به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نخستین و جامع‌ترین تذکره شاعران پایداری استان گیلان با عنوان «افق قاف» با نگارش و تدوین اسماعیل محمدپور منتشر شد. این کتاب 1017 صفحه‌ای به همت انتشارات رج و با حمایت اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس گیلان منتشر شده است. مؤلف این کتاب در گفت‌وگو با خبرنگار ما درباره این کتاب و ویژگی‌هایش صحبت کرد.
 
درنگی بر اصطلاح تذکره
وی در ابتدای سخنانش گفت: به نظرم ضروری است قبل از هر چیز، درباره اصطلاح تذکره این توضیح را بیان کنم که تا پیش از عصر صفوی، تذکره را با عنوان یادگار یا یادآوری می‌شناختند. یعنی در هر حوزه‌ای مطالبی اگر از یک دوره از یک قشر می‌نوشتند یا گردآوری می‌کردند، عنوان تذکره را برای آن انتخاب می‌کردند. اما بعد از عصر صفوی در تمام تذکره‌هایی که در ایران تألیف شدند، کلمه «تذکره» به معنی تذکره‌الشعرا آمده است، یعنی کتابی که در آن ترجمه احوال و نمونه اشعار شاعران آمده باشد. پس اگر صحبت از تذکره پس از عصر صفوی جایی مطرح شد، معادل تذکره‌الشعرا است. اما برای پاسخ دادن به این پرسش که تذکره‌نویسی از چه زمانی در ایران رایج شده، سندی در دست نیست و حتی می‌توان گفت در زبان فارسی تا قرن ششم هجری هیچ کتاب مستقلی که صرفاً به شرح حال شارعان اختصاص داشته باشد ثبت نشده است، هرچند به زبان عربی کتاب‌هایی تالیف شده بود.
 
محمدپور اضافه کرد: اولین پژوهشگری که تذکره‌نویسی را به عرصه نقادی و داوری‌های ادیبانه کشاند، دولتشاه سمرقندی بود. او ضمن روایت شرح حال شارعان، به نقد آثار آنان نیز پرداخت، ولی بسیاری از تذکره‌های دیگری که نوشته شدند عموماً تذکره‌های توصیفی هستند، حاوی منتخب از شعرها و نوشته‌ها، و چندان توجهی هم به تغییر و تحولات شعر در آن‌ها دیده نمی‌شود. در عصر صفوی، تذکره‌هایی تدوین شدند که در آن‌ها ذوق نقادی دیده می‌شود. این نقادی ، این نوشتن درباره شعر شاعران به خواننده و نیز به تاریخ ادبیات کمک می‌کند که یک مقایسه همزمانی درباره شاعران یک عصر داشته باشد.
 
این پژوهشگر سرشناس، در ادامه به محدوده جغرافیایی کار هم اشاره‌ای کرد و افزود: در گیلان هم در گذشته چند مورد تذکره شاعران داشتیم، اما همه آنان تذکره‌های عمومی بودند. در حالی که یکی از ویژگی‌های اصلی «افق قاف» این است که تذکره موضوعی است. ضمن اینکه به شعر و زندگی شاعران پرداخته می‌شود، موضوع آن ادبیات پایداری است. از این حیث، این کتاب در استان گیلان مشابهی ندارد و قبل از آن تذکره‌ای که موضوع آن موضوعی خاص باشد در این استان تألیف نشده بود. در سطح ملی، سال‌ها پیش، اوایل دهه هشتاد تذکره‌ای سه جلدی تألیف شد که در آن شرح حال و زندگی و اشعار تعدادی از شعرای منتخب از سراسر ایران انتخاب شدند. البته این تذکره سه‌جلدی جامعیت نداشت و نام بسیاری از شاعران در آن دیده نمی‌شد. از این‌رو «افق قاف» اتفاقی بی‌سابقه است که در گیلان رقم خورده است.
 
