به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) شب چهل و هفتمین سالگرد تاسیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با همکاری مجله فرهنگی بخارا عصر دیروز یکشنبه 14 دی به صورت مجازی برگزار شد.  

سعی کردیم شان تصمیم‌گیری را به گروه‌های پژوهشی بازگردانیم
در ابتدا غلامرضا ذکیانی، پژوهشگر فلسفه و رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با اشاره به سال‌های آغازین شروع این موسسه بیان کرد: تاسیس حقوقی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه در سال 1353 اتفاق افتاده، ولی از سال 1349 دکتر سید حسین نصر برای تاسیس این موسسه رایزنی را آغاز کرد و اگر بر اساس این سال حساب کنیم، هم‌اکنون وارد پنجاهمین سال تاسیس آن شده‌ایم.

او افزود: در این چند سال که دکتر نصر مسئولیت موسسه را برعهده داشته است، این نهاد بسیار موفق بود و استادان به نامی چون هانری کُربَن، ویلیام چیتیک و مرحوم سید جلال آشتیانی در این مرکز تدریس کرده‌اند. این موضوع سبب شد که این تلاش‌ها دیده شود و این مرکز تحت عنوان «موسسه حکمت» به شهرت جهانی رسید. با پیروزی انقلاب به موسسات دیگر واگذار شد و در سال 81 دکتر غلامرضا اعوانی نشاط علمی را مجددا به آن بازگرداند و تا سال 1390 به موسسه خدمت کرد. سپس دکتر خسروپناه به عنوان رئیس موسسه انتخاب شد.

ذکیانی ادامه داد: در این موسسه دانشمندان بسیاری تلاش کردند و شاهد همکاران بسیار خوب در عرصه‌های مختلف هستیم. در این سال‌ها سعی کردیم شان تصمیم‌گیری را به گروه‌های پژوهشی بازگردانیم و برخی فرایندها را با کمک همکاران اصلاح کردیم.

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه در پایان گفت: فلاسفه مکاتب زیادی را راه‌اندازی کردند؛ به عنوان مثال مدرسه سقراط که در مقابل یک موج سوفسطائیان اتفاق افتاد و بعدها پس از میلاد مسیح آن موج ادامه پیدا کرد و آن موج به جهان اسلام رسید. تضارب آرا در مکاتب بسیار بود و فارابی به اندیشمندی مانند ابن راوندی متکلم پاسخ داد. تلاش فارابی در برابر موج ابن راوندی بود و سپس شیخ‌الرئیس علوم اوایل را ارائه کرد. سپس غزالی فلاسفه را تکفیر کرد و این سبب شد فلسفه در جهان اسلام ضربه بخورد و این موج غزالی در جامعه بود تا به ملاصدرا رسید. ملاصدرا در مقابل یک موج حرکت عظیم حکمت متعالیه را راه‌اندازی کرد و پس از ملاصدرا با ظهور مدرنیته تغییرات زیادی رخ داد.  بحث تحول علوم انسانی و فلسفه و قدرت موضوعاتی است که باید توسط دانشمندان فلسفی ما پرداخته شود و آن‌ها وظیفه دارند مواضع خود را روزآمد کنند.

گردآوری مجموعه‌ای از بهترین متون فلسفه اسلامی
در ادامه سید حسین نصر بنیانگذار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به چگونگی تاسیس این موسسه اشاره کرد و گفت: یک سلسله حوادث به هم پیوست تا منجر به تاسیس انجمن شد. این موسسه نخست به تشویق ریموند کلیبانسکی، رئیس وقت موسسه بین‌المللی فلسفه در فرانسه با نام اولیه «انجمن شاهنشاهی حکمت و فلسفه ایران» تاسیس شد. اواخر دهه 40 بود که موسسه بین‌المللی فلسفه که در پاریس قرار داشت و فلاسفه معروف قرن عضو آن بودند، من را به عنوان اولین ایرانی و شرقی انتخاب کردند که به عضویت آن‌جا در بیایم. یکی از نتایج فعالیت‌ها آنجا این بود که انجمن فلسفه تاسیس شد.

