به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در آذربایجان‌غربی، آشنایی گویشوران یک زبان با آثار ادبی بزرگ در زبان‌های دیگر به‌واسطه «مترجم» اتفاق می‌افتد. مطالعه این آثار معمولا از این حیث که به ما وسعت دید می‌بخشد، شیرین و لذت‌بخش است و البته تاثیر قلم مترجم و مهارت او در انتقال مفاهیم کتاب زبان مبدا، کمتر از خالق اثر نیست.

«سایمه خاکپور» مترجم کُرد اهل ارومیه حدود 5 سال است که به‌طور حرفه‌ای مشغول کار ترجمه رمان است. چندی پیش کتاب «پرواز با بال‌های شکسته» نوشته «حلیم یوسف» نویسنده کُرد اهل سوریه با ترجمه خاکپور و از سوی نشر افزاز روانه بازار کتاب شد. به بهانه انتشار این رمان با «سایمه خاکپور» به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

تجربه‌های متعدد از ترجمه کتاب‌های مختلف به شما چه انگیزه‌ای می‌دهد؟

ترجمه ارتباطی مستحکم میان ملت‌هایی که با زبان و فرهنگ یکدیگر آشنایی ندارند، ایجاد می‌کند. به واسطه ترجمه می‌توان هر آنچه را که پشت مرزها نهفته است، به سوی دیگر منتقل کرد و رخدادهای تلخ و شیرین ملتی را بر ملت‌های دیگر آشکار کرد. اینکه کتاب‌های متعددی را برای ترجمه انتخاب می‌کنم، بیشتر به این دلیل است که ادبیاتی چون ادبیات کُردی که از غنی‌ترین و پرمحتواترین ادبیات جهان است، سال‌های زیادی را در خفقان و انزوا به سر برده است که حتی می‌توان گفت بسیاری از کُردها نیز از وجود چنین گنجینه‌ای تاکنون غافل بوده‌اند. ولی امروز به همت ترجمه و مترجمانی دلسوز، گرد و غبار هزاران ساله از این گنجینه روبیده شده است و همگام با ادبیات جهان در حال شکوفایی است.

کتاب‌هایی را که من برای ترجمه انتخاب می‌کنم، همگی در خود راز و رمزهایی از تاریخ ملتی را در خود گنجانده‌اند که هر خواننده را به دنیایی که وجود دارد، ولی به فراموشی سپرده شده است، فرا می‌خواند. برای مثال رمانی چون  «پرواز با بال‌های شکسته» یکی از برجسته‌ترین رمان‌های کُردیِ حال حاضر است که هنر و قلم پویای نویسنده نامدار کُرد «حلیم یوسف» توانست جهانیان را از خواب غفلت بیدار کرده و واقعیت‌های تاریخی را جلوی چشمانشان قرار دهد. این رمان شایسته آن است که در کلاس‌های دانشگاهی تدریس شود چراکه تاریخی از مقاومت 134 روزه کوبانی را نشان می‌دهد؛ مقاومتی که در آن زنان و جوانان شجاع کُرد در میدان جنگ جان دادند ولی خاکشان را به دست سیه پوشان ددمنش ندادند. تاریخی که نباید به فراموشی سپرده شود، می‌تواند بهترین انگیزه برای من باشد.

اساسا ترجمه کار بسیار حساسی است که اگر به درستی انجام نشود، چه بسا از هدف اصلی متن یا کتاب اصلی بسیار دور شود. مترجم آثار ادبی علاوه بر اینکه باید بر دو زبان مبدا و مقصد مسلط باشد، می‌بایست آشنایی کامل با اصطلاحات و استعاره‌های ادبی و عامیانه هر دو زبان داشته باشد تا بتواند با جایگزینی معادل مناسب، جان مطلب را به خوبی ادا کرده و در عین حال مراقب باشد تا از ارزش ادبی اثر کاسته نشود. ترجمه‌ هر کتابی مسلما می‌تواند بر حوزه‌های مختلف تاثیرگذار باشد و البته ترجمه‌ این اثر و آثار مشابه با توجه به موضوع خاص آن از حوزه ادبیات و فرهنگ گرفته تا مسائل ژئوپولتیک منطقه‌ای می‌تواند، تاثیرگذار باشد.

کمی از رُمان ‌«پرواز با بال‌های شکسته» و روند ترجمه آن بگویید؟

همانطور که می‌دانید در سال‌هایی که گذشت، خاورمیانه را سایه‌ توحشی سیاه فرا گرفت، شبح داعش بر خاورمیانه چنان وحشتی در تمام جهان به پا کرد که همه‌ تعاملات جهانی دچار اختلال شد. در زمانی که جهانیان در شوک داعش فرو رفته بودند و این گروه شکست‌ناپذیر به نظر می‌رسید و حتی ارتش‌های کشورهای منطقه نظیر عراق و سوریه در مقابل آنها پا به فرار می‌گذاشتند، کُردها در مقابلشان ایستادند و در کمال ناباوری اولین سیلی شکست را بر صورت طوفان سیاه نواختند.

