نوتومب در رمان «متافیزیک تیوب‌ها» که در سال 2000 به چاپ رسید، به سال نخست زندگی‌اش در ژاپن می‌پردازد. این رمان به تازگی با ترجمه نسیم موسوی در دسترس مخاطبان فارسی‌زبان قرار گرفت.
کتاب‌های «دکتر سملوایس» نوشته لویی فردینان سلین(نشر نون) و «مردی که می‌خواست خوشبخت باشد» نوشته لوران گونل (نشر نون) از جمله آثار ترجمه‌ای موسوی به شمار می‌آیند. انتشار رمان «متافیزیک تیوب‌ها» بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگویی با نسیم موسوی بیشتر با سبک و حال‌وهوای آثار املی نوتومب آشنا شویم؛ گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانیم:
کتاب «متافیزیک تیوب‌ها» (Metaphysique des tubes) نوشته املی نوتومب(نویسنده بلژیکی_فرانسوی)، اثری اتوبیوگرافیک از سه سال ابتدایی زندگی نویسنده‌اش را در قالب داستانی سرشاز از استعاره و طنز به مخاطبان ارائه می‌دهد. این کتاب به تازگی با ترجمه شما و از سوی نشر نون به چاپ رسیده است. ابتدا کمی درباره موضوع و فضای کتاب توضیح دهید.
«متافیزیک تیوب‌ها» در مورد سه سال اول زندگی املی نوتومب در ژاپن است. پدر نوتومب دیپلمات بود و به ژاپن منتقل شده بود و املی سالهای نخست زندگی‌اش را آنجا گذراند. املی از بدو تولد تا دو و نیم سالگی به عنوان یک دستگاه گوارش بیخاصیت و نباتی شناخته میشد، به همین دلیل والدینش او را «تیوب» نامیدند که فقط کار خوردن، هضم و دفع غذا را انجام می‌داد، به‌تدریج رشد کرد و سلایق و تفکرات خودش را به دست آورد. تیوب بعد از مدتی به این واقعیت پی برد که جایگاهش به عنوان «خدا» (بر اساس مفهومی در یک افسانه ژاپنی) نشانگر بهشتی است که باید خیلی زود آن را ترک کند. نوتومب برای بیان مشکلات زندگی از طنز بهره میبرد و فضای سیاه و تلخ آن دوران را برای خواننده تبدیل به یک داستان جذاب و پرکشش می‌کند.
نوتومب در «متافیزیک تیوب‌ها» دوران کودکی‌اش(صفر تا سه‌سال) را با نگاه دوران بزرگسالی بازخوانی و بازنویسی کرده و از زاویه‌ای بسیار بدیع برای روایت داستانش بهره برده است. این مساله چه نقشی در عمق‌بخشی به داستان ایفا کرده است؟
روایت داستان زندگی یک کودک از نگاه یک بزرگسال باعث شده شخصیت و زندگی نوتومب برای ما شفاف شود و با بعد جدیدی از شخصیت او یعنی شوخ‌طبعی و باریکبینی آشنا شویم. همین زاویه روایت اعماق ناشناخته زندگی تیوب و اطرافیانش را آشکار می‌کند و در این میان مفاهیم فلسفی مورد نظر نویسنده هم به خواننده منتقل می‌شود. در این کتاب نوتومب خاطراتش را تا سن سه سالگی بیان می‌کند. البته باور این مسأله سخت است که یک بزرگسال بتواند خاطرات کودکیِ بسیار دور خود را با چنین جزییاتی به خاطر آورد. در حقیقت او با به کارگیری حوادث غیرواقعی و خیالی، ما را در بازسازی سه سال اول زندگی‌اش سهیم می‌کند.
نوتومب نگاه شفاف و سرگرم‌کننده یک کودک به زندگی‌اش را به تصویر کشیده و مخاطب را در کشف فضایی که با آن سروکار دارد، با خود همراه می‌کند. به این ترتیب تصاویر فوق‌العاده‌ای را از ذهن کودکانه‌اش در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. کدام‌یک از ویژگیهای داستان‌نویسی نوتومب را در خلق چنین داستانی موثر می‌دانید؟
نوتومب بیشتر در ژانرهای اتوبیوگرافیک و تخیلی مینویسد و «انسان» محور اصلی تمام آثارش است. بسیاری از آثار او به گذشته و کودکی پرداخته است و به نوعی گزارش حوادث دوران کودکی او هستند. اهمیت دوران کودکی برای نوتومب در «متافیزیک تیوب‌ها» شاید ناشی از فضای کشور ژاپن باشد که کودکی‌اش در آنجا سپری شد. زیرا دوران کودکی برای ژاپنیها بسیار ارزشمند است و از لحاظ امنیت و امکانات در مقام بهشت است. از آنجاکه علاقه جمعی به زندگی شخصی یک فرد و همزادپنداری با او در میان خوانندگان زیاد است ژانر اتوبیوگرافیک مورد توجه طرفداران نوتومب قرار گرفته است.
مخاطب در این کتاب با کلمات، جمله‌ها و سطرهایی مواجه است که ضمن سادگی و گاهی شوخ‌طبعی، مفاهیم فلسفی را در لایه‌های زیرینش به همراه دارد. به نظر شما نوتومب در نگارش این کتاب تا چه میزان از ادبیات ژاپن تاثیر گرفته است؟
ادبیات ژاپن نمایانگر وجوه مختلف زندگی مردم این کشور، سنتها و همدلی با طبیعت است. من به همین چند مورد برای تأثیرپذیری نوتومب از ادبیات ژاپن بسنده می‌کنم. نوتومب در «متافیزیک تیوب‌ها» به زندگی و سنتهای مردم ژاپن و خوی و خصلتشان می‌پردازد و خود را جزیی از این فرهنگ میداند. از طبیعت و حیوانات مورد احترامشان حرف میزند و فضای طنزآمیزی از آواز خواندن پدرش در تئاتر نو ارائه می‌کند.
