به گزارش خبرگزاری کتاب‌ایران(ایبنا) : مراسم بزرگداشت حکیم نظامی‌گنجوی، چهارشنبه ۲۰ اسفند ماه به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در فضای مجازی برگزار شد.
دراین برنامه حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، احمد خاتمی‌استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی و احمد تمیم داری استاد ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی سخنرانی کردند.
حسن بلخاری در ابتدای‌این مراسم گفت: بنده درباره ظرافت‌هایی که نظامی‌در بیان حکمت ارائه کرده و همچنین درباره تحلیلی که هگل در یکی از آثار خودش از نظامی‌به عمل آورده است، بحث می‌کنم.
او ادامه داد: نظامی‌گنجوی در بخش‌های مختلف «خمسه» خود که شامل خسرو و شیرین، مخزن الاسرار، اسکندر نامه، هفت پیکر و لیلی مجنون است مباحثی درباب شخصیت شناسی خود دارد که در بیان و تحلیل شخصیت‌این حکیم بزرگ و شاعر گرانقدر‌ایرانی، فوق العاده مهم است. او در «هفت پیکر» به تلاش وسیع و ارجمندی که در باب دریافتن و آموختن علوم مختلف داشته، اشاره کرده است.
استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: خواندن خمسه نظامی، شما را صرفا با داستان‌هایی عاشقانه و شیرین آشنا نمی‌کند، بلکه در آن‌ها، دُرهای حکمت و گنج‌های معرفت هم وجود دارند.
رئیس انجمن آثار ومفاخر فرهنگی افزود: بحث دوم من در باب نگاه ویژه‌ای است که «هگل» درباره نظامی‌در کتاب «درس گفتارهایی در باب زیبایی شناسی» دارد.این کتاب که در تاریخ زیبایی شناسی و فلسفه آن، امر مهمی‌است،این‌ها درس گفتارهایی است که هگل از سال ۱۸۳۳ تا ۱۸۲۹ میلادی در دانشگاه برلین داشته است. هگل دراین کتاب، بر اساس نظریه بنیادین خود- که روح مطلق در سپیده دم تاریخ سه تجلی دارد و به صورت هنر، سپس به شکل دین و بعد از آن به صورت فلسفه ظاهر می‌شود، تز اصلی خود یعنی «گذر روح در بستر دیالکتیک هستی» را بیان کرده و در باب معماری، نقاشی، پیکر تراشی، شعر و مواردی از‌این قبیل بحث می‌کند. وقتی به مسأله «شعر» می‌رسد، می‌داند که نباید نقش و عظمت‌ایرانیان دراین هنر را نادیده بگیرد.
او ادامه داد: هگل در جلد دوم‌این کتاب، از جهان متفاوت شاعران‌ایرانی سخن می‌گوید، شاعرانی که ملکوت نگرند، یعنی بر اساس مشاهده و مکاشفه خود به تماشای ملکوت می‌نشینند و از خان نعمت آنجا توشه بر می‌گیرند.
بلخاری اضافه کرد: او سردسته‌این شاعران ملکوت نگر را مولانا می‌داند و بعد سراغ حافظ می‌رود. هگل در جلد چهارم کتاب خود نیز وقتی انواع شعر ، به ویژه شعر حماسی را بر می‌شمارد، سراغ فردوسی می‌رود و سپس بیان می‌کند که در شاهنامه فردوسی با اسطوره‌هایی مواجه هستیم که نمی‌توانند واقعی باشند. به همین علت در حماسی بودن شاهنامه تردید کرده و در حوزه‌ای بحث می‌کند که در آن، حماسه ملی فردوسی، به حماسه عاشقانه تبدیل می‌شود و در رأس‌این حماسه‌های عاشقانه، حکیم نظامی‌‌ایستاده است.
