رشدیه در ایران سال 1301 ه.ق به یاری حاج آخوند برادر ناتنی‌اش، نخستین مدرسه ایرانی را برای مسلمان‌زادگان قفقاز در ایروان تاسیس کرد که با استقبال بسیاری روبه‌رو شد. این مدرسه به دلیل اینکه در عثمانی به آن مدرسه ابتدایی «رشدیه» می‌گفتند به این نام شهرت یافت. پس از دیدار ناصرالدین‌شاه از مدرسه رشدیه از وی خواست تا در ایران چنین کاری انجام دهد.
تلاش‌های بسیار رشدیه بین سال‌های 1307 تا 1315 ه.ق در شهرهای تبریز و مشهد با ناکامی مواجه شد چرا که اراذل و اوباش علاوه‌بر تهدید وی، حتی کودکان دبستانی را مجروح و به قتل می‌رساندند. در نهایت رشدیه به تهران آمد و نخستین مدرسه را در تهران بنیان نهاد.
از دیگر خدمات رشدیه می‌توان به تشکیل انجمن امنای مدرسه رشدیه به منظور نظم دادن به فعالیت‌های فرهنگی و اداره امور مدارس اشاره کرد. وی همچنین روزنامه «مکتب» را نیز سال 1323 ه.ق در تهران به‌چاپ رساند. رشدیه در سال 1315 هجری‌خورشیدی به قم رفت و تا پایان عمر (19 آذرماه 1323) در همان شهر زندگی کرد.
وقتی به هفتاد سال تلاش و مجاهدت میرزا حسن رشدیه در راستای اصلاح نظام تعلیم و تربیت و بنیادگذاری مدارس جدید فکر شود، از صبر و همت او آدمی شگفت‌زده می‌شود. درباره خدمات رشدیه در راستای اصلاح نظام تعلیم و تربیت در ایران و تغییر برخی الگوهای سنتی، حرف و حدیث‌های بسیاری وجود دارد و سخنان موافقان و مخالفان در این‌باره تکراری و خسته‌کننده شده است. خاطرات تازه‌یافته رشدیه که او در آن سفر پنج‌ساله و پرماجرا به استانبول و بیروت و قاهره را به‌دقت شرح می‌دهد، می‌تواند راهگشای قلمرو تعلیم و تربیت باشد.
رشدیه در تمام این سفرها در جستجوی آموختن راز شیوه‌های یادگیری نوین الفبای فارسی به سر می‌برد تا اینکه در دارالمعلمین فرانسوی‌ها، اصول تعلیم الفبای صوتی را فرا می‌گیرد و پس از انطباق آن اصول با تدریس الفبای فارسی، شیوه نوینی ابداع می‌کند که راه را برای تسهیل فراگرفتن، خواندن و نوشتن بی‌سوادان هموار می‌کند. رشدیه به دلیل هوش سرشار و کنجکاوی شخصی خویش به‌سرعت متوجه رمز اصلی موفقیت آموزشی آن استاد فرانسوی شد. رمزوراز اصلی آن در آموزش الفبا به روش صوتی بود. رشدیه موفق شد آموزش الفبای فارسی به شیوه نوین صوتی (آوایی = شنیدنی) را جایگزین آموزش به سبک سنتی «الفبای ابجدی» کند. این شیوه سبب شد شاگردان در مدت کوتاهی سواد پایه را بیاموزند.
