به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) به مناسبت برگزاری بیستمین دوره جایزه کتاب دفاع مقدس (ویژه سال‌های 1400- 1399) با هادی خورشاهیان، به عنوان کارشناس درباره کتابهای کودک و نوجوان این حوزه به صحبت نشستیم. او که یکی از نویسندگان مطرح این حوزه شناخته می‌شود همچنین ضمن گفت‌وگو از رویداد انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس، درباره وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در کشور صحبت کرد و راه‌های ارتقای سطح کیفی آثار و تولید کتابهای خوب را مطرح کرد.
مخاطبان کودک و نوجوان، دغدغه‌‌ای اصلی برای جایزه کتاب سال دفاع مقدس
خورشاهیان در شروع صحبت‌هایش چگونگی تقسیم بندی آثار کودک و نوجوان حوزه دفاع مقدس برای رویدادهایی مانند انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس گفت: در بخش کودک و نوجوان، آثار به سه دسته یا درواقع سه قالب شعر و داستان و خاطره تقسیم می‌شوند. در هر دسته، آثار کودک را از آثار بخش نوجوان جدا می‌کنند و به این ترتیب ما هم شعر کودک داریم و هم شعر نوجوان، هم داستان کودک داریم و هم داستان نوجوان. البته قالب داستانی می‌تواند مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه باشد و هم رمان. همچنین قالب خاطره که ویژگی‌هایش معلوم است و عمدتاً یا شامل روایت‌هایی است که خود رزمندگان ثبت کرده و نوشته‌اند یا خاطراتی که دیگران (مثل همسر و فرزندان و نزدیکان) تعریف می‌کنند. هر خاطره‌ای که به رزمندگان و شهدای دفاع مقدس و مدافعان حرم مربوط باشد، در بخش خاطره جای می‌گیرد. به عبارت دیگر، از نظر موضوعی هم آثار حوزه دفاع مقدس را شامل می‌شود و هم آثاری که زندگی و مجاهدت‌های مدافعان حرم را روایت می‌کنند. ناگفته نماند که کتاب‌هایی که مسأله گروه‌های تکفیری و تروریسی مثل داعش را موضوع کار خودشان کرده‌اند نیز در فهرست آثار جایزه دفاع مقدس جای می‌گیرند.
وی افزود: تا جایی که من می‌دانم و به یاد می‌آورم، بخش کودک و نوجوان از همان شروع به کار جایزه و در هر بیست دوره از آن وجود داشت. هرچند این جایزه در این دو دهه‌ای که از برگزاری‌اش می‌گذرد تغییراتی داشته است، اما توجه به آثار ادبیات پایداری با تمرکز بر مخاطبان کودک و نوجوان همیشه جزو دغدغه‌های اصلی متولیان و برگزارکنندگان جایزه کتاب سال دفاع مقدس بوده است.
خورشاهیان از سطح آثار این دوره نیز صحبت کرد و گفت: در این دوره نیز نه افت کیفی داشتیم و نه افت کمی. به‌ویژه اینکه باید تأثیر همه‌گیری کرونا بر کلیت بازار کتاب را هم در نظر بگیریم که مسائل و مشکلات همراه آن، نه فقط بر حوزه چاپ و نشر، که بر همه بخش‌های دیگر جامعه اثر گذاشت. با این حال، در حوزه دفاع مقدس و ادبیات پایداری مثل دیگر حوزه‌های تولید و نشر کتاب، کتابهای ضعیف و قوی و متوسط در کنار هم تولید و عرضه می‌شوند. معتقدم حدود 10 درصد آثاری که در بخش ادبیات کودک و نوجوان دسته‌بندی می‌شوند از حیث متن و تصویرگری و ویژگی‌های دیگر، کتابهای خوبی هستند و حدود 20 تا 30 درصد هم کتابهای بد و ضعیفی محسوب می‌شوند. کتابهای دفاع مقدس نیز از این قاعده و روند مستثنی نیستند و از کل آثاری که در این بخش جای می‌دهیم، 10 درصد آثار خوب، حدود 50 تا 60 درصد آثار متوسط و باقی هم کتابهای ضعیفی‌اند.
