خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ اگرچه قیمت کاغذ و چاپ کتاب، نسبت به سال‌های گذشته چندین برابر شده‌است، اما هنوز هزینه تولید کتاب در ایران نسبت به دیگر کشورها پایین است و این مساله می‌تواند موجب جذب ناشر خارجی برای چاپ کتاب‌هایش در ایران باشد؛ تا جایی که برخی از ناشران خارجی دوست دارند کتاب‌هایشان در ایران چاپ شود. از طرفی اگر به سلیقه مخاطب خارجی توجه شود، ناشران ایرانی هم می‌توانند فعالیت زیادی در حوزه فروش کتاب در بازارهای جهانی داشته‌باشند که سود بالایی را برای آن‌ها به همراه خواهد داشت.
 
مژگان سبزیان، مدیرمسئول انتشارات کامل که معتقد است توجه به موضوع‌هایی که برای مخاطب خارجی جذابیت دارند، بسیار راهگشاست؛ چراکه درآمد فروش کتاب در خارج از کشور، چند برابر فروش کتاب در ایران است.
 
فعالیت نشر ایران در بازارهای جهانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر کتابی ظرفیت ارائه به بازار جهانی را داشته‌باشد، خواه ناخواه ناشر و نویسنده ترغیب می‌شوند تا آن کتاب را به نوعی در بازارهای جهانی عرضه کنند، منظورم جذابیت برای مخاطب خارجی است. این درحالی است که اکثر ناشران در ایران فقط مخاطب‌هایی را در نظر می‌گیرند که در ایران زندگی می‌کنند؛ حتی زمانی که کتاب در حوزه روان‌شناسی و کودک ترجمه می‌کنند و به ایران می‌آورند، به انطباق آن با فرهنگ ایران توجه نمی‌کنند. عکس این مساله هم مطرح است؛ یعنی باید بررسی کنند چه کتابی برای مخاطب خارجی جذاب است و بعد روی آن سرمایه‌گذاری، به زبان انگلیسی و زبان‌های دیگر ترجمه و آن را منتشر کنند.

به طور مثال در حوزه توریسم و گردشگری، ایران برای دیگر کشورها جذاب است، به همین دلیل زمانی که برای نخستین بار کتابی را در این حوزه چاپ کردیم، دیدیم که اگر به زبان انگلیسی، آلمانی، فرانسه و... ترجمه شود، مخاطب‌های خود را در سایر کشورها پیدا خواهدکرد. فقط توریسم نیست؛ برخی موضوعات مثل طب سنتی ایران هم برای مخاطبان خارجی جذاب است. آن‌ها دوست دارند تا کتاب‌هایی در این حوزه به انگلیسی ترجمه شود، اما به جای اینکه ناشر تمرکز خود را روی تالیف کتاب بگذارد، بیشتر تلاش می‌کنند تا کتاب‌های خارجی را ترجمه کنند؛ زیرا نیازی به پرداخت حق کپی‌رایت ندارند و پول تصویرگر را هم نمی‌دهند. درصورتی که اگر روی موضوع‌هایی کار کنند که برای مخاطب خارجی جذاب است، درآمد بهتری خواهندداشت. نه تنها برای رایت کتاب‌هاشان مشتری‌های خارجی وجود دارد؛ بلکه فروش کتاب در خارج از کشور هم مبالغ درآمد بسیار بالاتری را نسبت به فروش کتاب در ایران برایشان به‌دنبال دارد.

برای مثال گروهی از مخاطبان خارجی به گردشگری سلامت در ایران علاقه دارند. کتاب‌های حوزه علوم دانشگاهی در سطح استفاده عمومی، مورد علاقه این گروه است. این کتاب‌ها در ایران با قیمت 10 یورو و در خارج از ایران با قیمت 50 یورو عرضه می‌شود. این اختلاف قیمت به دلیل هزینه چاپ و کاغذ در ایران است، با اینکه در سال‌های اخیر این هزینه‌ها برای ناشران ایرانی افزایش یافته‌است، اما هنوز نسبت به دیگر کشورها ارزان محسوب می‌شود. تا جایی که ناشران خارجی وقتی می‌خواهند رایت کتابی را از ایران بخرند، پیشنهاد می‌دهند تا کتاب‌ها را چاپ شده از ایران تحویل بگیرند.
 
اقدامات بی‌نتیجه می‌ماند
گفتید توجه به علاقه مخاطب خارجی و تالیف و چاپ کتاب در این حوزه، برای ناشران سود زیادی به همراه دارد. پس چرا ناشران کمتر در این بخش فعال هستند؟
باید تعارف را کنار گذاشت. ایران از سال ۲۰۱۵ در نمایشگاه فرانکفورت شرکت می‌کند، اما فارغ از مسائل سیاسی و جناحی، زبان خارجی چند درصد از افرادی که در نمایشگاه‌های خارجی شرکت می‌کنند، در حد خوب است؟ چند درصد حداقل یک کتاب داشتند که به زبان خارجی منتشر شده‌باشد؟ اکثر آن‌ها اصلا چنین کتابی نداشتند. چند درصد افراد که در این نمایشگاه‌ها شرکت می‌کنند، از نحوه قرارداد بین‌المللی آگاهی دارند؟ آیا با این مساله برخورد تخصصی می‌شود؟ متاسفانه در کشور ما افرادی که کارآمد و شایسته هستند، سر کار خودشان نیستند. وقتی این تفاوت‌ها وجود دارد و همه چیز بر اساس مسائلی، غیر از شایستگی افراد انجام می‌شود، اقدامات بی‌نتیجه می‌ماند.
 
