خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- در بیشتر خانه‌های افراد کتابخوان ایرانی حتما یک جلد از کتاب‌های نویسندگان مطرح روس از جمله چخوف، داستایفسکی، تولستوی، بولگاکف، پوشکین، تورگینف، گوگول، گورکی، اخماتووا و نویسندگان مطرح دیگری وجود دارد که نشان از شناخت و علاقه ایرانیان از دیرباز به ادبیات روس است، اما در مقابل این شناخت درباره تاریخ روسیه چندان عمیق نیست. به یاد دارم در دهه هشتاد کتاب چندان معتبر و دقیقی درباره تاریخ روسیه وجود نداشت، اما امروز نسبت به گذشته کتاب‌های تاریخی بیشتر شدند. هر چند باز هم کافی نیست و باید کتاب‌های بیشتر و به روزتری درباره تاریخ روسیه ترجمه و چاپ شوند تا اطلاعات ما درباره تاریخ روسیه بیشتر و بهتر بشود. یکی از کتاب‌هایی که در میان فهرست کاندیداهای جایزه کتاب سال قرار گرفته، کتاب «تاریخ روسیه: از آغاز تا روزگار معاصر» است که از سوی تنی چند از استادان دانشگاه مطرح سنت‌پترزبورگ به نگارش درآمده است و در ایران به همت و سرپرستی دکتر گودرز رشتیانی، مدیر گروه تاریخ دانشگاه تهران ترجمه و از سوی انتشارات نگارستان اندیشه چاپ شده است. به دلیل راهیابی کتاب در میان کاندیداهای جایزه کتاب سال گروه تاریخ با وی گفت‌وگو کردیم تا اهمیت مطالعات تاریخ روسیه را دریابیم.

چه شد تصمیم به ترجمه کتاب «تاریخ روسیه: از آغاز تا روزگار معاصر» تألیف جمعی از استادان دانشگاه دولتی سنت‌پترزبورگ روسیه گرفتید؟
با وجود این‌که ما با کشور روسیه در چند قرن گذشته روابط نسبتا نزدیکی داشتیم و برای سال‌های طولانی در همسایگی یکدیگر قرار گرفتیم اما شناخت ما از تاریخ روسیه بسیار محدود بوده و اساسا آثار قابل توجهی درباره تاریخ روسیه به فارسی ترجمه نشده است خوشبختانه در فضای علمی ایران و به ویژه در حوزه کتاب آثار ادبی روسیه خیلی خوب شناخته شده هستند و بسیاری از آثار ادبی آنها با ترجمه‌های متعدد وارد بازار نشر ایران شده و در سال‌های اخیر بسیاری از این آثار مستقیما از زبان روسی به فارسی برگردانده شده است اما به همین میزانی که توجه به ترجمه آثار ادبی روسی شده است به ترجمه آثار تاریخی توجه نشده است و کتاب‌هایی هم که در بازار کتاب ایران درباره تاریخ روسیه وجود دارد، بیشتر ترجمه‌اند و عمدتا ترجمه از زبان‌های اروپایی به ویژه از فرانسه به فارسی یا انگلیسی به فارسی هستند در نتیجه یک ترجمه مستقیم و بی‌واسطه از زبان روسی به فارسی ضرورت داشت با توجه به اینکه در سال‌های اخیر در دانشگاه‌های ایران توجه به تاریخ روسیه بیشتر شده است تصمیم گرفته شد که این کتاب از زبان روسی به فارسی ترجمه شود.

چه ویژگی‌هایی موجب شد به ترجمه این کتاب اقدام کنید؟
مهم‌ترین ویژگی کتاب جامع بودن آن است یعنی یک کتاب تاریخ جامع از چگونگی شکل‌گیری دولت روسیه در قرن نهم میلادی تا روزگار معاصر. ویژگی دیگر کتاب، تالیف آن از سوی متخصصان تاریخ روسیه عمدتا توسط استادان دانشگاه دولتی سنت‌پترزبورگ روسیه است در 47 فصل که هر فصل به قلم یک استاد متخصص همان دوره نوشته شده است. ویژگی سوم کتاب؛ تا سالیان اخیر شناختی که ما از تاریخ روسیه داشته‌ایم و آثاری که ترجمه شده‌اند برخی حاوی دیدگاه‌های چپ یا ادبیات مارکسیستی است اما این کتاب به هر حال در فضای پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی نوشته شد و در سال 2013 به چاپ رسید که در آن زمان زمانه و فضای سیاسی روسیه تغییر پیدا کرد. در نتیجه کتاب ادبیات علمی دارد و به عنوان یک منبع درسی در دانشگاه پترزبورگ، که دانشگاه مشهور و شناخته شده‌ای در روسیه است تدریس می‌شود. به این دلیل تصمیم گرفتیم که این کتاب را ترجمه کنیم حالا با وجود اینکه حجم کتاب قابل توجه و حدود 800 صفحه به بالاست علیرغم دشواری کار با مجموعه‌ای از همکاران تصمیم به ترجمه‌اش گرفتیم.

چه ویژگی از کتاب مورد توجه داوران قرار گرفته است؟
شاید ترجمه مستقیم از زبان روسی مهم‌ترین ویژگی باشد و از سوی متخصصان درجه اول نوشته شده است. از طرفی توسط کسانی ترجمه شده که تسلط کافی و لازم را به زبان روسی دارند. در بازار نشر ایران خیلی خوب دیده شده و از چاپ خوبی هم برخوردار است. ضمن این‌که زحمت بسیار زیادی برای نمایه‌های کتاب کشیده شد کتاب بیش از 50 صفحه نمایه دارد و کار را برای خواننده و پیدا کردن مطلب مورد نظر خیلی راحت می‌کند. دید وسیعی به تاریخ سیاسی دارد و همزمان به تاریخ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تحولات منطقه‌ای روسیه توجه دارد هم به روابط خارجی آن.