بلخاری در بخش دیگری از سخنان خود گفت: هگل در یک بررسی تطبیقی میان خمسه نظامی‌و شاهنامه فردوسی، از لحاظ حماسی بود، به‌این نتیجه می‌رسد که بین‌این دو اثر در بیان نوع خاصی از شعر که او نام آن را « شعر حماسی» می‌گذارد، یک نوع همراهی وجود دارد، اما شعر حماسی فردوسی، عاشقانه نیست، درحالیکه شعر نظامی، حماسی و عاشقانه است، اما کسی می‌تواند‌این نکته را ادراک کند که خمسه نظامی‌را با نگاه تحلیلی، خوانده باشد.
زبان نظامی‌پخته و دلنشین است
در ادامه غلامعلی حداد عادل، به‌ایراد سخن پرداخت و گفت: اگر بخواهیم پنج شاعر درجه اول و بلند آوازه را در زبان فارسی نام بریم بی گمان نظامی‌یکی از آنهاست. درحقیقت فردوسی، نظامی، سعدی، مولوی و حافظ پنج شاعر بزرگ ما هستند. همچنان که فردوسی با مثنوی سرایی خود حماسه آفرید و حماسه را در جامه شعر ماندگار کرد و مولوی با مثنوی عارفانه خود ماندگار شد و نظامی‌هم با مثنوی‌های عاشقانه و داستانی خود ماندگار شد.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تأکید کرد: محتوای دل انگیز در کنار زبان دلنشین، سبب شد شعر نظامی‌در همه آفاق فارسی زبانان مقبول افتد و خوانده شود. از‌این رو خمسه نظامی‌یک مجموعه داستانی حکمت آموز وهمه کس فهم است.
حداد عادل افزود: زبان نظامی، پخته، دلنشین و نرم است و اشعار او نیز در عين فصاحت و بلاغت، بسیار شیرین است و موسیقی خاصی دارد که در شعر کمتر شاعری دیده می‌شود.
او ادامه داد: کسی که شعر او را به زبان فارسی می‌شنود، گویی ترنم موسیقایی لطیفی در جان او طنین می‌افکند.
حدادعادل دربخش دیگری از سخنان خود گفت: هنر نظامی‌گنجوی در ترکیب سازی است؛ از‌این رو استادان ما در معرفی زبان او به‌این هنر توجه کرده اند، دقت او در هنر ترکیب سازی می‌تواند امروز در کار واژه گزینی زبان فارسی برای ما آموزنده باشد.
جهان بینی و نظم فکری خاص نظامی
سومین سخنران این نشست در فضای مجازی، احمد خاتمی‌بود. او طی سخنانی گفت: نظامی‌به عنوان یک حکیم، جهان بینی و نظم فکری خاص خود را دارد که بخشی از آن در حوزه علم كلام است. از جمله موضوعات مورد توجه او، مسأله نظام احسن است. مقصود ما از نظام احسن‌این است که عالم و آفرینش در بهترین وضعیت و وجه ممکن خلق شده است.
او ادامه داد: بحت فلاسفه دراین زمینه آن است که خداوند یا نمی‌تواند، یا نمی‌داند یا بخل می‌ورزد یا دوست ندارد که عالمی‌بهتر از‌این عالم خلق کند. همه‌این موارد با تعریفی که از ذات الهی داریم، ناسازگار اند. حکمت خداوند اقتضا می‌کند عالم به همین صورت بماند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی درادامه سخنان خود با اشاره به عقاید اشاعره ، عرفا و اندیشمندان پیش از نظامی‌در بحث از نظام احسن گفت: برهان در شعر نظامی‌خیلی جایگاهی ندارد همانگونه که شعر در استدلال جایی ندارد. آنچه در آثار نظامی‌در باب مباحث کلامی‌می‌توان به دست آورد ،گزارش‌هایی است که به صورت شعر و تمثیل و داستان ظاهر می‌شوند.
او تأکید کرد: نظامی، نظام احسن را پذیرفته ولی نظامی‌که هیچ اشکالی بر آن وارد نباشد، مدنظر او نیست. او عالم را با همه شرور موجود در آن پذیرفته است و آن را عالم احسن می‌داند و با وجود عنصر شر، عالم را نظام احسن مي داند.
