به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در ایلام، «رقیه درخشنده» مهرماه سال ۱۳۴۰ در محله قدیمی شادآباد شهر ایلام به دنیا آمد. سال ۱۳۵۹ به عنوان معلم آموزش و پرورش پذیرفته شد. در رشته ادبیات فارسی، مدرک کاردانی را از دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج و کارشناسی ادبیات فارسی را از دانشکده ادبیات دانشگاه رازی کرمانشاه دریافت کرد و تا بهمن‌ماه سال ۹۸ به‌عنوان دبیر ادبیات دبیرستان‌های شهر ایلام تدریس کرد و سپس با ۳۰ سال خدمت، بازنشسته شد. نخستین کتاب این فرهنگ‌پژوه ایلامی با عنوان «فرهنگ واژگان کُردی» در سال ۹۸ مورد توجه پژوهشگران زبان کُردی قرار گرفت و در چهارمین دوره جایزه کتاب سال استان و نخستین دوره جایزه ادبی ایلام، از این اثر تجلیل شد. به بهانه انتشار این اثر و توجه منتقدین ادبی به آن، با رقیه درخشنده، خالق این اثر به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
 
از کتاب «فرهنگ واژگان کُردی» برایمان بگویید.

به دلیل گویا و روشن بودن اسم کتاب، لازم ندانستم لغت یا عبارت دیگری را برای آن انتخاب کنم. فراهم کردن کتاب فرهنگ لغت، فارغ از هر زبان و لهجه، سختی‌های خود را دارد. من طی چند سال و با تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای، توانستم این مجموعه را تقدیم هم‌زبان‌های خود کنم. اصولاً تدوین فرهنگ لغت، کاری جمعی و برنامه ریزی شده است و فرد نمی‌تواند در این عرصه پُر سنگلاخ، به قله موفقیت برسد. در این کتاب، کلمات کُردی به فارسی ترجمه در صورت لزوم توضیح و تشریح نیز ذکر شده است. برای تلفظ صحیح واژه‌ها آوانویسی یا همان فونوتیک آمده و کتاب مشتمل بر ۴۰۷ صفحه است در این میان استاد گرانقدر آقای «نعمت‌الله داودیان» زحمت حروفچینی و آوانویسی آن را برعهده داشت.

به بخشی از مشکلات تدوین این کتاب فرهنگ لغت اشاره کردید. برای تالیف این کتاب با چه مشکلات دیگری روبه رو بودید؟

اولین مشکل، نبودن منبع یا منابع مکتوب است و همانطور که عرض کردم از طریق تحقیقات میدانی و سفر به بعضی از نقاط استان و پرس‌وجوی زیاد از اساتید، معتمدان، ریش سفیدان کهنسالان و حتی عامه مردم، آن را جمع‌آوری کردم. گاهی پیش می‌آمد که یک لغت با چند تلفظ مشاهده شود که مجبور بودم آنها را دسته‌بندی کنم. این کارها انرژی و زمان زیادی می‌طلبید اما خوشبختانه همسرم با طیب خاطر در تمام لحظات همراه هم بودند، که از او بسیار سپاسگزارم.

این کتاب چگونه شکل گرفت و منتشر شد؟

در سال‌های تدریس با دانش‌آموزانی برخورد داشتم که با اینکه اصالتاً کُرد و اهل و ساکن ایلام بودند، متاسفانه از بیان کلمات کُردی اِبا داشتند؛ همین موضوع باعث ایجاد انگیزه در من شد. بعد از بازنشستگی با تشویق و کمک زنده‌یاد پدرم که ایشان نیز هنرمند، خطاط و علاقه‌مند به زبان و فرهنگ کردی بود، به صورت پراکنده و موردی شروع به جمع‌آوری لغات کردم. ۸ سال طول کشید که با کمک همسر و فرزندانم، لغات را جمع‌آوری و دسته‌بندی کردم تا اینکه با زحمات آقایان؛ استاد «نعمت‌الله داودیان» و استاد «ظاهر سارایی» کتاب در سال ۱۳۹۸ تکمیل و در نشر «زانا» منتشر شد. متاسفانه پدرم به رحمت خدا رفت و کتابی را که دوست داشت چاپ شود و ببیند، ندید.

ضرورت تدوین این اثر و سایر آثار در این حوزه در چیست؟

متاسفانه زبان کُردی ایلامی، کمرنگ دیده می‌شود؛ درحالی‌که نویسندگان و شاعران زبردستی در زمینه زبان کُردی داریم. خانواده‌های ایلامی با کودکان خود از همان کودکی فارسی صحبت می‌کنند، غافل از اینکه با این وضعیت، زبان مادری رو به زوال می‌رود و از فرهنگ غنی زبان کُردی ایلامی و عوارض فراموشی فرهنگ و ادبیات قوم سرافراز کُرد، غافل‌اند.