رمان «پرواز با بال‌های شکسته» روزهای مقاومت کوبانی را با زبانی ادبی به تصویر کشیده است و خواننده را به کوچه‌های کوبانی می‌برد تا در میان آوار خانه‌ها، آزادی را در پوکه‌ فشنگ‌هایی که کودکان از آن به جای سوت سوتک استفاده می‌کنند، لمس کند. تخصص نویسنده در بیان و به تصویر کشیدن جزئیات داستان ستودنی است. تاریخ اخیر جایی از جهان که در آن زندگی می‌کنیم و جملاتی که هر کدامشان مانند کتابی خواننده را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اشتیاقم را برای ترجمه کتاب دوچندان کرد، پس تصمیم گرفتم هر چه زودتر این حس را با هموطنانم به اشتراک بگذارم.

همچون سایر آثار حلیم یوسف، این کتاب هم پر است از زیبایی‌های ادبی که به واقعیات زندگی مردم خاورمیانه و کُردها آراسته شده و با احساس و خیال خواننده می‌رقصد. این رمان قصه‌ مردمی است که با دست خالی و تنها با اراده و عشق به خاکشان مقابل بلای خانمانسوزی که جهان را به وحشت انداخته بود، ایستادند. قصه‌ زنانی که برای بشریت و قصه غم و درد و رنج‌های مردمی اسطوره شدند، در مقطعی از تاریخ تنهاترین بودند و با مقاومتی تاریخی همه دنیا را با خود همراه کردند. این کتاب خواننده را تا سطر آخر با خود همراه می‌کند تا در میان صفحات کتاب غرق داستان شود.

به نظر شما هدف از ترجمه کتاب تنها رسیدن به فروش مناسب است؟

البته فروش مناسب اگر به معنای جذب خواننده‌های بیشتر و نهایتا شناساندن بهتر رمان و ادبیات کُردی باشد، مطمئنا هدف غایی من به عنوان مترجم است اما اگر منظورتان از فروش بیشتر، کسب درآمد از محل ترجمه این کتاب و سایر ترجمه‌هایم باشد؛ که باید بگویم اساسا ترجمه این آثار توجیه اقتصادی شاید نداشته باشد و هیچ‌گاه نمی‌توان به عنوان یک درآمد معقول به آن نگریست.

با توجه به چند عنوان کتابی که تاکنون ترجمه و منتشر کرده‌اید، به نظر می‌رسد مایلید به مشکلات کُردها عطف توجه دهید. همینطور است؟

رمان جان ادبیات هر زبان و فرهنگی است و برایم جای افتخار است که بتوانم فرهنگ و ادبیات کُردی را بیشتر به هموطنان ایرانیم معرفی کرده و پلی ایجاد کنم تا هموطنانم اندکی بیشتر با ادبیات غنی و فاخر کردی آشنا شوند. همچنین مطرح کردن مشکلات و درد و آلام مردم کُرد در آن‌سوی مرزها، شناخت بهتری را از خاورمیانه کنونی که خانه همه ماست، به خواننده می‌دهد. واقعیاتی که روی زندگی همه مردم خاورمیانه مستقیم و غیرمستقیم تاثیر می‌گذارد.

به‌عنوان یک مترجم، چه مواردی را در انتخاب یک کتاب برای ترجمه مد نظر قرار می‌دهید؟

همانطور که گفتم، زمینه‌ مطالعه و تخصص مترجم و تسلط او بر موضوع، آشنایی مترجم با آثار و نوع نوشتار نویسنده و مقبولیت نویسنده نزد مترجم، بازخورد اثر ترجمه شده نزد خوانندگان و هدفی که می‌توانید از ترجمه یک اثر داشته باشید، می‌تواند گام‌هایی برای انتخاب کتاب جهت ترجمه باشد که باید به دقت برداشته شوند و پس از آنکه شروع به ترجمه کردید باید همواره خود را چون امانتداری بدانید که به بهترین و شایسته‌ترین وجه باید متاع گرانبهایی را که به دستتان سپرده شده است، به سرمنزل مقصود برسانید. هر سطر کتاب را با عشق برگردانید و همانگونه که خودتان بر روی سطور کتاب شنا می‌کنید، خواننده را در میان جملات غرق کنید و فقط در این صورت است که می‌توانید بگویید در ترجمه که به نظر من حداقل در مورد متون ادبی بسیار دشوارتر از نویسندگی است؛ موفق بوده‌اید.

ابتدا حوزه‌ مطالعه و علاقه‌ مترجم و تسلط او بر موضوعی که قرار است ترجمه  کند، از اهمیت اساسی برخوردار است و سپس مترجم با آگاهی کامل از جامعه‌ هدف که قرار است کتاب به زبان مورد استفاده آنها ترجمه شود، موضوعی را انتخاب کند که مخاطب خاص و عام خود را داشته باشد. همچنین مترجم در حقیقت امانتداری است که قرار است امانتی را که به او سپرده شده است، به بهترین صورت به صاحبانش که همانا خوانندگان اثر هستند، تحویل دهد. لذا لازم است که در زمینه‌ موضوع انتخابی تسلط داشته و مسلط بر هر دو زبان و آشنا به هر دو فرهنگ مبدا و مقصد باشد. خلاصه کلام اینکه مترجم در انتخاب کتاب برای ترجمه، تسلط بر موضوع، علاقه و البته مقبولیت و ارزش اثر نوشته شده توسط نویسنده و همچنین کارنامه‌ نویسنده را در نظر بگیرد تا کاری که نهایتا قرار است با وسواس و دقت کافی انجام دهد، مورد استقبال جامعه هدف قرار گرفته و هدف نهایی حاصل شود.