خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، انجمن ادبی بوعلی‌سینا یکی از قدیمی‌ترین و محبوبترین انجمن‌های ادبی استان همدان است که نزدیک به 60 سال با وجود فراز و نشیب‌هایی با همت شاعران و دوستداران شعر و ادب سرپا مانده است. اول شهریور همزمان با زادروز بوعلی‌سینا و روز همدان بهانه‌ای شد تا درباره این انجمن با امیر سرتیپ حسن خلیلی شورینی، رئیس این انجمن ادبی به گفت‌وگو بنشینیم.


درباره پیشینه این انجمن و شکل‌گیری آن بگویید.
با دست تهی سرخوش و مستیم هنوز 
در میکده‌ها قدح به دستیم هنوز
گفتی که چه می‌کنی؟ کجایی؟ چه خبر؟
تنها خبر این است که هستیم هنوز

از سال 1392 مسئولیت اداره انجمن ادبی بوعلی را برعهده‌ دارم؛ البته از سال 1376 عضو انجمن بودم. انجمن‌های ادبی در همدان، از سال 1284 با انجمنی به نام «اتحاد» به همراه زنده‌یاد سید‌محمد یوسف‌زاده -غَمام همدانی- که یکی از شاعران برتر همدان است، این انجمن را تشکیل دادند. در سال 1302 «انجمن دانش» را آقای مهدی درخشان اداره می‌کردند. از سال 1340 «انجمن صفاءالحق» تشکیل شده بود و در امتداد این انجمن‌ها از سال 1342 «انجمن ادبی بوعلی» تشکیل شد و تا امروز این انجمن با افت و خیزهایی ادامه داشته است. 

از کسانی که در سال 1342 در انجمن ادبی بوعلی حضور داشتند به بزرگانی همچون رضوان همدانی، احمد ساجدی، علی‌اکبر بلالی، محسن یزدی، دبیر قصاب، ناصر جمشیدآبادی و بسیاری از بزرگان شعر و ادب و فرهنگ همدان می‌توان اشاره کرد. متاسفانه تقریبا همه از دنیا رفته‌اند و بسیار خوشحالیم که یکی از این نسل؛ یعنی جناب آقای ناصر جمشیدآبادی -پژمان عزیزمان- هنوز در قید حیات هستند و عضو اصلی و فعال این انجمن هستند و البته ایشان نیز متاسفانه مدتی است خانه‌نشین هستند و پس از شیوع کرونا کم‌تر به انجمن سر می‌زنند. امیدواریم سلامت باشند و همچنان عمرشان دراز. 

پس از افت و خیزهایی در سال 1371 - پس از درگذشت زنده‌یاد سیدکاظم حسینی‌داور- انجمن بوعلی دچار وقفه شد.  سال 1372 جلسه‌ای در منزل آقای کاظم آبرومندی، یکی از اعضای این انجمن برگزار شد و در این جلسه آقایان احمد خلیلی و محمد رئوفی‌مهر  و ساری‌اصلانی توسط هیئت مدیره انتخاب شدند تا یک نفر از آنان توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان رئیس رسمی انجمن تایید شود. سال 1372 «احمد خلیلی شورینی» - که عموی من هم بودند- به انتخاب اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی رسما مسئول انجمن ادبی بوعلی شدند و پس از آن هر هفته برنامه‌های این انجمن در کتابخانه شهرک مدرس برپا می‌شد. در  25 اردیبهشت 1380 پس از درگذشت آقای احمد خلیلی، زنده‌یاد روح‌القدوس به عنوان رئیس انجمن ادبی بوعلی تعیین شدند. جناب آقای روح‌القدوس نیز تا سال 1392 انجمن را اداره کردند. در 20 فروردین این سال پس از درگذشت روانشاد روح‌القدوس مسئولیت این انجمن به‌عهده بنده گذاشته شد و تا امروز ادامه دارد. 
 

از میان شاعران برجسته استان چه کسانی در این انجمن فعالیت داشتند؟
این انجمن اعضا بسیار ارجمند و شایسته‌ای داشته و دارد. متاسفانه حدود 27 تن از شاعران بزرگ و توانای همدان که در این انجمن حضور داشتند را از دست دادیم ازجمله: روح‌القدوس، علی سجادی، رئوفی‌مهر، پوینده، مجرد، احد مسیبی، شمس‌الواعظین، حسن‌خان شجاعی قره‌گوزلو، محمد قاضیانی، محمود قهرمانی، عبدالمجید ترکمان، شاهرخ ذوقی، غلامعلی دباغ، امیر نیکومنظری، محمودی وثاق، احمد مسیبی، هادی گلپرور، غلامحسین شایق، علی اصغر اسلامی، احمد حیدربیگی. 

