خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ تا امروز آژانس‌های ادبی و برخی از ناشران برای حضور بین‌المللی نشر ایران اقدامات زیادی انجام داده‌اند. این درحالی است که این گروه در اقلیت هستند و بخش غالب فعالان حوزه نشر، به خرید و فروش کپی‌رایت و تعاملات بین‌المللی، بی‌توجه‌اند. در چنین شرایطیف عدم التزام به رعایت حق ناشران و نویسندگان خارجی در ایران باعث شده، کار آژانس‌های ادبی و ناشرانی که در این حوزه فعالیت دارند، دشوارتر شود. حالا پس از چند سال حضور ایران در رویدادهادی جهانی نشر، ثبت تجربیات اهمیت بالایی دارد.
 
بیتا حسینی، مدیر آژانس ادبی پارس با در این‌باره معتقد است؛ اگر ناشران و آژانس‌های ادبی تجربه تعاملات خود با سایر کشورها را ثبت و ارائه کنند، سرعت عمل فعالان این حوزه بیشتر می‌شود و مسائلی را که توسط برخی از ابتدا کشف شده‌است، نیاز به کشف مجدد نخواهد داشت...

فعالیت حوزه نشر در جامعه بین‌المللی با چه مشکلاتی همراه است؟
هنوز برنامه مدونی برای حضور ایران در مثلا نمایشگاه‌های بین‌المللی بعد از سال ۲۰۲۲ وجود ندارد؛ درحالی که باید روی این مساله فکر شود. البته فراخوان‌هایی منتشر و اطلاع‌رسانی می‌کنند، اما برنامه‌ای جامع به اطلاع همه فعالان نمی‌رسد. مشخص نیست سال آینده ایران می‌خواهد روی چه موضوع‌هایی کار کند. کاتالوگ‌ها معمولا همان کاتالوگ‌های سال‌های گذشته است؛ بدون اینکه جزئیات جدیدی به آن اضافه شده‌باشد. بهتر است از اهل فن در این حوزه کمک بگیرند، برای مثال از نماینده‌های تصویرگران، نویسندگان و افرادی که واقعا در این حوزه فعال‌اند.

شاید در این روزها، محتوایی داشته‌باشیم که در دنیا قابل ارائه باشد. شاید محتوای تولید شده در ایران، در سال‌های گذشته محدود و کم بودند اما به نظر می‌آید می‌توان بازارهای بیشتری را برای آن‌ها پیدا کرد. این اقدام نیاز به همت عالی دارد تا با هماهنگیِ گروهی انجام شود. چقدر خوب است که همه انرژی‌هایی که در این حوزه فعال‌اند، همسو شوند؛ زیرا همه ما نهایتا یک هدف داریم و آن معرفی ادبیات ایران است. اگر انرژی‌ها با هم جمع شوند، اثرگذاری بیشتری خواهندداشت.
 
آیا یک‌دست و هماهنگ شدن فعالیت در این حوزه کافی است یا باید در سطح کلان، برای مثال حوزه قانون‌گذاری اقداماتی انجام شود؟
هر فرد و گروهی سیاست‌هایی را برای کارش تنظیم می‌کند. منظورم از یکدست شدن این است که نقاط مشترک و اصل کار را تقویت و به بخش دولتی در این حوزه کمک کنیم؛ زیرا در آن بخش امکانات بیشتری فراهم است. با این روش، بخش دولتی می‌تواند استفاده بهتری از امکاناتش کند. می‌دانم برای اینکه ایران عضو کنوانسیون برن شود، نیاز به زیرساخت‌های زیادی است و نمی‌توان به سادگی در این‌باره نظر داد؛ اما باید توجه داشت که تعداد زیادی از ناشران، از این فقدان آسیب می‌بینند. اگر دولت تا به امروز در این مساله ورود نکرده،‌ حتما دلایلی وجود داشته است و مطمئنا در آینده ورود خواهدکرد.