پژوهش معتبر در اندیشه و عمل میرزا حسن رشدیه بدون مراجعه به کتاب‌های آموزشی‌ای که او برای مدارس نوین ایران نوشت، ناشدنی است. در این کتاب این مهم انجام یافته و پژوهشگران با در اختیارداشتن مجموعه آثار میرزا حسن رشدیه تبریزی می‌توانند فصل مهمی از تاریخ و اندیشه و آموزش و اخلاق و تربیت مردمان ایران را در مطالعه گیرند. با مطالعه آثار رشدیه روشن می‌شود که نمی‌توان او را صرفا در قالب «پدر آموزش و پرورش نوین ایران» خلاصه کرد. رشدیه اندیشمندی است با گرایش و ریشه دینی قوی و با این وجود با رویکردی مصلحانه و روشن‌اندیش. اندیشه‌های او همچنین نیم‌نگاهی به سیاست دارد و دغدغه قانون و وطن و عدالت و مصالح عمومی و آبادی و آزادی ایران در آن هویداست. در این کتاب برای نخستین بار مجموعه کتاب‌های تألیفی میرزا حسن رشدیه در دسترس پژوهشگران تاریخ، تعلیم و تربیت، ادبیات و دین قرار گرفته است.
برای فهم زبان آثار رشدیه باید شناخت کافی از زبان فارسی اواخر قرن سیزدهم ایران داشته باشیم؛ زبانی که سرشار از تعابیر عربی و آمیخته با اصطلاحات دینی و فنی علوم قدیمه است. رشدیه در زمانی این کتاب‌ها را نوشته که هنوز دانشگاهی در ایران تأسیس نشده بود و زبان علمی رایج همان بود که در متون حوزه‌های علمیه تدریس می‌شد. مصحح کتاب کوشیده معانی بسیاری از این لغات مشکل را در پایان کتاب بیاورد.
خاستگاه و هویت شیعی رشدیه از مجموعه آثار او پیداست. تمام تلاش‌هایی که می‌خواهند رشدیه را به فرقه‌های تازه‌تأسیس منتسب کنند؛ اولاً هیچ دلیل و مدرک معتبری بر سخنان‌شان ندارند و دوم اینکه مجموعه آثار او را ندیده‌اند و قضاوت‌هایشان به جای اینکه مبتنی بر آثار اصلی خود رشدیه باشد، مبتنی بر تخمین و حدس و گمان و فرضیه باقی است.
.jpg)
این کتاب شامل چهارده اثر (12 کتاب درسی، نشریه مکتب و نظامنامه مدرسه رشدیه) است. بسیاری از این کتاب‌ها اولین متون درسی مدارس نوین ایران در دوره جدید بوده‌اند و در طول سال‌های متمادی در مدارس رشدیه و نیز مدارس دیگر تدریس شده‌اند. آموزش‌های رشدیه در این آثار، از حد خواندن و نوشتن الفبا و ادبیات فراتر می‌رود و سعی دارد به دانش‌آموزان و اصحاب تعلیم و تربیت وطن‌دوستی، حکومت قانون، اخلاقیات و دین‌مداری را بیاموزاند. هدف از احیای آثار رشدیه آن است که توجه برنامه‌ریزان نظام آموزش و پرورش و نیز سیاست‌گذاران ایران امروز به فلسفه تعلیم و تربیتی که در آثار رشدیه است، برانگیخته شود و زمینه‌ای برای تجزیه و تحلیل این میراث ارزشمند و استفاده از آن فراهم آید.
این کتاب پس از روزشمار زندگی رشدیه، دیباچه و مقدمه به کتاب‌شناسی رشدیه، زندگی‌نامه رشدیه، آسیب‌شناسی تعلیم و تربیت، بدایه التعلیم جلد اول، بدایه التعلیم جلد دوم، بدایه التعلیم، جلد سیّم، کفایه التعلیم جلد اول، کفایه التعلیم جلد دویم، نهایه التعلیم، هدایة التعلیم، صرف فارسی، کتاب المشتقات، صد درس، شرعیات/ سال اول و دومی، اصول عقاید یا اتحاد بشر، نظامنامه مدرسه مبارکه رشدیه، نشریه مکتب و لغات مشکل می‌پردازد.
کتاب «مجموعه آثار میرزا حسن رشدیه تبریزی» با تصحیح سیدرضا باقریان موحد در 728 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و قیمت 250 هزار تومان از سوی انتشارات کتاب طه منتشر شد.
نظر شما