یکی از نکات قابل‌توجه در «متافیزیک تیوب‌ها»، ارائه فرهنگ کشورهای بلژیک و ژاپن در گوشه‌گوشه کتاب است. کمی در این‌باره توضیح دهید.
نوتومب در متافیزیک تیوب‌ها از کودکی شاد خود در ژاپن صحبت می‌کند. او در آغوش پرستار ژاپنیاش به آرامش و امنیت رسیده و احترامی که پرستار برایش قائل است او را شیفته فرهنگ ژاپن می‌کند. او بیش از آنکه از بلژیک و فرهنگ این کشور صحبت کند، وابسته فرهنگ ژاپنی است و مردم ژاپن را میشناسد. از احترام خداگونه به کودک تا طراحی باغهای ژاپنی و حتی تئاتر نو ژاپن برایمان از زبان یک کودک بالغ آن چنان شیرین سخن می‌گوید که گویی وابسته این فرهنگ و خاک است. در گفت‌وگویی که بین املی کوچک با مادرش می‌خوانیم، وقتی مادر واقعیت تلخ ترک ژاپن را در آیندهای نزدیک به او اطلاع می‌دهد با واکنش عجیب املی روبه‌رو می‌شویم: «من نمیتوانم اینجا را ترک کنم! من باید اینجا زندگی کنم! اینجا کشور من است! اینجا خانه من است!»
برخی منتقدان بر این باورند که کتاب سرشار از کلمات نسبتا مفصل برای چیزهای مختلفی است که کودک با آن سروکار داشته، به این ترتیب اغلب مخاطبان با توضیحات بیش از اندازه مواجه است. نظر شما در این باره چیست؟
خواندن اتوبیوگرافی می‌تواند به ما در شناخت بهتر نویسنده کمک کند. معمولاً با خواندن اتوبیوگرافی با بخشی از چالش‌ها و رازهای زندگی نویسنده آشنا می‌شویم. در این میان اگر بزرگسال نگاه سرگرم‌کننده یک کودک به زندگی‌اش را داشته باشد و برای کشف فضای کودکانه با جملات مفصل به خواننده کمک کند به معنی توضیحات بیش از اندازه نخواهد بود. «متافیزیک تیوب‌ها» یک اتوبیوگرافی داستانی است و برای پرکشش شدن یک اتوبیوگرافی که مربوط به سه سال اول زندگی یک کودک است تخیل و داستان‌سرایی ابزار کار نویسنده هستند تا داستانی جذاب و در عین حال قابل‌باور خلق کند.
تیوب می‌گوید: «زندگی خداگونه ابدی نیست». یکی از مفاهیم اصلی در این کتاب ناپایداری و پوچی است و اغلب همین نگاه زمینه خلق فضاهای طنزآمیز را فراهم می‌کند. این مفهوم تا چه میزان می‌تواند بیانگر شرایط انسان معاصر باشد؟
من فکر می‌کنم باید به ناپایداری و پوچی به عنوان دو مفهوم جداگانه و متفاوت نگاه کرد. ناپایداری یکی از مفاهیم اصلی «متافیزیک تیوب‌ها» است. در آغاز داستان وضعیت و شرایط گیاه‌وار تیوب و اتفاقاتی که منجر به تغییر این شرایط میشوند مؤید همین مفهوم ناپایداری است و البته نمونههای بسیاری را از متن کتاب می‌توان مثال زد. اما این داستان تأکیدی بر ارائه مفهوم پوچی ندارد. در هر مرحله از زندگی املی در این سه سال، تلاش برای زندگی کردن و خدا ماندن در بهشت مشهود است. حتی در بخشی از داستان که شاهد صحنه خودکشی کودک در آب هستیم به جملات سرشار از زندگی بر میخوریم: «بالای سرم ابرهای فوق‌العاده و روبه‌رویم دریای تحسین‌برانگیز بود. پشت سرم ساحل و دنیای زیبایی بود که ارزش زندگی کردن داشت.»
نوتومب در بخش‌هایی از کتاب به جنگ سال ۱۹۴۵ اشاره می‌کند و بدون قضاوت و پیش‌داوری، تاثیر آن را بر جامعه ژاپن به تصویر می‌کشد. کمی دراین‌باره بگویید.
نوتومب با اشاره به جنگ سال 1945 و خودکشی دسته جمعی ژاپنیها در جزیره اوکیناوا تصویری از رویارویی خودش با مرگ را به ما نشان می‌دهد. او در خلال این توصیف‌ها، از فلسفهاش در مورد مرگ با خواننده صحبت می‌کند: « بهترین دلیل برای خودکشی ترس از مرگ یا کشته‌شدن توسط دیگری است.» او هیچ قضاوتی در مورد جنگ و دو طرف جنگ ندارد و از این واقعه را در خدمت داستانش میگیرد تا هم به این واقعه تاریخی نقبی زده باشد، هم داستان واقعی یا تخیلی خودکشیاش را به تصویر بکشد.
رمان «متافیزیک تیوب‌ها» نوشته املی نوتومب، در 96 صفحه، به قیمت 49 هزار تومان، با شمارگان هزار نسخه با ترجمه نسیم موسوی از سوی نشر نون عرضه شده است.
نظر شما