به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست هفتگی این هفته شهر کتاب به نقد و بررسی کتاب «همبستگی اجتماعی و دشمنان آن» نوشته آرمان ذاکری اختصاص داشت که در آن سیدصادق روحانی و آرمان ذاکری به ایراد سخن پرداختند.

آرمان ذاکری در ابتدای این نشست توضیحاتی را درباره این کتاب ارائه کرد و گفت: اثر حاضر فصل نظری رساله دکتری من است.
 
او ادامه داد: من از ابتدای کار دو هدف را به صورت موازی دنبال کردم؛ یکی از حیث نظریه و دیگری از حیث مسایل جامعه‌شناسی؛ از حیث نظریه جامعه‌شناسی آنچه برای من بوده این است که برخلاف قرائت غالب از دورکیم آکادمی‌در ایران و جهان خوانش جدیدی ارائه دهم که در حاشیه بوده است.
 
به گفته این جامعه‌شناس، در این خوانش برخی از آثار دورکیم کنار گذاشته شده و برخی برجسته شده و و دورکیم از زمینه خود منقطع شده و تداوم سنت دورکیمی‌ کنار گذاشته شده است. بنابراین من برای اینکه بتوانم خوانش رادیکال از دورکیم را معرفی کنم گذری به زمینه و زمانه دورکیم و آرا متاثر بر آن داشتم.
 
ذاکری با اشاره به اینکه دورکیم با سوسیالیست‌های فرانسوی رابطه نزدیک داشت افزود: چنانکه خودش در 1915 می‌نویسد، بیان می‌کند که می‌داند جامعه‌شناسی فرانسه به چه سویی حرکت می‌کند. این قرابت دورکیم با سوسیالیست‌های فرانسوی در خوانش پارسونزی مورد توجه نیست.
 
او با اشاره به یکی از آثار دورکیم با عنوان درس‌های جامعه‌شناسی توضیح داد: این کتاب در ایام زندگی او منتشر می‌شود و در 1937 توسط موس به چاپ می‌رسد. این ماجرا هم باعث می‌شود بخشی از آثار دورکیم تا سه دهه بعد از خودش ناشناخته باقی بماند.
 
ذاکری گفت:‌ تا مدتها فکر می‌کردند دورکیم نظریه دولت و جامعه‌شناسی سیاسی ندارد در حالی که این طور نیست. پس من زمینه و زمانه دورکیم و برخی آثار در حاشیه او مانند درس‌های جامعه‌شناسی را بررسی کردم و تلاشم بر این بوده بر این متون دست بگذارم.
 
او در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه تداوم دورکیم بر موس دیده می‌شود یادآور شد: چون بسیاری از عناصری که در آرا دورکیم دیدیم با موس هم می‌بینیم که اتفاقا با مسایل زمانه مانند محیط زیست و سلطه رقم می‌خورد. این کتاب متن آموزشی برای دانشجویانی است که نظریه جامعه‌شناسی می‌خوانند.
 
ذاکری در ادامه درباره هدف دوم خود از تالیف این کتاب توضیح داد و افزود: هدف بعدی من بحث همبستگی است چون همبستگی اجتماعی مهمترین مساله برای جامعه‌شناسی ایران است. امروزه قراردادهای مبتنی بر سنت، حرکت‌های سیاسی و ... در بخش‌هایی از جامعه اعتبارش را از دست داده و به واسطه مسایل جدید مانند محیط زیست به نظر می‌رسد قرار داد مشترکی که بتواند بخش‌های مختلف جامعه را کنار هم قرار دهد و همبستگی را بازسازی کند، در جامعه نداریم.
 
او گفت: از سوی دیگر کاهش سرمایه و اعتماد اجتماعی، احساس زوال و ... به سوژه فردگرای خودخواه در ایران دامن زده و این سوژه ناتوان است با بخش های دیگر جامعه پیوند برقرار کند و با آنها همبسته شود و سعی می‌کند منافع خود را به صورت فردی دنبال کند. به همین دلیل در جامعه خشونت، فساد، و ... زیاد می‌شود.
 
او با طرح این سوال که این سنت چه حرفی برای گفتن دارد؟ یادآور شد: اهمیت موس در اینجا زیاد می‌شود و به همین دلیل من ابتدا به موس پرداختم چون باید پرابلماتیک رادیکال موس را شرح بدهم.
 