به هر روی این بزرگان شعر و ادب را از دست دادیم و به آن صورت معمول هم این بزرگان جانشین ندارند. البته شاعران جوان زیادی در همدان هستند که اکثرشان با انجمن بوعلی نیز همکاری می‌کنند، شاعران جوانی مثل آقای حسینی، سپهرپور، امرائی، سلیمانی، کاظم سبزی، صارمی‌شهاب، طاهری، خانم فرزانه برزگر، جوکار، شریفی، زینب اکبری و ... . 

شیوع کرونا سبب تعطیلی بسیاری از انجمن‌ها شد، انجمن بوعلی چگونه از این وضعیت عبور کرد؟
در دوسالی که به‌مناسبت کرونا انجمن‌ها تعطییل بودند، انجمن بوعلی از طریق واتساپ برنامه‌های خود را به همان ترتیبی که حضوری انجام می‌شد، ادامه داد. راس ساعت 5 بعدازظهر هر دوشنبه از طریق واتساپ، اشعاری که دوستان فرستاده بودند را از طریق واتساپ پخش می‌کردیم و اعضا استفاده می‌کردند. پس از کرونا نیز طبق روال سابق در شش ماه نخست سال هر دوشنبه راس ساعت 5 تا 7 و در نیمه دوم سال از ساعت 4 تا 6 بعدازظهر در مجتمع شهید آوینی برگزار می‌شود. ورود برای همه مردم همدان اعم از خانم‌ها و آقایان، خردسال و نوجوان و جوان و ... آزاد است و حضور تمام اقشار  را گرامی می‌داریم چه شاعر باشند و چه نباشند چه شعر بخوانند و  چه غیر آن. 

انجمن ادبی بوعلی سینا برای هفته فرهنگی همدان و بزرگداشت بوعلی سینا برنامه‌ای نداشت؟

انجمن ادبی بوعلی حدود 15 تا 20 سال پیش طی سه سال متوالی برنامه‌ بزرگداشت روز بوعلی‌سینا را برگزار کرد. در سال اول این برنامه حدود 20 نفر از پزشکان از کولاب تاجیکستان از طریق شهرداری به همدان دعوت شده بودند که هر 20 نفر در برنامه شرکت کردند که همان زمان بلواری هم به نام «کولاب» در همدان نامگذاری شد. سال بعد دکتر اسلامی ندوشن و همسرشان خانم نوشین بیانی مهمان ما بودند که بازهم در بام آرامگاه بوعلی با مشارکت شهرداری و میراث فرهنگی برنامه وسیعی برگزار شد. سال سوم از زنده‌یاد فریدون مشیری دعوت کردیم که همراه دخترشان به همدان آمدند. این سه برنامه به همت و تلاش آقای علی مسعود میدانچی برگزار شد.

پس از آن بنیادی به نام بوعلی در شهر همدان تشکیل شد که تشکیلات اداری برای آن ایجاد شد و مسئولین زیادی به آن ورود کردند. یک یا دو سال برنامه اول شهریور را برگزار کردند اما پس از آن به فراموشی سپرده شده و چندسالی است که ما خبری از روز همدان و بزرگداشت بوعلی در همدان ندیده‌ایم. به نوعی برنامه‌های این روز به صورت عمومی اجرا نمی‌شود. با توجه به وجود بنیاد بوعلی سینا برای جلوگیری از موازی کاری انجمن ما برنامه‌ای درنظر نگرفت. بنیاد بوعلی سینا نیز تنها به برگزاری برنامه‌های علمی بسنده کرده است. نمی‌دانم چرا شهر ما، برخی از بزرگان را آن‌گونه که باید و شاید قدر نمی‌شناسند. آرامگاه‌های بوعلی و باباطاهر برای همدان یک فرصت است. پیگیری‌هایی برای ثبت روز باباطاهر نیز انجام شده و روز 10 مهر برای بزرگداشت این شاعر بزرگ پیشنهاد شده است. امیدوارم روزی برسد که قدر این بزرگان را بدانیم. 