آفرینش زیبایی در اندیشه نظامی
درپایان‌این برنامه هم احمد تمیم داری، طی سخنانی درباره زیبایی شناسی و آفرینش زیبایی در آثار نظامی‌گفت: آثار نظامی‌گنجوی از نظر زیبایی در اوج کمال اند، آنچنان که در میان شاعران فارسی زبان، کمتر شاعری را می‌یابیم که مانند او به آفرینش زیبایی پرداخته باشد.
او ادامه داد: مسأله زیبایی و زیبایی شناسی که در همه زبان‌ها مطرح می‌شود یک مقوله فلسفی است ولی در دوران معاصر، بزرگان سعی کردند زیبایی شناسی و هنر را یک مقوله مستقل بدانند. در حقیقت تعریف زیبایی کار دشواری است ولی بیان صفات آن تاحدودی ممکن است.
استاد دانشگاه علامه طباطبائی افزود: شعار، در معنای صحیح، مربوط به باطن انسان است اما شاعر عشق را شعار خود می‌داند و به خود هشدار می‌دهد که به جز عشق به هیچ کار دیگری نباید بپردازد، در داستان خسرو و شیرینِ نظامی‌گنجوی، جهان واقعی، جهان عشق است و بقیه امور عالم، در حال کسب روزی اند.
او در پایان سخنان خود درباره عناصر زیبایی در آثار نظامی‌نیز گفت: نظامی‌در آفرینش زیبایی در داستان خسرو و شیرین، در معنی استعاري از پنجاه واژه استفاده کرده است، شاعران خمسه یعنی فردوسی، نظامی، حافظ، مولوی و سعدی، سردمداران ادب فارسی اند. به همین علت برای حفظ و نگهداری و ترویج فرهنگ‌ایرانی باید به آثار‌این شاعران توجه کنیم و اگر‌این توجه از سوی ما صورت نگیرد، آثار و اندیشه‌این بزرگان از سوی دیگران مصادره به مطلوب خواهند شد.
دراین برنامه حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، احمد خاتمی‌استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی و احمد تمیم داری استاد ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی سخنرانی کردند.
حسن بلخاری در ابتدای‌این مراسم گفت: بنده درباره ظرافت‌هایی که نظامی‌در بیان حکمت ارائه کرده و همچنین درباره تحلیلی که هگل در یکی از آثار خودش از نظامی‌به عمل آورده است، بحث می‌کنم.
او ادامه داد: نظامی‌گنجوی در بخش‌های مختلف «خمسه» خود که شامل خسرو و شیرین، مخزن الاسرار، اسکندر نامه، هفت پیکر و لیلی مجنون است مباحثی درباب شخصیت شناسی خود دارد که در بیان و تحلیل شخصیت‌این حکیم بزرگ و شاعر گرانقدر‌ایرانی، فوق العاده مهم است. او در «هفت پیکر» به تلاش وسیع و ارجمندی که در باب دریافتن و آموختن علوم مختلف داشته، اشاره کرده است.
استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: خواندن خمسه نظامی، شما را صرفا با داستان‌هایی عاشقانه و شیرین آشنا نمی‌کند، بلکه در آن‌ها، دُرهای حکمت و گنج‌های معرفت هم وجود دارند.
رئیس انجمن آثار ومفاخر فرهنگی افزود: بحث دوم من در باب نگاه ویژه‌ای است که «هگل» درباره نظامی‌در کتاب «درس گفتارهایی در باب زیبایی شناسی» دارد.این کتاب که در تاریخ زیبایی شناسی و فلسفه آن، امر مهمی‌است،این‌ها درس گفتارهایی است که هگل از سال ۱۸۳۳ تا ۱۸۲۹ میلادی در دانشگاه برلین داشته است. هگل دراین کتاب، بر اساس نظریه بنیادین خود- که روح مطلق در سپیده دم تاریخ سه تجلی دارد و به صورت هنر، سپس به شکل دین و بعد از آن به صورت فلسفه ظاهر می‌شود، تز اصلی خود یعنی «گذر روح در بستر دیالکتیک هستی» را بیان کرده و در باب معماری، نقاشی، پیکر تراشی، شعر و مواردی از‌این قبیل بحث می‌کند. وقتی به مسأله «شعر» می‌رسد، می‌داند که نباید نقش و عظمت‌ایرانیان دراین هنر را نادیده بگیرد.
