علی شجاعی صائین؛ سرداور گروه «پژوهش نظامی- سیاسی - حقوقی» نوزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، ضمن بیان ضرورت و اهمیت برگزاری این جشنواره به تشریح سطح کمی و کیفی آثار در گروه «پژوهش نظامی- سیاسی - حقوقی» پرداخت.
برگزاری جشنواره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس چه ضرورتی دارد و این جایزه ادبی در حوزه دفاع مقدس درصدد مرتفع کردن چه نیازهایی است؟
جشنواره انتخاب کتاب سال دفاع مقدس از قدیمی‌ترین جشنواره‌های حوزه کتاب در کشور است و قطعا برای حوزه دفاع مقدس که پیشکسوت همه جایزه‌هاست ابتدا به ساکن این جشنواره با این هدف راه‌اندازی شد که یادی از کوششگران و کنشگران این حوزه شود و آثار پرخیر و برجسته این حوزه شناسایی و ترویج شود و در نهایت همه فعالیت‌ها، به تبیین و ترویج اندیشه و فرهنگ نهفته در هشت سال دفاع مقدس منجر شود.
این جشنواره همچین هدف کلانی را مدنظر دارد و در همه دوره‌ها این هدف لحاظ شده و در هر دوره با یک ویژگی بخصوص و از زاویه خاصی به این هدف نگریسته شده، ازجمله در این دوره، سعی کردند نقش فرهنگ دفاع مقدس در تبیین و تعریف هویت ملی و ارتقاء خودآگاهی مربوط به هویت ملی بیشتر پرداخته شود، البته این هدف از پیش اعلام نشده بود که به‌نوعی نویسندگان فعال در این حوزه بتوانند آثارشان را از این منظر تدوین و عرضه کنند، ولی ردیابی مسأله «هویت ملی» در آثار خیلی مهم است و درواقع نشان‌دهنده این است که به‌نوعی جنگ تحمیلی با هویت ملی ما گره خورده و سطح تازه‌ای را تعریف کرده و جنگ می‌تواند هویت‌ساز باشد.
جنگ تحمیلی، برای مقطع تاریخی درازمدت حتی بنا به فرمایش رهبر معظم انقلاب اسلامی تا دو قرن می‌تواند به هویت ملی و حرکات اجتماعی ما جهت دهد و مسیرش را تعیین کند. از این منظر امسال این جشنواره گام بلندی را برداشته است، البته این به معنای پایان کار نیست و آغاز و طرح یک مسأله است و باید مورد توجه قرار گیرد. اگر در آثاری که در دوره‌های بعدی جشنواره برای دبیرخانه ارسال می‌شود، بتوانیم تجلی بحث هویت ملی را در آثار بیشتر از گذشته ببینیم، به‌نظر می‌آید این جشنواره توانسته به توفیقاتی دست پیدا کند.
با این شیوه برگزاری جشنواره موافق هستید؟
برگزاری جشنواره از چند منظر قابل بررسی است. نحوه مشارکت نویسندگان، دریافت آثار، نحوه داوری و حتی اعلام نتایج و برگزاری مراسم پایانی یک مسأله است و از این زوایای اگر بخواهیم نگاه کنیم، به‌نظر من باید به نویسندگان و ناشران، نقش برجسته‌تری در این مراحل اجرایی جشنواره بدهیم، بخصوص نویسندگان برگزیده دوره‌های قبلی به‌نظر من باید نقش بیشتری در برگزاری جشنواره داشته باشند و به نوعی در اتاق فکر و شورای سیاستگذاری جشنواره بیش از گذشته دخالت داده شوند، آنچه هم‌اکنون اتفاق می‌افتد این است که در همه جشنواره‌های کشور از جشنواره کتاب سال جمهوری اسلامی تا جشنواره کتاب سال دفاع مقدس، معمولا برگزارکنندگان این جشنواره‌ها مراسم پایانی و اهدای جوایز را پایان فعالیت خود تلقی می‌کنند و این‌گونه تعریف شده که با معرفی آثار برگزیده و اهدای جوایز این فعالیت‌ها به پایان می‌رسد.
نگاه من این است که جشنواره‌ها باید نقطه آغاز باشد و وقتی آثار و نویسندگان برتر را معرفی کردیم و از آنها تجلیل به عمل آمد، تازه باید مسیر جدیدی را شروع کنیم و برای ترویج آثار در جامعه و رساندن آثار به مخاطبانشان و ارتباط با پدیدآورندگان این آثار فاخر و ممتاز برنامه داشته باشیم و برای تولید آثار کمکشان کنیم.
تقدیر از نویسندگان، کمک به نویسندگان برای تولید آثار جدیدتر است. ما در این مسیر چنان‌که باید تلاش نکردیم، البته اختصاص به این جشنواره ندارد و همه جشنواره‌های کتاب این نقیصه را دارند و باید برای آن تدبیر اندیشیده شود و در حوزه دفاع مقدس هم طبیعتا نیاز به همچین نگاهی داریم تا شاهد تولید و عرضه آثار بیشتر در این حوزه باشیم.