 

از سخنان شما اینگونه برداشت کردم که این موضوعات هرچقدر مردمی‌تر برگزار شود بهتر است و اگر این بزرگداشت همچنان از طریق انجمن‌ها و مشارکت مردم انجام می‌شد، رویه بهتری داشت تا اینکه از طریق بنیاد بوعلی برگزار شود. 
دقیقا همینطور است، ما نمی‌گوییم که حتما مردمی برگزار شود اما سابقه اجرای آن نشان داده است که سه سالی که مردمی بود بسیار خوب انجام شد. 

معمولا برنامه‌هایی که برای بزرگداشت روز بوعلی سینا درنظر گرفته می‌شود علمی و تخصصی است.
بله، این برنامه‌ها هر سال هست. من هم شرکت می‌کنم. فلاسفه مورد احترامی را دعوت می‌کنند. روز همدان باید برای همدانیان ملموس باشد؛ اما برنامه به صورت عمومی برگزار نمی‌شود. ترکیه در قونیه به مناسبت بزرگداشت مولانا یک هفته تمام برنامه‌هایی دارد که مردم بسیاری را در آن محل گرد هم می‌آورد. ما خیلی سعی کردیم برای بوعلی نیز در همدان چنین برنامه‌ای اجرا کنیم تا از سطح شهر همدان و استان و ایران فراتر برود و تمام دنیا بدانند در همدان شخصیتی مثل بوعلی وجود دارد و البته این کار شدنی است. برای همدان نیز از لحاظ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی بسیار بسیار مفید و مهم خواهد بود. نظر بسیار از دوستان ما، در انجمن‌ها و فعالان فرهنگی این است که به هر روی بوعلی را می‌توانیم جهانی کنیم - هرچند کمرنگ‌تر از مولانا- . شاهد هستیم که اکثر برنامه‌هایی که برگزار می‌شود، علمی و دانشگاهی است که مخاطبان خاص خود را دارد اما آنچنان که شایسته است به صورت گسترده و برای همه شهر همدان برگزار نمی‌شود. بوعلی بزرگ است، می‌توان از بزرگی بوعلی استفاده کرد. 

شاید بی‌تفاوت بودن اکثر همدانی‌ها به این مسائل هم بی‌تاثیر نباشد.
یکی از دلایل این موضوع وضعیت آب و هوای همدان و تیره‌هایی بوده است که در همدان ساکن بوده‌اند. ما که کودک بودیم همدان بسیار سرد بود. مادرم تعریف می‌کرد که در همدان جار می‌زدند که کسانی که به قدر 7 ماه آذوقه ندارند از همدان بروند؛ یعنی 7 ماه درِ همدان بسته بود؛ پس از انقلاب اوضاع جوی تغییر کرد. سرما یکی از محدودیت‌های همدان بود که سبب شد همدانی‌ها آینده‌نگرتر باشند. 

از سوی دیگر خانواده‌های یهودی زیادی در همدان ساکن بودند، اکثر پارچه فروش‌ها، داروخانه‌ها، پزشکان و عطاران یهودی بودند. ما محله یهودی‌ها و حمام یهودی‌ها و ... در همدان  داشتیم. یهودی‌‌ها هم کمی بسته عمل می‌کنند و طبیعتا این هم‌نشینی و همسایگی‌ها بی‌تاثیر نبوده است. این دو عامل سبب شده است که همدانی‌های قدیم نیز بسته عمل کنند. هرچند امروزه نسل جوان متفاوت از نسل قبل هستند و البته تغییرات جوی نیز حاصل شده است. 

اگر آمار بگیریم شاید از هر 100 نفر همدانی، 80 نفر از آرامگاه بوعلی بازدید نکرده باشند. می‌توانند یک روز در هفته برای همدانی‌ها بازدید را رایگان کنند. بلیط را برای بازدید حذف کنند. ارائه بلیط در این بازدیدنکردن‌ها بسیار موثر است. 

بوعلی شاعر نبود، اغلب فعالیت انجمن بوعلی مربوط به شعر است. داستان نام‌گذاری انجمن ادبی بوعلی‌سینا چیست؟
اولا بوعلی بزرگ است و آرامگاه بوعلی و مجسمه بوعلی در همدان، بسیار شاخص است. همدان را به الوند و بوعلی و باباطاهر می‌شناسند. دوما در سال 1342 انجمن تشکیل شد و پیش از آن در سال  1331 آرامگاه بوعلی افتتاح شده بود. 