«افق قاف»، پاسخ به نیازی که در حوزه پژوهش وجود داشت
محمدپور در بخش دیگری از سخنانش گفت: «افق قاف» شامل زندگی و شعر 135 شاعر گیلانی است، که طیف وسیعی از شاعران شعر پایداری، از ابتدای انقلاب تا به امروز را در خود جای می‌دهد. برخی از این شاعران فوت کرده‌اند و برخی دیگر همچنان در قید حیات هستند. به همین دلیل، به نظر می‌رسد «افق قاف» تقریباً تمام شاعران گیلانی شعر پایداری را دربرمی‌گیرد و شاید فقط تعداد اندکی از شاعرانی که شعری در حوزه شعر پایداری سروده‌اند از این تذکره جا مانده باشند. در نگارش این تذکره، به هیچ‌وجه سلایق شخصی یا رویکردهای اعتقادی و جهت‌گیری‌های سیاسی حال و گذشته افراد در نظر گرفته نشده و بلکه تلاش شد تا همه کسانی که روزگاری انگیزه سرودن برای جنگ و میهن و ارزش‌های انقلابی در دل و جان‌شان شعله‌ور بود، شعرشان در این کتاب جای داده شود. نگاه نکردیم که این شاعر اکنون چه موضعی دارد، نگاه‌مان به همان شعری بود که زمانی برای دفاع مقدس سروده بود، حتی اگر امروز دیگر با این جریان همراهی نشان نمی‌دهد. حتی ممکن است برخی از این شعرها، شعرهای به اصطلاح ضد جنگ باشند، شعرهای اعتراضی باشند، این‌ها را هم در تقسیم‌بندی، در حوزه ادبیات پایداری قرار دادیم و شاعرانی که با رویکرد اعتراضی و ضدجنگ به جنگ و دفاع مقدس نگاه کردند، شعر و زندگی‌شان در «افق قاف» آمده است.
 
وی افزود: کار را از سال 1397 شروع کردیم و روند کار، از پژوهش و نگارش و ویرایش و آماده‌سازی برای چاپ تا اسفند 1400 ادامه داشت. در نگارش زندگی‌نامه‌های افراد سبک کار ما به این شکل بود که بعضی از این افراد خودشان بخش‌هایی از زندگی‌نامه خودشان را نوشتند و در اختیار ما قرار دادند. این‌ها بازنویسی و کم و زیاد شدند و برای برخی شاعران هم از همه امکانات موجود، از منابع قدیمی گرفته تا اطلاعاتی که در سایت‌های اینترنتی وجود داشت استفاده کردیم.
 
این پژوهشگر درباره ضرورت تألیف چنین کتابی هم گفت: گیلان در حوزه ادبیات به‌طور عام، شاعران و نویسندگان خوش‌قلم و خوش‌ذوق و معروفی دارد و جزو استان‌های ادب‌خیر کشور محسوب می‌شود. به‌طور خاص در حوزه شعر پایداری هم گیلان همیشه یکی از استان‌هایی بوده که شاعران ممتازی داشته و در بسیاری از محافل شعری و جشنواره‌ها و کنگره‌های ملی هم شاعران استان گیلان به عنوان چهره‌های برتر شناخته و معرفی می‌شوند. شاعران شعر پایداری گیلان، به صورت فردی کارهای ارزشمند زیادی را منتشر کرده‌اند و تا جایی که می‌دانم حداقل 15 شاعر استان گیلان، مجموعه شعر دفاع مقدس و پایداری دارند. شاید تعدادشان بیشتر از 15 نفر باشد و من عدد را با احتیاط بیان کردم. این آثار وجود دارند، اما پراکنده‌اند و در کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها و مراکز پژوهشی باید دنبال‌شان رفت. نیاز به اثری جامع بود که زندگی و شعر این شاعران را در خود جای بدهد و همه این‌ها را یکجا جمع کند تا پژوهشگران نه فقط در حوزه شعر و ادبیات، که در حوزه جامعه‌شناسی و روانشناسی هم به آن به چشم یک منبع و مرجع نگاه کنند، و «افق قاف» پاسخی به این نیاز بود. مطالعه شعر شاعران یک دوره، روابط اجتماعی و سبک زندگی یک عصر و علایق و سلایق و گرایش‌های ایدئولوژیکی آن دوره را نشان می‌دهد.
 
محمدپور سخنانش را با این جملات به پایان برد: در حوزه ادبیات مقاومت، کارهای ادبی بسیاری انجام شده است. کمبودها قطعاً وجود دارند، اما انصافاً کارهای خوب زیادی هم انجام گرفته است. در بخش کارهای پژوهشی، شرایط چنین نیست. تعداد کارهای پژوهشی انجام گرفته در این حوزه بسیار کم است و ما با فقر تئوریک روبه‌رو هستیم. باید مسأله پژوهش را در حوزه ادبیات پایداری جدی‌تر بگیریم. امیدوارم پژوهشگران دانشگاهی بیشتری به این بخش ورود کنند و در جبران نواقص موجود بکوشند. «افق قاف» نیز قطعاً نواقصی خواهد داشت که بعد از رونمایی از کتاب و توزیع سراسری آن، و رسیدن به دست مخاطبانش، این نواقص معلوم خواهند شد. امیدوارم کاستی‌ها و خطاهایی اگر هست به ما اعلام شود تا در ویراست‌های بعدی، آنان را رفع کنیم.