این روزها که به صورت آژانس فعالیت می‌کنیم، نتیجه تلاش‌هایی که برای رعایت کپی‌رایت شده است را بر ناشرهای خارجی می‌بینیم. وقتی ناشران خارجی می‌بینند که نشری درایران بدون حمایت این کار را می‌کند، بیشتر به همکاری راغب می‌شوند. البته ممکن است یک یا دو نشر نخواهند در این حوزه تخفیف خاصی قائل شوند، اما همکاری می‌کنند و قدرشناس این مساله هستند. به‌نظرم این‌ها نقاط عطفی‌اند که می‌تواند مسیر راه آینده را مشخص کند و به آن قدرت و سرعت بدهد.

اگر زیرساخت‌های ضروری برای فعالیت در این حوزه تکمیل شود، با حمایت از نقاط اشتراک فعالان به نتایج بهتری می‌رسیم. اگر ناشرانی که در این حوزه فعالیت دارند، حمایت شوند، با انگیزه بیشتری به فعالیت خود ادامه می‌دهند؛ در نتیجه ناشران بیشتری در کشورهای مختلف، ایران و آثار نویسندگان و تصویرگران آن را می‌شناسند و سعی می‌کنند تعامل بیشتری با ما داشته‌باشند. در واقع این رابطه چند جانبه است که همه از آن منفعت می‌برند.
 
آژانس‌های ادبی چگونه می‌توانند در این راه به دولت‌ها کمک کنند؟
تجربه و اطلاعات متنوع و زیادی در سفرها و نمایشگاه‌های مختلف به‌دست آوردیم و در هر سفر و ارتباط، مسائل زیادی از ناشران ایرانی و خارجی یاد می‌گیریم. از طرفی؛ ناشران خارجی نسبت به شرایط ایران اطلاعاتی به دست می‌آورند و آن را درک می‌کنند.

فکر کنید اگر در جلساتی که سالی یک یا دو بار برگزار می‌شود، ناشران و آژانس‌های ادبی تجربیات خود را به اشتراک بگذارند، این تجربه‌ها را می‌توان ثبت کرد. مثلا اگر ناشری در حوزه اروپای شرقی کار کرده، آن را مطرح کند. فعلان می‌توانند مواردی را مانند این‌که تمرکز حوزه آسیای میانه روی چه مواردی است و چه درخواست‌هایی دارند، به اشتراک بگذارند. در این شرایط سرعت عمل فعالان این حوزه بیشتر می‌شود و مسائلی را که توسط برخی از ابتدا کشف شده‌است، نیاز به کشف مجدد نخواهد داشت.

همچنین بخش دولتی که امکانات بیشتری دارد، می‌تواند از این دستاوردها استفاده کند و به این مساله سرعت بدهد. زیرا دولت، بودجه و امکانات وسیع‌تری دارد و می‌تواند از نویسندگان و تصویرگران حمایت کند. این سفره برای همه گسترده‌تر می‌شود. باید توجه داشت که فقط آوردهای مالی مطرح نیست و ما به دستاوردهای ادبی و فرهنگی آن هم توجه می‌کنیم.

خیلی از دولت‌ها، طرح گرنت را اجرا می‌کنند. ما در قراردادها از ابتدا به گرنت اشاره نمی‌کنیم؛ بلکه اگر گرنت به یک قرارداد تعلق گرفت، این مساله را در مراحل بعدی به عنوان ارزش افزوده اعلام می‌کنیم تا ناشران خارجی بدانند که ما هم این پشتیبانی را داریم و دولت برای این اقدامات ارزش قائل است. در مرحله اول خود اثر است که باید خودش را معرفی کند. کتاب، تصویر و متن است که باید قدرت داشته‌باشند و خود را معرفی کنند.
 
برنامه شما برای برگزاری جلسات و استفاده از تجربیات آژانس‌های ادبی چیست؟
هنوز خیلی از ناشران و آژانس‌های ادبی موازی کاری می‌کنیم؛ بدون اینکه از اقدامات هم خبر داشته‌باشیم‌. اگر این فعالیت بین‌المللی است و می‌خواهیم ادبیات ایران را بالا ببریم، باید بتوانیم از دستاوردهای یکدیگر بهره‌مند شویم.
 