در آن زمان آقایان محسن بینا، حسن سجادی، محمد قریب و حسین بطحایی - آقای بطحایی رئیس اداره فرهنگ آن زمان بودند- این بزرگان در محل کتابخانه آرامگاه بوعلی انجمنی را تشکیل دادند، من فکر می‌کنم دلیل این نام‌گذاری محل برگزاری برنامه‌های این انجمن بود. آقای محسن بینا یا آقای سجادی نیز مسئول کتابخانه بوعلی بودند. این است که هم حساسیت به بوعلی بوده، هم بزرگی بوعلی بوده و هم در کتابخانه آرامگاه بوعلی برنامه‌ها برگزار می‌شد. گمان می‌کنم نام بوعلی به این دلیل انتخاب شده و پس از آن ادامه داشته است. 

بوعلی در انجمن شما در حد یک نام است یا فعالیتی برای معرفی و بزرگداشت این شخصیت در انجمن دارید؟ 
از بوعلی به غیر از نامش به آن صورت معمول استفاده نمی‌شود. اما حتما همه ساله برنامه اول شهریور را به بوعلی اختصاص داده‌ایم. سال‌های گذشته از برخی پزشکان نیز در انجمن تجلیل می‌شد. حداقل سالی یکبار زنگ را به نام بوعلی می‌زنیم. 

امروزه چالش‌های انجمن‌های ادبی در استان همدان چیست؟
انجمن‌ها بایستی حمایت بشوند. اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در یک حد محدودی می‌تواند از انجمن‌ها حمایت کند و این حمایت روز به روز ضعیف‌تر می‌شود. یکی از آفات شعر و ادب و فرهنگ شهر همدان، نبود هماهنگی و همکاری سازمان‌های موازی است. خیلی از ادارات معاونت فرهنگی دارند. به یاد دارم حدود 20 سال پیش نهادها با انجمن‌ها ارتباط نزدیکی داشتند. به مرور زمان این ارتباط کمرنگ شد. شهرداری معاون فرهنگی و اعتبار فرهنگی دارد، حوزه هنری مراکز و اعتبار فرهنگی مجزا دارد، تبلیغات اسلامی اعتبارات و معاونت فرهنگی دارد، میراث فرهنگی فعالیت‌های مجزا دارد و در نهایت اعتبارات فرهنگی و توان اجرا در بین ادارات موازی خُرد می‌شود. راهکار این است که این ادارات همکاری و هم‌افزایی داشته باشند. حمایت‌هایی داشته باشند که فعالیت‌ها در انجمن‌های ادبی متمرکز شود. انجمن‌های متفرقه ادبی در همدان زیاد است که بهتر است انجمن‌های مشابه در کنار هم قرار گیرند و انجمن قوی‌تری شکل گیرد. یکی از آفات انجمن‌های ادبی در همدان این ناهماهنگی بین ادارات موازی است. 

این ادارات سالن‌های متعددی دارند اما انجمن‌های ادبی فقط می‌توانند از سالن‌های شهید آوینی و ابن سینا استفاده کنند و این موضوع مشکلاتی را برای تداخل زمانی و کمبود فضا و زمان برای انجمن‌ها و همچنین مشکلاتی برای جلسات متوالی انجمن‌ها ایجاد می‌کند. در حالیکه شهرداری سالن‌های متعددی در سطح شهر دارد، همچنین اداره کل کتابخانه‌های عمومی نیز می‌تواند امکانات خود را در اختیار انجمن‌ها قرار دهد.

یکی دیگر از مشکلات این است که آموزش و پرورش ارتباطی با انجمن‌های ادبی ندارند؛ در حالی‌که باید دانش‌آموزان و دانشجویان را جذب کنیم تا نسل جوان در عرصه فرهنگ فعال شوند و فعالیت عمومی داشته باشند. متاسفانه در این مورد دستمان کوتاه است. آموزش و پرورش به راحتی می‌تواند با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و انجمن‌های ادبی ارتباط داشته باشد. 

انجمن‌های ادبی می‌توانند با اجرای برنامه‌هایی در رادیو و تلویزیون به ترویج فرهنگ شعر و ادب کمک کنند اما از این ظرفیت استفاده نمی‌شود. 

خلیلی سخنان خود را با بیتی از عبدالمجید ترکمان به پایان رساند:

عقاب عشق‌ام و الوند جایگاه من است
خوشا که دامن الوند زادگاه من است