محمد‌بن جریر طبری، دانشمند و مفسر و مورخ نامدار، در اثر مشهور خود تاریخ طبری، حوادث عمده جهان را از آغاز آفرینش تا سال ۳۰۲ هجری در ۱۵ جلد نقل کرده و ضمن شرح وقایع، از رستنی‌ها و درختان و پدیده‌های گیاهی بسیاری نام برده و گاه به معرفی یا ذکر اوصافی از آنها پرداخته است. وی افزون بر تاریخ طبری، به فراوانی از تاریخنامه طبری (منسوب به ابوعلی بلعمی) ترجمه تفسیر طبری (متعلق به قرن چهارم) و دیگر منابع تاریخی و متون کهن بهره گرفته شده است.
ابریشمی این اثر خود را در سه گفتار تدوین کرده است؛ گفتار اول که از آغاز تا اسلام نام دارد، دربردارنده آفرینش، آب، خاک، درخت، قلم و نی است که روایاتی درباب آفرینش و همه مخلوقات، زمان، نور و ظلمت است. گفتار دوم این کتاب به بعد از اسلام تا پایان سال سیصد و دو هجری اختصاص یافته است. در این گفتار ابتدا چوب‌های سقف خانه خدا، از کلیسا به کعبه و سپس نخل‌ها و کشت، نخستین مسجد پیامبر، نماز زیر درخت بررسی شده است.
گفتار پایانی کتاب «رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی در تاریخ طبری» به قبل و بعد از اسلام تا پایان قرن سوم هجری اختصاص دارد. در این گفتار ابتدا به وجود درختان سرسبز در کاخ-باغ‌های هخامنشی، اوصاف کاخ-باغ ساسانی مداین، تصوری از کاخ‌های هخامنشی، رستنی‌ها در منقوشات کاخ‌ها و فرش‌های ایرانی ساسانیان و فرش مشهور ساسانیان با نقوش گل و گیاه و کشتزار بررسی و در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.
زنده‌یاد احمد مهدوی‌دامغانی بر این کتاب یادداشتی نوشته است که در ادامه می‌خوانیم:
«بسم‌الله الرحمن الرحیم
الحمداالله رب العالمین و الصلوة و السلام علی سیّدنا و نبینا محمدص و آله الطاهرین المعصومین
این «دایرة المعارفی» که به نام رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی در تاریخ طبری نام‌گذاری شده است به راستی که کتابی تحقیقی عجیب و بی‌نظیری است.
بنده کمترین نمی‌داند در تاثیر این کتاب مستطاب در فهم و اطلاعات لغوی و تاریخی و گیاهی آن چه لفظی را به کار برم که منطبق با واقع باشد؛ زیرا نمی‌خواهم مبالغه‌ای در وصف این کتاب مستطاب کرده باشم، و مثلا عرض کنم «اعجاز» یا «خرق عادت»، ولی امیدوارم لفظ «کرامت» بر این اثر بی‌نظیر و بر مولف دانشمند محققِ متتبع آن منطبق با واقع باشد. یعنی قطعاً حق تعالی جلّ جلاله حضرت آقای دکتر ابریشمی دامت افاضاته را به «کرامتی» مکرّم فرموده است که توانسته است چنین کتاب جامع و مستندی را تألیف فرماید که این بنده عرض نمی‌کنم «مسحور» آن شدم ولی شهدالله که «مبهوت» و «مجذوب» آن شده‌ام. و بنده سالخوردهٔ نود و شش ساله، که عمرش را به حمدالله تعالی بیهوده صرف نکرده است، به راستی شیفته این کتاب مستطاب شده‌ام.
این کتاب فی‌الواقع دلیل قاطعی بر همّت و پشتکار و به اصطلاح رایج «دود چراغ خوردن» مولف دانشمند آن است، و یادآور نام شریف بزرگانی از درگذشتگان، مانند حضرت مجلسی دوم (محمدباقر)(رض)، و جلال‌الدین سیوطی(ره)، و معاصرانی مثل مرحوم مبرور مغفور علّامه دهخدا(رض) می‌باشد. زیرا حضرت دکتر ابریشمی دامت افاضاته علاوه بر شناساندن رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی به مناسبت هر مادهٔ مطالب شیوا و دل‌انگیز از تفسیر و تاریخ و کلام و قصص تاریخی گردآوری فرموده است و جای خود را در میان بزرگان از دانشمندان معاصر مثل مرحومان علامه دهخدا و علامه فروزانفر و علامه همائی رحمة الله علیهم اجمعین باز فرموده است، و چنین اثری را که شایستهٔ هزاران آفرین و احسنت است از خود به یادگار گذاشته است. و ان شاالله حق تعالی و تقدس به حضرت دکتر ابریشمی معمری (عمری) دراز و توفیق و عزت مستمر و مستدام مرحمت فرماید بالنبی و آله الامجاد. اینکه حضرت دکتر ابریشمی ذکر خیری از مرحوم مغفور ایرج افشار رحمة الله علیه فرموده است طینت پاک و ظرافت ذوق حضرت دکتر ابریشمی است.»
فقیر فانی احمد مهدوی دامغانی
فیلادلفیا 20/02/1401
نظر شما