این نویسنده -براساس ذهنیت‌هایش در ادوار مختلف- در تکمیل حرف‌هایش اظهار داشت: برداشت من این است که در دوره بیستم انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، آثار، چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی، تفاوت چندانی با دوره گذشته جایزه ندارند و در قیاس با کتابهای دیگر کودک و نوجوان نیز، از نظر سطح کیفی در یک ردیف جای می‌گیرند. به عبارت دیگر، کتابهای کودک و نوجوان با موضوعات دفاع مقدس، در همان سطح کلیت ادبیات کودک و نوجوان در کشور ماست و نه می‌شود گفت ضعیف‌تر هستند و نه قوی‌تر.
کار فرهنگی، از جمله تولید کتاب، مثل بالا رفتن از نردبان است
خورشاهیان به اهمیت موضوع دفاع مقدس و فرهنگ مقاومت نیز پرداخت و گفت: این موضوعات از جمله موضوعاتی است که تمام نشده و ماجرای آن همچنان ادامه دارد. هر سال تعداد زیادی کتاب در این بخش تولید می‌شود و جمع بزرگی نویسنده و ناشر در این بخش مشغول هستند. به جز جایزه کتاب سال دفاع مقدس، چند جایزه دیگر مثل شهید اندرزگو و یوسف و شهید غنی‌پور را داریم که هرکدام‌شان کتابهای برتر این حوزه را انتخاب و معرفی می‌کنند. همه این‌ها نشان می‌دهد که در این بخش کارهای زیادی انجام شده و انجام می‌شود و می‌توان گفت که حوزه ادبیات پایداری، حوزه فعال و پویایی است که قطعاً مخاطبان فراوانی هم دارد. حتی اگر در ادبیات جهان تعمق کنیم می‌بینیم که آثار بزرگ ادبی، مثل «جنگ و صلح» تولستوی یا «بینوایان» ویکتور هوگو، بر بستر حوادثی مثل جنگ و انقلاب شکل گرفتهاند و آثار پرمخاطبی هم هستند. واقعیتی که نشان می‌دهد این موضوعات هم در جهان و هم در ایران مخاطب خودش را دارد.
وی بحث چگونگی ارتقای هرچه بیشتر کتابهای این بخش را، در بستری بزرگ‌تر مطرح کرد و افزود: بهبود یک بخش از یک کل، به تنهایی ممکن نیست. مثلاً با سخت‌گیری در انتخاب متن‌ها نمی‌شود کتابهای خوب تولید کرد، زیرا قبل از آن به داشتن نویسندگان خوب و قوی نیاز است و نویسنده خوب و قوی هم فقط در یک صنعت نشر قوی، ساخته می‌شود. درواقع بهبود کیفی آثار، نه فقط در حوزه کودک و نوجوان ادبیات پایداری، که در کل تولیدات فرهنگی ما زمانی روی می‌دهد که همه بخش‌ها باهم و درست کار کنند. به شرط تقویت اقتصادِ فرهنگ و ایجاد پشتوانه قوی برای کسانی که در این بخش کار می‌کنند، می‌شود از فرهنگ توقع بیشتری داشت. در حوزه کتاب نیز، تقویت اقتصاد چاپ و نشر به رشد کیفی کل آثار، و به تبع آن آثار دفاع مقدس منجر می‌شود.
خورشاهیان در پایان صحبت‌هایش گفت: به نظرم لازم است برنامه‌های حمایتی را جدی‌تر گرفت. به این معنی که کتابهای خوب را از طریق برگزاری مسابقات کتابخوانی و تبلیغات تلویزیونی و رسانه‌ای به جامعه معرفی کرد. نه فقط کتاب، که همه محصولات فرهنگی با تبلیغ و حمایت، بهتر دیده می‌شوند. باید این نکته را در نظر داشت که وقتی درباره فرهنگ صحبت می‌کنیم، راه‌حل فوری و کوتاه‌مدت وجود ندارد و برنامه‌های موقتی جواب نمی‌دهد. هر برنامه‌ای که مصمم به اجرای آن هستیم باید مستمر و دایمی باشد و مثل بالا رفتن از نردبان، باید پله پله انجام شود.