به گفته ذاکری، اهمیت موس در دو بخش است؛ یکی مصرح کردن نقدهای دورکیم و نقدهای سنت فرانسوی بر فایده گرایی بدین معنا که موس با نگارش رساله‌ای یک چهارچوب نظری فراهم می‌کند که تا امروز هم برای توضیح واقعیت اجتماعی معتبر است. از سوی دیگر از حیث روش‌شناسی موس می‌گوید برای تحلیل واقعیت اجتماعی ما نمی‌توانیم آن را به یک جز یا ساحت فروبکاهیم و با این تقلیل بتوانیم حتی خود آن بعد را کامل توضیح دهیم. بنابراین او واقعیت را به مثابه امر تام اجتماعی تحلیل می‌کند.
 
این جامعه‌شناس توضیح داد: موس می‌گوید امر اقتصادی، مذهبی، زیبایی شناسی و ... در امر اجتماعی حک شده و بر این مبنا زیر عنوان رساله‌اش صورتها، فرم و دلایل مبادله در جوامع است. او تلاش می‌کند خوانشی از مبادله ارائه کند که در آن مبادله با ارتباطات اجتماعی پیوند دارد نه هدف کسب سود اقتصادی.
 
ذاکری با بیان اینکه موس پارادایم‌های اقتصادی گرا را به دلیل نادیده گرفتن حیث عمومی‌امر اجتماعی نقد می‌کند عنوان کرد: او می‌گوید اینکه مبادله به مبادله اقتصادی تبدیل شده و اینکه اگر ما در مبادلات دخالت نکنیم مشکل به وجود می‌آید، ندیدن ساحت اجتماعی و اخلاقی است.  بنابراین نقد موس تنها نقد روش شناسانه نیست بلکه اجتماعی هم هست از حیث تبعاتی که فایده گرایی دارد.
 
او ادامه داد: دورکیم در پیشگفتار تقسیم کار اجتماعی جریان بازار آزاد را نقد می‌کند و می‌گوید اینکه گفته می‌شود مقررات گذاری نکنیم اشتباه گرفتن بیماری با سلامت است. او می‌گوید آزادی زاییده اخلاق است. بنابراین مقدمه چاپ دوم تقسیم کار جز متن‌های مهمی‌ است که در حاشیه قرار گرفته و گزاره‌های مهمی‌ در نقد پارادایم اقتصاد‌گرا در آن بیان شده است.
 
او با اشاره به نقد دولت‌های توتالیتر توسط دورکیم گفت: وقتی سرکوب اتحادیه‌ها بعد از انقلاب بلشویکی شروع شد موس شروع به نگارش متونی کرد. او وقتی طلیعه ظهور قدرت‌های فاشیستی را دید مجموعه‌ای از مقالات را هم در نقد آنها نوشت. در اینجا بحث دولت‌های اقتدارگرا مطرح شد. او از یک سه گانه‌ای در نظریه فرد، تشکل‌های واسط و دولت دفاع می‌کند و در این سه گانه جامعه‌شناسی سیاسی شکل می‌گیرد و دولت می‌تواند نماینده خیر عمومی‌ باشد؛ برای اینکه تشکل‌هایی سرکوب نشوند و از سوی دیگر تشکل‌ها هم کمک می‌کنند دولت توتالیتر نشود.
 
به گفته ذاکری، در تداوم سنت دورکیمی‌ جمعی از متفکران فرانسوی جنبش ضد فایده گرایی در علوم اجتماعی را به وجود آوردند که از یک طرف به موس و از سوی دیگر به نقد پارادایم های فایده گرا ارجاع می‌دهند. آنها از طریق نقد پارادایم های فایده گرا به مسایل امروزی مانند محیط زیست پیوند خوردند و آنها توضیح دادند که چگونه پارادایم‌های فایده گرا با تاکید بر رشد اقتصادی و از سوی دیگر تولید بیشتر زباله بیشتر تولید می‌کنیم در نتیجه طبیعت کالایی و تخریب می‌شود. وقتی مصرف افزایش می‌یابد مصرف با تولید زباله گره می‌خورد.