او ادامه داد: هگل در جلد دوم‌این کتاب، از جهان متفاوت شاعران‌ایرانی سخن می‌گوید، شاعرانی که ملکوت نگرند، یعنی بر اساس مشاهده و مکاشفه خود به تماشای ملکوت می‌نشینند و از خان نعمت آنجا توشه بر می‌گیرند.
بلخاری اضافه کرد: او سردسته‌این شاعران ملکوت نگر را مولانا می‌داند و بعد سراغ حافظ می‌رود. هگل در جلد چهارم کتاب خود نیز وقتی انواع شعر ، به ویژه شعر حماسی را بر می‌شمارد، سراغ فردوسی می‌رود و سپس بیان می‌کند که در شاهنامه فردوسی با اسطوره‌هایی مواجه هستیم که نمی‌توانند واقعی باشند. به همین علت در حماسی بودن شاهنامه تردید کرده و در حوزه‌ای بحث می‌کند که در آن، حماسه ملی فردوسی، به حماسه عاشقانه تبدیل می‌شود و در رأس‌این حماسه‌های عاشقانه، حکیم نظامی‌‌ایستاده است.
بلخاری در بخش دیگری از سخنان خود گفت: هگل در یک بررسی تطبیقی میان خمسه نظامی‌و شاهنامه فردوسی، از لحاظ حماسی بود، به‌این نتیجه می‌رسد که بین‌این دو اثر در بیان نوع خاصی از شعر که او نام آن را « شعر حماسی» می‌گذارد، یک نوع همراهی وجود دارد، اما شعر حماسی فردوسی، عاشقانه نیست، درحالیکه شعر نظامی، حماسی و عاشقانه است، اما کسی می‌تواند‌این نکته را ادراک کند که خمسه نظامی‌را با نگاه تحلیلی، خوانده باشد.
زبان نظامی‌پخته و دلنشین است
در ادامه غلامعلی حداد عادل، به‌ایراد سخن پرداخت و گفت: اگر بخواهیم پنج شاعر درجه اول و بلند آوازه را در زبان فارسی نام بریم بی گمان نظامی‌یکی از آنهاست. درحقیقت فردوسی، نظامی، سعدی، مولوی و حافظ پنج شاعر بزرگ ما هستند. همچنان که فردوسی با مثنوی سرایی خود حماسه آفرید و حماسه را در جامه شعر ماندگار کرد و مولوی با مثنوی عارفانه خود ماندگار شد و نظامی‌هم با مثنوی‌های عاشقانه و داستانی خود ماندگار شد.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تأکید کرد: محتوای دل انگیز در کنار زبان دلنشین، سبب شد شعر نظامی‌در همه آفاق فارسی زبانان مقبول افتد و خوانده شود. از‌این رو خمسه نظامی‌یک مجموعه داستانی حکمت آموز وهمه کس فهم است.
حداد عادل افزود: زبان نظامی، پخته، دلنشین و نرم است و اشعار او نیز در عين فصاحت و بلاغت، بسیار شیرین است و موسیقی خاصی دارد که در شعر کمتر شاعری دیده می‌شود.
او ادامه داد: کسی که شعر او را به زبان فارسی می‌شنود، گویی ترنم موسیقایی لطیفی در جان او طنین می‌افکند.
