بحث ولادت، کودکی، نوجوانی، بعثت، دعوت به اسلام و زمینه‌های هجرت حضرت محمد (ص) در فصل دوم جای گرفته است. پس از رحلت حضرت خدیجه (س) و عبدالمطلب فشار بر پیامبر در شهر مکه بیشتر شد و پیامبر تصمیم گرفت به مدینه هجرت کند. حالا در شهر مدینه عده‌ای به اسلام گرویده بودند و انصار می‌توانستند در مدینه راحت‌تر از مکه دین خود را تبلیغ کنند.
در فصل سوم به وقایع هجرت پیامبر(ص) به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی پرداخته شده است. در این مجال مولف گذری کوتاه به جنگ احد، خندق، بدر و حوادث سال ششم هجری، هفتم، هشتم، نهم و دهم کرده است و در صفحات پایانی به حجه الوداع، واقعه غدیر خم، آخرین وداع پیامبر (ص) با امت و رحلت آن حضرت، توطئه یهود علیه مسلمانان و رحلت پیامبر(ص) و سقیفه بنی‌ساعده مرور شده است.
در فصل سوم به رویدادهای عصر سه خلیفه پرداخته شده که پس از پیامبر عهده‌دار رهبری جامعه مسلمانان شدند و در میان هر کدام رفتار و رویکرد خاصی داشتند و در این میان وضعیت عثمان متفاوت از بقیه بود که در کتاب به شرح آن پرداخته شده است. اما درباره حضرت امام علی (ع) می‌خوانیم: «زمانی که امام عهده‌دار خلافت شد، کوهی از مشکلات و دشواری‌ها در برابر ایشان وجود داشت. همه این دشواری‌ها، به ضمیمه اوضاع آشفته سیاسی که پس از قتل عثمان پدید آمده بود، آینده را تیره و تاریک تصویر می‌کرد که عبارتند از: عدالت اقتصادی، تعارضات نژادی و طایفه‌ای، انحرافات و شبهات، فساد اجتماعی و دنیاگرایی.» در زمان امام علی (ع) یاران و بیعت‌کنندگان دیروز وقتی به مطامع خود نرسیدند علم طغیان برآوردند و جنگ جمل را به راه انداختند و پس از آن جنگ صفین شکل گرفت و پس از آن نهروان.
نگاهی هر چند گذرا به خلافت ابوبکر، عمر و عثمان و در نهایت حضرت امام علی (ع) در فصل چهارم جای گرفته است که به برخی نکات دوران خلافت آنها اشاره شده و دوران امامت حضرت علی (ع) بیشتر به شرح جنگ‌های جمل، نهروان و صفین اختصاص پیدا کرده است. در زمانی که امام علی(ع) عهده‌دار خلافت شد با مشکلات بسیاری روبه‌رو بود از جمله برقراری عدالت اقتصادی، برطرف کردن تعارضات نژادی و طایفه‌ای، انحرافات و شبهات، فساد اجتماعی و دنیاگرایی.
به حکومت رسیدن معاویه به قدرت رساندن امویان را در پی داشت، حکومتی که اتفاقات خاص خود را رقم زد. معاویه برای آن‌که بزرگی و شکوه خود را به رخ مردم بکشد، درباری پرتجمل، پدید آورد و کاخ‌های زیبا و با هزینه‌های بسیار ساخت و پس از او جانشیانش این شیوه را ادامه دادند تا این‌که در زمان مروان بن محمد شورش‌هایی شکل گرفت. در این زمان مردم دیندار که در سراسر دوره امویان، شاهد منسوخ شدن احکام دین و نابودی سنت و پدید آمدن بدعت بودند، می‌گفتند: تنها راه چاره مشکلات و درمان همه دردها اصلاح همه خرابی‌ها در این است که، مسلمانان به حکومت اسلام و قرآن بازگردند و سیرت دوره پیغمبر و راشدین برقرار شود. این نگاه زمانی بسیار پررنگ شد که در برخی از سرزمین‌های اسلامی به ویژه خراسان شورش‌هایی شکل گرفت و در این میان عباسیان با استفاده از شورش‌هایی که علیه امویان به پا شد مبلغانی به این نواحی فرستادند و از موقعیت استفاده کردند و مروان بن محمد به قتل رسید و حکومت امویان منقرض شد.
فصل ششم به شرح اتفاقات دوره عباسیان اختصاص دارد از ابوالعباس تا مستعصم. در دوران خلافت عباسیان اتفاقات مهمی روی داد اما در این دوره هم باز رفتار خلفای عباسی برخلاف شعارهایی که درباره ظلم امویان به اهل بیت پیامبر اسلام داده بودند، خود شیوه بدتری پیش گرفتند و حتی مامون عباسی حضرت رضا(ع) را به بهانه ولیعهدی به خراسان فرا خواند و پس از آن به شهادت رساند.
«فرقه‌های عالم اسلامی» در فصل هفتم به شرح آن از جمله در میان شعیان غلاه، خوارج، زیدیه، اسماعیلیه، اثناعشری، بهائیت و در سنی‌ها حنفی، مالکی، شافعی و ... می‌پردازد. نویسنده در این مجال به وجود آمدن هفتصد فرقه در میان مسلمانان اشاره می‌کند و برخی از این فرقه‌ها را با ذکر عقاید و محل فعالیت‌شان تشریح می‌کند.
در زمانی که عباسیان بر سر کار آمدند به مرور در شرق خلافت اسلامی دولت‌های نیمه مستقل شکل گرفتند از جمله در دوره مامون عباسی، طاهر بن حسین خراسانی سلسله طاهریان را بنا کرد. پس از آن دولت‌های دیگری هم سر برآوردند؛ برای مثال دولت صفاریان، سامانیان غزنویان و آل بویه و ... در فصل هشتم به شرح مختصری از این دولت‌های نیمه مستقل پرداخته شده است.
یکی از دولت‌های نیمه مستقل در شرق سلسله سامانی بود. اسماعیل، موسس این سلسله قلمرو خود را از هر سو گسترش داد هر چند به خلیفه عباسی وفادار بود. اما به گفته نویسنده کتاب هیچ سندی در دست نیست که او یا هر یک از امیران سامانی به خلیفه خراج یا مالیات می‌پرداختند.
همان‌طور که در شرق قلمرو اسلامی در دوره عباسیان حکومت‌های نیمه مستقل به وجود آمدند در غرب قلمرو اسلامی نیز کشورهای مستقل وجود داشت که می‌توان به امویان اندلس، ادریسیان، طولونیان، اخشدیان، حمدانیان فاطمیان و برخی دیگر اشاره کرد. در فصل پایانی که عنوان آن «کشورهای مستقل از عباسیان در غرب قلمرو اسلامی» است مشخصاتی از این کشورها را ارائه داده است.
کتاب «تاریخ اسلام از آغاز تا انقراض سلسله عباسیان همراه با فرقه‌ها و استقلال کشورهای تابعه» نوشته دکتر اسد اصغری سولا در 370 صفحه در شمارگان یک‌هزار نسخه از سوی نشر محقق اردبیلی به چاپ رسیده است.
نظر شما