این جامعه‌شناس تاکید کرد: این مساله برای کشورهای جهان سوم اهمیت بیشتری دارد چون همین شکل توسعه به ویژه در کشورما به محیط زیست ضربه زده اما از آن جا که در کشور ما فقر هم زیاد است پاراداوکس بین فقر و محیط زیست است. هم اکنون در جامعه ما رشد اقتصادی بسیار مهم است اما در همین‌جا مساله محیط زیست خودش را نشان می‌دهد چون ما فرصتی نداریم که به بقای رشد اقتصادی محیط زیست را نابود کنیم بنابراین در سطح خرد مصرف و در سطح کلان برنامه ریزی باید تغییر پیدا کند.
 
او با ارائه راهکارهایی برای کاهش مصرف گرایی گفت: ایده تعمیر در جامعه ما مهم بود اما اکنون اعتبار خودش را از دست داده است.

او با اشاره به نقد و رژیم‌های نقد گفت: در کتاب روح جدید سرمایه داری رژیم نقد شرح داده شده که اشکالی از همبستگی را به وجود و برخی از اشکال همبستگی را هم از بین می‌برد. او نشان می‌دهد چگونه سرمایه داری اشکال نقد را به درون خود بکشد و خنثی کند. حوزه جامعه‌شناسی نقد در جامعه‌شناسی ما تاسیس نشده و ما به سنت‌های انتقادی باید نگاه انتقادی کنیم و ببینیم چه گزارهایی را به متن و چه گزاره‌هایی را به حاشیه می‌برد.
 
روحانی نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه خواندن این کتاب شوق می‌آورد گفت: در بخش نظریه‌ها این اثر می‌تواند به عنوان متنی برای تدریس دورکیم در نظر گرفته شود چون متاسفانه ما متنی نداریم که همبستگی را به خوبی شرح دهد چون این مساله امروز ماست. از این منظر من همگان را به مطالعه این اثر دعوت می‌کنم چون کتاب به درد امروز ما می‌خورد. این اثر به لحاظ نظری و نگاهش به مسایل ایران استوار است و راه حل هایی درباره ایران ارائه می‌دهد که قابل تامل است.
 
او با طرح سوالاتی درباره این کتاب گفت: یک سوال اساسی برای من در این زمینه مطرح است و آن این است که همبستگی ایده آل منتج از خودانگیختگی تقسیم کار مبتنی برتعهد است. این خودانگیختگی در تمام کتاب مشخص است. اما سوال این است که نویسنده کتاب معتقد است عدالت شرط تقویت همبستگی است یا برعکس آن برقرار است.
 
روحانی عنوان کرد: ذاکری می‌گوید برقراری عدالت منتج به همبستگی می‌شود اما این برقراری عدالت چگونه حاصل می‌شود در حالی که شرایط انتقاع در جامعه غیر برابر است؟ پاسخهی که می‌دهد این است که سیاست‌ورزی امکان تحقق عدالت را برای ما به وجود می‌آورد البته در اینجا سیاست‌ورزی به معنای ایده‌آل و نه مبتذل آن مطرح است.
 
او گفت: با رجوع به ادعای کتاب رویکرد نسبت به همبستگی اجتماعی می‌تواند راه حلی برای ایران داشته باشد و رسیدن به عدالت و همبستگی ایده‌آل را تضمین کند.
 
روحانی یادآور شد: در جامعه ایران که به نحوی یک ساختار اجتماعی و طبقاتی منتج از سرمایه داری رانتی است و جایگاه طبقاتی را مشخص کرده این سوال هست که چگونه می‌توان این افراد را به سمت باز آرایی ساختار اجتماعی برد و بوروژوازی دولتی را به نحوی متقاعد کرد تا برای نیل عدالت اصناف  و شوراها و سندیکاها را احیا کند و ما به همبستگی ایده آل برسیم؟

روحانی عنوان کرد: بر مبنای ساختار طبقاتی در وضعیت کنونی ایران شاهد هستیم که هر کسی که می‌خواهد به آن سمت برود یا سیاست را خطاب قرار می‌دهد یا برای تقویت سندیکاها با استیصال رو‌به‌رو می‌شود. پس قوانین باید به نحوی بازآرایی بشوند که بر اساس تقویت سندیکاها حرکت کنند.

او در پایان با طرح این سوال چگونه می‌شود در این مسیر با دولت گفت‌وگو و آن را مورد خطاب قرار داد، در این باره توضیحاتی ارائه کرد.