مراحل ارزیابی و داوری آثار در گروه تحت مسئولیت شما، به چه صورت انجام شده و در انتخاب آثار چه اولویت‌هایی مدنظر قرار گرفت؟
گروه «پژوهش نظامی- سیاسی - حقوقی» با پنج داور مرکب از صاحبنظران این حوزه و بعضی از دست‌اندرکاران راویان جنگ و پژوهشگران جنگ کار داوری خود را آغاز کرد و ما حدود 160 عنوان کتاب دریافت کرده بودیم و نهایتا با راهیابی 14 اثر به مرحله نهایی آثار داوری شدند و نتایج به دبیرخانه اعلام شد.
در این مسیر تلاش کردیم که از همه پژوهشگران ازجمله در حوزه‌های نظامی و دانشگاهی در این گروه داوری حضور داشته باشند تا میانگینی از دیدگاه‌های متفاوت را در داوری همراه خود داشته باشیم. غیر از این تدبیر، ما دو معیار اساسی برای داوری داشتیم؛ معیارهای حرفهای پژوهشی که هر اثر پژوهشی باید واجد این ویژگی‌ها باشد، از قبیل نوع سؤال که سؤال تحقیق و پژوهش چقدر مهم و نو است؟ آیا قبلا به سؤال توجه شده یا خیر؟ این‌که یافته‌ها بر اساس منابع دست اول مهم و بی‌واسطه تدین شده یا شرایط دیگری دارد؟ همچنین درمورد ساماندهی یافته‌ها آیا کتاب دارای نظم منطقی در چینش داده‌ها و یافته‌هایش هست؟ و نهایتا آیا توانسته به سؤالش جواب دهد و این جواب چقدر نو و بدیع بوده و کدام بخش از مشکلات، ابهامات و پرسش‌های جنگ را توانسته روشن کند؟ و به یک معنا نتیجه‌گیری و جمع‌بندی کتاب آیا حرف تازه‌ای به حرفهای گذشته اضافه کرده یا خیر؟
در فاز بعدی داوری، طبیعتا ما به اصول تعریف شده در حوزه نویسندگی ازجمله نثر، ویرایش، فرم ظاهری کتاب و قالبی که کتاب عرضه شده توجه کرده‌ایم، البته طبیعی است که امتیازات برتر را به هویت‌های پژوهشی کار دادیم و می‌خواهیم ببینیم این کتاب در مجموع چقدر مروج فرهنگ دفاع مقدس بوده و چقدر در این زمینه توفیق پیدا کرده و توانسته دستاورد، تجربه و آموزه‌ای از جنگ را ساماندهی کند و در قالب این کتاب عرضه کند.
برای بهبود سطح کیفی آثار این حوزه در دوره‌های آتی، نویسندگان و پژوهشگران چه مواردی را باید مدنظر داشته باشند؟
از منظر گروه پژوهش اگر بخواهم بگویم، به مسأله‌مند بودن پژوهش اشاره می‌کنم. ما صرفا نباید با جنگ به منزله یک مسأله تاریخی برخورد کنیم که می‌خواهیم اطلاعات عمومی مخاطبان را افزایش دهیم. ما باید به جنگ از منظر امروز، نیازهای آینده و آموزه‌های این جنگ برای زندگی امروز و فردای این سرزمین نگاه کنیم. بر همین اساس باید با نگاه مسأله‌مند به جنگ نگاه کنیم و وارد و شویم و با جنگ ارتباط برقرار کنیم تا بتوانیم حرفی نو و نگاهی تازه را به مخاطبان عرضه کنیم.
اگر این مسأله مورد توجه باشد، من ترجیح می‌دهم که کتاب‌های دوره‌های بعدی به مسائل کلان جنگ بیشتر بپردازند و صرفا در مرور وقایع و رویدادها محدود نشوند و از وقایع و رویدادها به تحلیلی کلان برسند. ما امروز وقتی به جنگ‌های گذشته نگاه می‌کنیم، بیش از این که درگیر جزئیات جنگ، زمان، عدد و نفرات شرکت‌کننده در جنگ بپردازیم به دستاورد و نتیجه نهایی حادثه نگاه می‌کنیم و از جزئیات می‌گذریم و به کلیات و مسائل کلان نگاه می‌کنیم. ما هرچه از جنگ فاصله می‌گیریم، بیش از جزئیات و حواشی مربوط به جنگ باید به اصل جنگ بپردازیم و از حقانیت ملت ایران در جنگ و از درستی این مسیر دفاع کنیم و به پرسش‌ها بتوانیم پاسخ درست و پسندیده امروزی عرضه کنیم. هرچه پژوهش‌های ما به این مسائل بیشتر توجه کنند، کاربردی‌تر و تأثیرگذارتر خواهند بود.
نظر شما