این اثر در جشنواره‌های مختلف به‌خوبی درخشید و مورد استقبال قرار گرفت. به نظر خودتان دلایل اقبال به این اثر چیست؟

این اثر حاوی لغات گوناگون کُردی ایلامی است و خوشبختانه در چهارمین دوره جایزه کتاب سال استان و نخستین دوره جایزه ادبی ایلام جزو آثار تقدیری قرار گرفت. جا دارد از حمایت و تشویق جناب آقای عمران خودآموز مدیرکل محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام و همکاران ایشان که زمینه را برای شناساندن این اثر را فراهم کردند، تقدیر کنم.

می‌دانید! تمام داشته‌های ما از گذشته به‌صورت شفاهی و سینه به سینه بوده است؛ البته قبلاً در این مورد کتاب‌هایی تالیف شده بود، ولی بنده علاقه قلبی‌ام بود و می‌خواستم با تمام انرژی، اثری را تقدیم و تالیف کنم که تقریباً جامع باشد. اثر موجود اگرچه نواقصی دارد و حریفی برای واژه‌نامه‌های معروف دیگر کُردی هم چون «هه‌ژار» یا «مه‌ردوخ» نیست؛ اما سعی شده است که گستره معنایی و وسیعی را دربرداشته باشد.

چه زمانی می‌توانیم منتظر ارائه نسخه‌ای ویرایش شده همراه با واژگانی بیشتر به کتاب باشیم؟

در صدد ویرایش و افزایش لغات از شهرستان‌های استان در این مجموعه هستم و این کار حدود دو تا سه سال لازم دارد.

استان ایلام، دارای تنوع زبانی، گویشی و لهجه‌ای بسیار است و گویشوران به زبان‌ها و لهجه‌های مختلفی در جغرافیای استان زندگی می‌کنند. به نظر شما کتاب‌های فرهنگ واژگان در وحدت فرهنگی و قومی نقش و تاثیری دارند یا خیر؟

مردم استان ایلام در واژه‌ها مشترک‌اند. چون ریشه لغات به هم وابستگی دارند. به نظر من، این فقط لهجه‌ها هستند که تمایز کوچکی بین سخن و گفتار مردم شهرستان‌های ایلام ایجاد کرده‌اند. بله، کتاب‌های فرهنگ واژگان در وحدت فرهنگی و قومی نقش و تاثیر دارند؛ نمونه‌اش «فرهنگ لغات باشور» اثر آقای «عباس جلیلیان» که مربوط به زبان مردم استان کرمانشاه است. این اثر قرابت و نزدیکی زیادی با زبان ما ایلامی‌ها دارد. استفاده افراطی از زبان فارسی در زندگی ما و کودکان‌مان، زبان شیرین و شیوای کُردی ایلام را مهجور و شاید برای همیشه منسوخ خواهد کرد و می‌طلبد که فرهیختگان استان ایلام اقدام به تدوین و تالیف و فرهنگ جامع و کامل زبان کُردی این استان اقدام کنند.

چه آثار دیگری در دست چاپ دارید؟

«فرهنگ اصطلاحات، عبارات، کنایات و ضرب‌المثل‌های کردی ایلامی»، «مویه‌های کردی (مور کردی)»، «تابوو (عقاید و سنت‌های مردم استان ایلام)»، «برگرداندن فرهنگ واژگان کردی ایلامی موجود از فارسی به کردی» و «لالایی‌های کردی ایلامی (لاوه لاوه)».

با توجه به ظرفیت‌های مجازی و نرم‌افزاری و ضرورت‌ها پیشنهاد می‌کنم که لوح نرم‌افزاری کتاب طراحی و ساخته شود تا تا توجه به امکانات موجود در آن، دسترسی به محتوا و جستجوی سریع و دقیق واژگان میسر شود. نظر شما چیست؟

نوشتار و خوانش کُردی برای گویش‌های دیگر از کُردها سخت است، در نظر دارم با برگردان لغات فارسی به کردی در این مجموعه با استفاده از کتاب، مختص کردزبانان نباشد، بلکه مردمانی با گویش‌های دیگر و با هر زبان و لهجه‌ای از این کتاب و محتوایش بهره ببرند، به این هم مجموعه بیشتر برای مردم شناخته شود. انشاالله در آینده نسخه مجازی کتاب هم تهیه خواهد شد.