او ادامه داد: من کُربن و کلیبانسکی را به ایران دعوت کردم و هر دو گفتند ایران مهد فلسفه در مشرق زمین بوده است و باید سازمانی تشکیل شود. من موضوع را با کربن مطرح کردم و این انجمن تاسیس شد. به علت اینکه علاقه زیادی به بافت قدیمی شهر داشتم، خانه شخصی مرحوم لقمان‌الملک را خریداری  و انجمن را به شکل سنتی بازسازی کردم و هنرمندان اصفهانی کاشی کاری آن‌جا را انجام دادند.

او افزود: بعد از کوشش فراوان ساختمان تاسیس شد و انتخاب کردم که گروهی از دانشمندان شرق و غرب و گروهی از فلاسفه در داخل ایران را مانند مرحوم محمود شهابی، مرحوم دکتر حائری یزدی، مرتضی مطهری و سید جلال آشتیانی در آن به فعالیت بپردازند.

این استاد فلسفه به تشریح اهداف این موسسه پرداخت و افزود: نگاه من مبتنی بر سه هدف احیا و تدریس فلسفه اسلامی، دوم فلسفه تطبیقی شرق و غرب و سوم آشنا ساختن با فلسفه جدید بود که با دیدگاه اسلامی منطبق باشد. من کُربن و ایزوتسو (فیلسوف ژاپنی) را دعوت کردم تا عضو انجمن شوند. علاوه بر آن از دانشمندان بزرگ دنیا دعوت می‌کردیم و اعلام کردیم کلاس‌ها برای همه آزاد است و هرکس بخواهد می‌تواند سر کلاس بنشیند.

نصر با اشاره به تاثیرات مثبت موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه در تحقیقات دانشگاهی افزود: با تاسیس این موسسه جو فلسفی تغییر کرد و بسیاری از قم و بسیاری از دانشگاه تهران می‌آمدند و هیچ درجه‌ای به آن‌ها داده نمی‌شد و من اصرار به چاپ کتاب‌های مهم در این زمینه داشتم و تا زمان وقوع انقلاب قریب 50 کتاب منتشر کردیم. در مدتی کوتاه گنجینه‌ای از آثار مهم شامل متون فلسفه اسلامی منتشر شد و علاوه بر این مجله‌ای تحت عنوان «جاویدان خرد» به چاپ رسید که در مدت کوتاهی یک مجله بین‌المللی شد. این مجله هم به زبان فارسی، عربی و انگلیسی مقاله چاپ می‌کرد و خیلی زود جای خود را در تمام دنیا گرفت.

رئیس اسبق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه با توجه به جمع‌‌‌آوری آثار مرجع فلسفی در کتابخانه موسسه تاکید کرد: کتابخانه‌ موسسه بسیار غنی است که نظیرش در ایران نیست و ما با آنچه در زبان فارسی و عربی به دست آوردیم آن را تجهیز کردیم تا جایی که از محصولات کتابخانه‌ای از لحاظ فلسفی بی‌نظیر است.

نصر ادامه داد: به جز دوران ریاست دکتر اعوانی فعالیت دیگری با انجمن نداشتم و خوشحالم انجمن هنوز حیات دارد و هم‌اکنون در میان دانشگاه‌هایی که دپارتمان فلسفه دارند شاخصیت خود را حفظ کرده است و امیدواریم صدسالگی انجمن را جشن بگیریم.

امیدواریم کنگره جهانی فلسفه در سال‌های آینده در ایران برگزار شود
سپس غلامرضا اعوانی، رئیس پیشین موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به آشنایی خودش با این موسسه اشاره کرد و گفت: در بیروت با دکتر نصر آشنا شدم و به فلسفه اسلامی و ملاصدرا علاقه زیادی پیدا کردم. سپس در دانشگاه تهران ثبت نام کردم و در آن زمان دکتر ایزوتسو به ایران می‌آمد و «فصوص‌الحکم» درس می‌داد.  در سال 1352 انجمن تاسیس شد و آن زمان او همیشه به ایران می‌آمد و بعد از انقلاب مرحوم بروجردی رییس پژوهشکده بود. او از من خواست انجمن را اداره کنم و در آن زمان سلسله سخنرانی‌ها را در این انجمن آغاز کردم و بهترین مباحثات فلسفه آغاز شد.