به نظر شما این اقدام باید از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد یا خانه کتاب و ادبیات ایران اتفاق بیفتد، یا درون صنفی باشد؟
در حال نوشتن برنامه‌ای برای این مساله هستم. حتما متولی اصلی وزارت فرهنگ و ارشاد خواهدبود، اما خانه کتاب و ادبیات ایران هم امکانات زیادی دارد و می‌تواند در این مساله ورود کند. همچنین اعضای خانه کتاب و ادبیات ایران نشست‌های زیادی در این حوزه برگزار کردند و می‌توانند از دل آن‌ها دستورالعمل و سازوکاری را تعریف کنند تا اجرایی شود و در حد حرف باقی نماند. ناشران در این حوزه خیلی زحمت می‌کشند و امیدوارم بتوانند نتیجه زحمات خود را ببینند.
 
برخی از ناشران خارجی به دلیل رعایت استانداردها و همچنین پایین بودن هزینه چاپ در ایران نسبت به کشورهای دیگر، درخواست چاپ کتاب‌هایشان در ایران را می‌دهند. آیا هزینه چاپ کتاب هم با گرنت پرداخت می‌شود؟
این مساله به گوش من هم رسیده‌است. گرنت زمانی به ناشر تعلق می‌گیرد که کار چاپ شده‌ باشد. معمولا ناشران با هزینه‌ای که از ناشر خارجی دریافت می‌کنند، کتاب را چاپ می‌کنند.

اصل مساله به ترجمه و کتاب نهایی که در دست ناشر خارجی قرار می‌گیرد، بستگی دارد. اینکه کتاب در کدام کشور چاپ شود اهمیت زیادی ندارد؛ زیرا ناشر فقط از خدمات چاپ آن کشور استفاده کرده‌است. مثلا ناشر عرب ترجمه خود را دارد، هزینه کپی‌رایت را هم پرداخت کرده‌است، ممکن است چاپ و هزینه آن را به کشوری مانند ترکیه بدهد.

در هر حالت فرقی نمی‌کند، بعد از تحویل کتاب هزینه گرنت به من تعلق می‌گیرد. روند به این شکل است که در قالب یک توافق اعلام می‌شود؛ مبلغی به عنوان گرنت به کتاب تعلق گرفته‌است. ناشر می‌تواند حساب کند که کجا کتاب را چاپ کند بهتر است. این بخش مربوط به خدمات چاپ است و ما دخالتی در آن نداریم. به عنوان آژانس ادبی فقط روی ترجمه و فایل اصلی نظارت داریم و حتی اگر ناشر خارجی از آن پرینت دیجیتال بگیرد، هزینه‌ها با خودش است.
 
برخی از ناشران و آژانس‌های ادبی می‌گویند که رقم گرنت‌های خارجی خیلی کم است. آیا برای برخی گرنت بیشتری تخصص می‌دهند که می‌توانند هزینه ترجمه را پرداخت کنند و کتاب را در ایران چاپ کنند؟
کمیته گرنت هزینه‌های آن را با توجه به محتوای کتاب تعیین می‌کند و البته که قابلیت ناشر خارجی هم مهم است. کمیته گرنت با توجه به تیراژی که در قرارداد ذکر شده و مبلغ کپی‌رایت، تعداد صفحات و ... مبلغی را به‌عنوان گرنت تعیین می‌کند.

واقعیت این است که بودجه‌ گرنت، زیاد نیست. این بودجه در همه کشورهایی که گرنت می‌دهد همین قدر کم است. ممکن است با ناشر درباره تیراژ 1500 جلد قرارداد بسته‌باشیم، اما گرنت فقط به هزار جلد آن تخصیص داده‌شود. دولت تلاش می‌کند تا کتاب‌های بیشتری را تحت پوشش گرنت بیاورد؛ اما نمی‌توانیم انتظار داشته‌باشیم از هر اقدام ما حمایت شود. در این حوزه باید منصف باشیم.