هزار اما و اگر برای استفاده از گرنت
آیا طرح گرنت می‌تواند به عنوان مشوق برای ناشران خارجی عمل کند؟
در زمانی که نمایشگاه بین‌المللی کتاب به صورت حضوری یا مجازی برگزار می‌شد، ایمیل‌های زیادی داشتم. ناشران خارجی می‌خواستند با ما قرارداد ببندند و از گرنت استفاده کنند و این درحالی بود که سامانه گرنت، اول قرارداد ما با ناشر خارجی را می‌خواست؛ یعنی باید قرارداد را به آن‌ها نشان دهیم تا بر اساس آن شورای گرنت تصمیم بگیرند که آیا گرنت به آن قرارداد تعلق می‌گیرد یا نه. برای ناشر خارجی هم مهم بود که پیش از امضای قرارداد بداند گرنت به او تعلق می‌گیرد یا نه تا بر اساس آن قرارداد را بنویسد.  

از طرفی در بازار جهانی کتاب ایران، آثاری در حوزه کودک و نوجوان با تصویرگری ضعیف، صحافی بد و چاپ ضعیف وجود دارد، اما ناشر خارجی حاضر به خرید آن شده‌است و البته نسخه خارجی آن را ندیدیم. گرنت هم به آن کتاب تعلق گرفته‌است. درحالی که در انتشارات کامل پیش از دریافت گرنت، کتابی را در تیراژ 5000 نسخه به انگلیسی منتشر کردیم، برای چاپ ژاپنی آن درخواست گرنت دادیم اما هزار اما و اگر وجود دارد.
 
چقدر برای ناشر خارجی که با شما همکاری می‌کند، مهم است که در ایران کتاب‌ها بدون رعایت کپی‌رایت منتشر می‌شوند؟ آیا تا به حال از کتاب‌های انتشارات کامل سواستفاده شده‌است؟
برای کتاب‌های انتشارات کامل پیش نیامده‌است، اما ناشران بزرگی در ایران فعالیت می‌کنند و به ترجمه و انتشار کتاب بدون رعایت قوانین کپی‌رایت مشهور هستند. برای عجیب است که برخی مخالف پیوستن به قانون کپی‌رایت هستند و فکر می‌کنند این قانون تولید علم را در کشور محدود می‌کند؛ مثلا مانع انتشار کتاب‌های دانشگاهی می‌شود.
 
لزوم توجه وزارت فرهنگ و ارشاد به کتاب تالیفی
برای تسهیل فعالیت ناشرانی که در ایران قانون کپی‌رایت را رعایت می‌کنند، چه اقداماتی باید انجام شود؟
اگر وزارت فرهنگ و ارشاد برای کتاب تالیفی ارزش بیشتری قائل باشد، برای مثال برای کتاب‌هایی که تحقیقی و تالیفی هستند کاغذ و تسهیلاتی برای چاپ درنظر بگیرد، حتما ناشران جای اینکه از کتاب ترجمه مانند لقمه آماده استفاده کنند، به سمت تولید کتاب‌های تالیفی تمایل پیدا می‌کنند. این اقدام سطح علمی نشر را بالا می‌برد، باعث می‌شود کتاب‌های ایران در بازار بین‌الملل بیشتر شناخته‌شود. زیرا ارشاد برای کتاب تالیفی و ترجمه تسهیلات بیشتری در نظر می‌گیرد. در نتیجه ناشر کودک و بزرگسال می‌تواند بیشتر فعالیت کند.
 
اولویت ناشران در ایران مسائل اقتصادی است
به نظر شما چقدر نویسنده، تصویرگر و ناشر به ابعاد بین‌المللی فعالیت خود توجه دارند؟
اگر به صورت علنی و آماری به بازار کتاب توجه کنید، می‌بینید کتاب‌هایی که بر آخرین اطلاعات و فناوری علمی منطبق است، در تمام دنیا مخاطبان خود را پیدا می‌کند. این کتاب به زبان‌های مختلف ترجمه می‌شود. این درحالی است که اولویت ناشران در ایران مسائل اقتصادی است و حتی اگر نویسنده کتاب خوبی را به ناشر پیشنهاد بدهد، ناشر ریسک انتشار آن کتاب را نمی‌پذیرد.

اگر در کارگاه‌های نشر و نمایشگاه‌های بین‌المللی افراد متخصص و افرادی که در این زمینه کار کردند، حضور داشته‌باشند، نویسنده، تصویرگر و ناشر می‌تواند از امکانات آن استفاده کند. این روند در بین‌المللی کردن فعالیت آن‌ها کمک می‌کند، اما همانطور که گفته شد، افراد لایق در این فضا حضور ندارند.