                     

چرا توجه به مطالعات روسی برای ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؟  
به هر حال چه بخواهیم و چه نخواهیم روسیه با واسطه یک پهنه آبی در همسایگی ما قرار گرفته است و شناخت حتی اجمالی از تاریخ روسیه در فضای علمی ایران وجود ندارد. شاید حصاری در دوره شوروی بود و مانع از ارتباطات علمی می‌شد باعث شده که این ارتباطات چندان عمق پیدا نکند و شناخت عمیق ما از تاریخ روسیه هم به تبع شکل نگیرد و عمده توجه جریان‌های علمی ایران مثل شناخت مسائل سیاسی بوده است نه تاریخ روسیه. به هر حال تاریخ روسیه برای ما به چند دلیل مهم است شاید بتوان گفت روسیه در دوره تزاری و در دوره شوروی حاکم بر بخشی از جهان ایرانی بود و چگونگی ورود روسیه تزاری به قلمرو ایران فرهنگی که در آسیای مرکزی و قفقاز قرار دارد و جنگ‌هایی که منجر به عهدنامه گلستان و ترکمانچای می‌شود و این‌که چگونه روسیه توانست در فاصله خیلی اندکی جای خودش را در میان امپراتوری‌های دنیا باز کند برای ما خیلی مهم است نه امروز حتی برای عباس‌میرزا قاجار هم تاریخ روسیه مهم بود و خیلی جالب است که بدانید یکی از نخستین کتاب‌هایی که در ایران به دستور عباس میرزا، نایب‌السلطنه چاپ سنگی شد، کتاب «پطر کبیر» از نویسنده فرانسوی ولتر است و برای عباس‌میرزا این سوال پیش آمد که چه عواملی باعث شد روسیه‌ای که از نظر تمدنی، قدرت نظامی و اقتصادی تا حداقل 100 سال قبل از عباس میرزا تفاوت چندانی با ایران نداشت به یکباره جهش نظامی، سیاسی و اقتصادی را طی کند و به این سطح رسید؟ شاید عباس میرزا طرحی در ذهن داشت تا بتواند از الگوی توسعه روسیه استفاده کند برای همین دستور داد کتاب «پطر کبیر» اثر ولتر ترجمه شود و جزء نخستین کتاب‌هایی باشد که پس از ورود صنعت چاپ به ایران ترجمه و منتشر شد. این هم زاویه مهمی است که باید به آن توجه کرد. به هر حال روسیه دارای یک فرهنگ خاص است با وجود این‌که بنیان‌های فرهنگی در روسیه بنیان‌های وارداتی هستند و الفبا در آنجا توسط دو کشیش بلغاری رواج پیدا کرد و معماری روسی، معماری است که بیشتر از دنیای بیرانسی الهام گرفته است. از طرفی دین روسیه ارتدوکس مسیحی است که از بیزانس وارد روسیه شد و از جنبه‌های مختلف فرهنگی هم همین‌طور. در نهایت یک شکل و شمایل روسی به خودش گرفت. به هر حال روسیه را تبدیل به یک واحد سیاسی ویژه متفاوت از جهان پیرامون خودش کرد و این فی نفسه مهم است که این کشور را بشناسیم برای تعامل بهتر، ارتباطات موثرتر و بهره‌برداری مناسب‌تر از روابط با روسیه لاجرم باید تاریخ آن کشور را هم شناخت.

چه مشکلاتی در ترجمه کتاب داشتید؟
در ترجمه کتاب مهم‌ترین مشکل این است که متون تاریخی، متون فنی و پیچیده‌ای هستند و ترجمه آنها چندان آسان نیست. به ویژه ترجمه از روسی به فارسی دشوارتر است، اما مهم‌ترین چالشی که با آن برخورد داشتیم مشارکت چند مترجم در تالیف کتاب بود و بعضی از مترجمان که اسمشان در ابتدای کتاب هم آمده است، صفحاتی کمی در حد 5 یا 10 صفحه ترجمه کردند و برخی از مترجمان بیشتر از 50 یا 60 صفحه را به فارسی برگرداندند. لذا یکدست کردن متن ترجمه‌ها و ویراست فارسی آنها بسیار دشوار بود و زمان زیادی در حد دو سال طول کشید تا ترجمه‌ها به یک متن یکدست و پیراسته تبدیل بشود. در نهایت بسیار خوشحالم با ترجمه این کتاب یک متن علمی و قابل اعتماد و اتکاء با جزئیات قابل توجه از تاریخ روسیه در اختیار جامعه علمی ایران قرار گرفته است و امیدوارم شاهد این باشیم که روز به روز بخش‌ها و زوایای دیگری از تاریخ روسیه ترجمه بشود و مورد توجه جامعه علمی ایران قرار بگیرد. در همین روزها که بحث مسائل اوکراین و روسیه تیتر نخست رسانه‌ها شده خواندن این کتاب و رابطه اوکراین و روسیه در این کتاب هم مورد بحث قرار گرفته است. به نظرم با خواندن این کتاب می‌توان به یک اندیشه رسید که در فضای سیاسی امروز تا چه اندازه می‌توان به روسیه یا اوکراین حق داد و قضاوت واقع‌بینانه‌تری انجام داد.