او افزود: در سال 1370 موسسه به پژوهشکده حکمت و ادیان و در سال 1380 به موسسه حکمت و فلسفه تبدیل شد و امکانات زیادی در اختیار دانشجویان قرار دادیم و کتابخانه تجهیز شد. همچنین بهترین فارغ‌التحصیلان دکتری را انتخاب کردیم و بنابراین جذب استاد صورت گرفت. در رشته بین‌الملل هم آکادمی مسکو سالنامه‌ای به نام اشراق درآورد و این سالنامه در چهار شماره چاپ شد.

اعوانی با اشاره به سابقه ایران در حکمت و فلسفه گفت: ایران اولین کشوری است که دارای سابقه حکمت و فلسفه است. در ایران سابقه ممتدی در حکمت وجود دارد و این ممتاز است و جا داشت به این موضوع توجه بیشتری شود. هرجا که همایش بین‌المللی برگزار می‌شد انجمن دخالت عمیق داشت و همایش روزجهانی فلسفه با یونسکو، همایش مولانا در سال مولانا برخی از آن‌ها است. امیدواریم کنگره جهانی فلسفه در سال‌های آینده در ایران برگزار شود چون جای فلسفه اسلامی در ایران است و برگزاری کنگره بهترین فرصت برای معرفی فلسفه اسلامی به فیلسوفان جهان است.

رئیس اسبق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران افزود: تصحیح انتقادی آثار ابن سینا از دیگر کارهای این انجمن است. 80 درصد از آثار ابن سینا تصحیح نشده بود و برخی کارها تصحیح انتقادی نبود. در این زمینه 25 نفر از بهترین مصححان را جمع‌‌آوری کردیم و ساختمانی به نام ابن سینا خریده‌ایم و یک برنامه مولاناپژوهی و هنر مقدس را با تاکید بر هنر اسلامی نوشته‌ایم.

هدف نصر از نامگذاری «شاهنشاهی» سیاسی نبود
در پایان شهرام پازوکی، عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه بیان کرد: من از سال 1361 به عنوان پژوهشگر وارد موسسه شده‌ام. سال 54 به عنوان دانشجوی فلسفه نام پژوهشکده را شنیدم. بزرگانی مانند کُربن و ایزوتسو در اینجا فعالیت می‌کردند. من در جریان تاسیس بودم که این انجمن در آن زمان یگانه بود.

عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه استفاده از تضارب آرا را ویژگی مهم سید حسین نصر دانست و گفت: کاری که دکتر نصر در آن زمان کرد بی‌نظیر بود. تفکری که دکتر نصر داشت بسیار مهم است. افراد منشا اثر خیر قرار گرفته‌اند و با احیای آثار متفکران مسلمان کار بسیار عظیمی کرد. دکتر نصر از تاسیس این انجمن و عنوان شاهنشاهی هرگز دنبال تبلیغات سیاسی نبود، موسسه برای تاسیس نیاز به بودجه داشت. او گرایش‌های خاص فکری داشت و تیپ‌های مختلف فکری را در انجمن گرد آورده بود.

پازوکی ادامه داد: در انجمن فلسفه پس از انقلاب برای اولین بار با آقای چهل‌تنی مواجه شدم که از سوی مهندس بازرگان مامور بود به کارها سر و سامان دهد. در دوره جدید به انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران تبدیل شد. دوره او در واقع ادامه استمرار نسبی بود. بنیاد فرهنگ ایران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بنیاد شاهنامه پژوهی هر کدام منشا آثار بسیاری بودند و وقتی انجمن فلسفه ادغام شد آغاز تزلزل انجمن بود. زمانی که مسئولان جدید بر روی کار آمدند قصد داشتند موسسه را تعطیل کنند با این استدلال که فلسفه ملاصدرا به چه درد می‌خورد؟ بعد از انقلاب اولین کتاب «نرم‌تنان خلیج فارس» بود که هیچ ارتباطی با فلسفه نداشت.

او در پایان گفت: در سال 64 دکتر اعوانی ریاست اینجا را بر عهده گرفت و سعی کرد این انجمن را احیا کند و به سمت برگزاری سمینار و خرید کتاب برد و گرو‌ه‌های علمی تشکیل شد و در سال 1380 انجمن مستقل و به موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تبدیل شد.