حدادعادل دربخش دیگری از سخنان خود گفت: هنر نظامی‌گنجوی در ترکیب سازی است؛ از‌این رو استادان ما در معرفی زبان او به‌این هنر توجه کرده اند، دقت او در هنر ترکیب سازی می‌تواند امروز در کار واژه گزینی زبان فارسی برای ما آموزنده باشد.
جهان بینی و نظم فکری خاص نظامی
سومین سخنران این نشست در فضای مجازی، احمد خاتمی‌بود. او طی سخنانی گفت: نظامی‌به عنوان یک حکیم، جهان بینی و نظم فکری خاص خود را دارد که بخشی از آن در حوزه علم كلام است. از جمله موضوعات مورد توجه او، مسأله نظام احسن است. مقصود ما از نظام احسن‌این است که عالم و آفرینش در بهترین وضعیت و وجه ممکن خلق شده است.
او ادامه داد: بحت فلاسفه دراین زمینه آن است که خداوند یا نمی‌تواند، یا نمی‌داند یا بخل می‌ورزد یا دوست ندارد که عالمی‌بهتر از‌این عالم خلق کند. همه‌این موارد با تعریفی که از ذات الهی داریم، ناسازگار اند. حکمت خداوند اقتضا می‌کند عالم به همین صورت بماند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی درادامه سخنان خود با اشاره به عقاید اشاعره ، عرفا و اندیشمندان پیش از نظامی‌در بحث از نظام احسن گفت: برهان در شعر نظامی‌خیلی جایگاهی ندارد همانگونه که شعر در استدلال جایی ندارد. آنچه در آثار نظامی‌در باب مباحث کلامی‌می‌توان به دست آورد ،گزارش‌هایی است که به صورت شعر و تمثیل و داستان ظاهر می‌شوند.
او تأکید کرد: نظامی، نظام احسن را پذیرفته ولی نظامی‌که هیچ اشکالی بر آن وارد نباشد، مدنظر او نیست. او عالم را با همه شرور موجود در آن پذیرفته است و آن را عالم احسن می‌داند و با وجود عنصر شر، عالم را نظام احسن مي داند.
آفرینش زیبایی در اندیشه نظامی
درپایان‌این برنامه هم احمد تمیم داری، طی سخنانی درباره زیبایی شناسی و آفرینش زیبایی در آثار نظامی‌گفت: آثار نظامی‌گنجوی از نظر زیبایی در اوج کمال اند، آنچنان که در میان شاعران فارسی زبان، کمتر شاعری را می‌یابیم که مانند او به آفرینش زیبایی پرداخته باشد.
او ادامه داد: مسأله زیبایی و زیبایی شناسی که در همه زبان‌ها مطرح می‌شود یک مقوله فلسفی است ولی در دوران معاصر، بزرگان سعی کردند زیبایی شناسی و هنر را یک مقوله مستقل بدانند. در حقیقت تعریف زیبایی کار دشواری است ولی بیان صفات آن تاحدودی ممکن است.
استاد دانشگاه علامه طباطبائی افزود: شعار، در معنای صحیح، مربوط به باطن انسان است اما شاعر عشق را شعار خود می‌داند و به خود هشدار می‌دهد که به جز عشق به هیچ کار دیگری نباید بپردازد، در داستان خسرو و شیرینِ نظامی‌گنجوی، جهان واقعی، جهان عشق است و بقیه امور عالم، در حال کسب روزی اند.
او در پایان سخنان خود درباره عناصر زیبایی در آثار نظامی‌نیز گفت: نظامی‌در آفرینش زیبایی در داستان خسرو و شیرین، در معنی استعاري از پنجاه واژه استفاده کرده است، شاعران خمسه یعنی فردوسی، نظامی، حافظ، مولوی و سعدی، سردمداران ادب فارسی اند. به همین علت برای حفظ و نگهداری و ترویج فرهنگ‌ایرانی باید به آثار‌این شاعران توجه کنیم و اگر‌این توجه از سوی ما صورت نگیرد، آثار و اندیشه‌این بزرگان از سوی دیگران مصادره به مطلوب خواهند شد.
نظر شما