مجازی کتاب» اطلاق کنیم یا خیر. بسیاری از مباحث درباره این موضوع هنوز در جریان است؛ اما نقش صنف، به‌طور طبیعی و مشخص، مثل سابق نخواهد بود. با وجود این، مشورت‌ها، پیشنهادات و دیدگاه‌های صنف در جلسه‌های مختلف به مجری برگزاری نمایشگاه ارائه شده‌است. نمی‌دانم خبر نهایی شدن آئین‌نامه چرا به این شکل رسانه‌ای شده‌است؛ زیرا فکر می‌کنم، چند جلسه‌ هنوز برای نهایی شدن، در‌پیش داریم و  فعلا نمی‌توانم درباره جزئیات صحبت کنم؛ چراکه باید درباره آن‌ها به توافق کامل برسیم. البته منظور از حصول توافق نباید به معنای تقابل صنف، با مجری برگزاری نمایشگاه تعبیر شود. به‌عبارت دیگر؛ طبیعتا برای رسیدن به نتیجه، راه‌های مختلفی وجود دارد که بررسی می‌شود، بنابراین مفهوم توافق را باید این‌طور تعبیر کرد: «انتخاب مسیر بهتر از بین مسیر‌های موجود». احساس می‌کنم تقابلی وجود ندارد. تعامل نیز زمانی حاصل می‌شود که به سهم خودمان، کمک کنیم نمایشگاه بیشترین بهره‌وری را برای فعالان حوزه نشر داشته باشد؛ نکته اساسی و مهم، همین است.

صنف، از شکل‌گیری مقدمات برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب، از‌جمله درباره تدوین آئین‌نامه، تا چه میزان رضایت دارد؟
به‌نظر می‌رسد بحث رضایت مطرح نباشد؛ چراکه برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه مجازی، ناشی از بروز وضعیت خاص و هدف دولت از اتخاذ این تصمیم، کاهش میزان آسیب به صنف نشر است. برگزاری نمایشگاه مجازی، تجربه جدید با ریزکاری‌های فراوان است و اگر در بررسی این ریز‌کاری‌ها، مدام تاکید کنیم که با کدام بخش آئین‌نامه موافق و با کدام بخش مخالف هستید، تعامل سازنده‌ای شکل نمی‌گیرد. البته همچنان مسائل حل نشده‌ای درباره نمایشگاه برای من وجود دارد و مجدد تاکید می‌کنم با توجه به اینکه در صنف کسی به اندازه من از جریان تدوین آئین‌نامه با‌خبر نیست، آئین‌نامه هنوز نهایی نشده‌است.

نکاتی که هنوز برای صنف درباره نمایشگاه باقی مانده، چیست؟
درباره وجود یک بستر برای برگزاری نمایشگاه مجازی صحبت می‌کنیم. این بستر، مصداق فونداسیون یک ساختمان است. شاید صد‌در‌صد مباحث حل شده، شاید هم 90 درصد باقی مانده است.

با قطعی شدن برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب و شکل‌گیری مقدمات، به‌ویژه تامین زیرساخت‌ها، دیدگاه‌های مختلفی مبنی بر استفاده از زیرساخت‌های ارزشمند نمایشگاه مجازی، برای جدا شدن بخش فروش نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، حتی با پایان شیوع ویروس کرونا، طرح می‌شود. هدف اصلی از طرح این مباحث نیز برگزاری یک نمایشگاه استاندارد همانند نمایشگاه‌هایی مانند فرانکفورت است. نظر صنف درباره این دیدگاه‌ها چیست؟

به نظرم اگر قرار است بخش فروش و نمایش براساس تجربه نمایشگاه مجازی جدا شوند، باید بخش فروش در قالب فیزیکی حفظ شود؛ چراکه مخاطب نمایشگاه ترجیح می‌دهد و علاقه‌مند است در موقعیت تعاملی با پدید‌آور و یا ناشر قرار بگیرد، کتاب را از نزدیک ببیند و بعد، به خرید اقدام کند. این تعامل با مجازی و یا ماشینی کردن بخش فروش نمایشگاه شکل نمی‌گیرد. کتاب مشابه دیگر کالا‌ها مثلا ماشین‌لباسشویی نیست که مشتری براساس اطلاعات سایت فروش درباره خرید آن تصمیم‌گیری کند؛ بنابراین مشتری کتاب علاوه‌بر لمس کتاب، به تورق و بررسی محتوای آن نیاز دارد؛ در‌حالی‌که اگر فروش نمایشگاه، مجازی شود، مخاطب فقط به آنچه ناشر درباره کتاب ارائه می‌کند دسترسی خواهد داشت.

آیا موافق نیستید که می‌توان از تجربه نمایشگاه مجازی برای تحقق هدف برگزاری یک نمایشگاه واقعی استفاده کنیم؟ موضوعی که همواره درباره آن صحبت کرده‌اید.
سال‌ها درباره برپایی نمایشگاه، به‌معنای واقعی صحبت کرده‌ام اما باید توجه داشته باشیم، مجازی کردن فروش نمایشگاه کتاب، با برگزاری نمایشگاه به معنای واقعی، متفاوت است. البته امروز در شرایط بحرانی، نیازمند انجام اقدامات مناسب هستیم. پیش‌‌تر که کشور در شرایط اقتصادی مطلوب‌تری قرار داشت و می‌توانستیم از گردش اقتصادی صنعت نشر، جدا از فروش نمایشگاه صحبت کنیم، شاید می‌شد برای جدا کردن بخش فروش از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، همت کرد اما وضعیت اقتصادی فعلی این اجازه را به ما نمی‌دهد؛ البته نه فقط امسال، بلکه دو سال گذشته هم این امکان وجود نداشت. فعالان حوزه نشر، سال 1397 را به‌امید سال 98 گذراندند و سال 1399 که به‌دلیل تعطیلی‌های ناشی از شیوع کرونا، وضعیت مشخصی دارد؛ بنابراین درباره جدا کردن بخش فروش نمایشگاه، نیازمند فرا رسیدن زمان مقتضی هستیم.

همواره معتقدم نمی‌توان از یک راهبرد را به‌عنوان استراتژی بلند‌مدت استفاده کرد. در حال حاضر به‌دلیل شرایط ایجاد شده یعنی شیوع کرونا، ناچار به برگزاری نمایشگاه مجازی هستیم. به‌صراحت می‌گویم که اصولا از برگزاری نمایشگاه دفاع نمی‌کنم و معتقدم که نیاز و وابستگی صنعت نشر به نمایشگاه، مطلوب نیست. نیاز صنعت نشر به نمایشگاه، مصداق نیاز بیمار به دارو است و صحبت از جدا شدن بخش فروش از نمایشگاه،  و مجازی شدن آن به معنای قطع کردن دارو در شرایط بحرانی بیمار است. بنابراین دو موضوع وجود دارد، مزمت نمایشگاه یک بحث و تغییر شیوه برگزاری آن بحث دیگری است که نیازمند توجه به زمان و شرایط روز است؛ بنابراین معتقدم باید مسئولانه‌تر به کلیت قضیه نگاه کرد.

یکی از وعده‌های معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که در برنامه «شهر فرنگ» شبکه خبر به‌مناسبت هفته کتاب، رسانه‌ای شد، ارائه تسهیلات به کتاب‌فروشان برای خرید از ناشران حاضر در نمایشگاه مجازی است؛ با این تعبیر که «کتاب‌فروشان خریداران اصلی ناشران باشند» دیدگاه شما درباره این سیاست چیست؟

ارائه این تسهیلات یکی از پیشنهادات قابل‌توجه و برای گردش اقتصادی نشر موثر است.