مخاطبان کودک و نوجوان، دغدغه‌‌ای اصلی برای جایزه کتاب سال دفاع مقدس
خورشاهیان در شروع صحبت‌هایش چگونگی تقسیم بندی آثار کودک و نوجوان حوزه دفاع مقدس برای رویدادهایی مانند انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس گفت: در بخش کودک و نوجوان، آثار به سه دسته یا درواقع سه قالب شعر و داستان و خاطره تقسیم می‌شوند. در هر دسته، آثار کودک را از آثار بخش نوجوان جدا می‌کنند و به این ترتیب ما هم شعر کودک داریم و هم شعر نوجوان، هم داستان کودک داریم و هم داستان نوجوان. البته قالب داستانی می‌تواند مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه باشد و هم رمان. همچنین قالب خاطره که ویژگی‌هایش معلوم است و عمدتاً یا شامل روایت‌هایی است که خود رزمندگان ثبت کرده و نوشته‌اند یا خاطراتی که دیگران (مثل همسر و فرزندان و نزدیکان) تعریف می‌کنند. هر خاطره‌ای که به رزمندگان و شهدای دفاع مقدس و مدافعان حرم مربوط باشد، در بخش خاطره جای می‌گیرد. به عبارت دیگر، از نظر موضوعی هم آثار حوزه دفاع مقدس را شامل می‌شود و هم آثاری که زندگی و مجاهدت‌های مدافعان حرم را روایت می‌کنند. ناگفته نماند که کتاب‌هایی که مسأله گروه‌های تکفیری و تروریسی مثل داعش را موضوع کار خودشان کرده‌اند نیز در فهرست آثار جایزه دفاع مقدس جای می‌گیرند.
وی افزود: تا جایی که من می‌دانم و به یاد می‌آورم، بخش کودک و نوجوان از همان شروع به کار جایزه و در هر بیست دوره از آن وجود داشت. هرچند این جایزه در این دو دهه‌ای که از برگزاری‌اش می‌گذرد تغییراتی داشته است، اما توجه به آثار ادبیات پایداری با تمرکز بر مخاطبان کودک و نوجوان همیشه جزو دغدغه‌های اصلی متولیان و برگزارکنندگان جایزه کتاب سال دفاع مقدس بوده است.
خورشاهیان از سطح آثار این دوره نیز صحبت کرد و گفت: در این دوره نیز نه افت کیفی داشتیم و نه افت کمی. به‌ویژه اینکه باید تأثیر همه‌گیری کرونا بر کلیت بازار کتاب را هم در نظر بگیریم که مسائل و مشکلات همراه آن، نه فقط بر حوزه چاپ و نشر، که بر همه بخش‌های دیگر جامعه اثر گذاشت. با این حال، در حوزه دفاع مقدس و ادبیات پایداری مثل دیگر حوزه‌های تولید و نشر کتاب، کتابهای ضعیف و قوی و متوسط در کنار هم تولید و عرضه می‌شوند. معتقدم حدود 10 درصد آثاری که در بخش ادبیات کودک و نوجوان دسته‌بندی می‌شوند از حیث متن و تصویرگری و ویژگی‌های دیگر، کتابهای خوبی هستند و حدود 20 تا 30 درصد هم کتابهای بد و ضعیفی محسوب می‌شوند. کتابهای دفاع مقدس نیز از این قاعده و روند مستثنی نیستند و از کل آثاری که در این بخش جای می‌دهیم، 10 درصد آثار خوب، حدود 50 تا 60 درصد آثار متوسط و باقی هم کتابهای ضعیفی‌اند.
این نویسنده -براساس ذهنیت‌هایش در ادوار مختلف- در تکمیل حرف‌هایش اظهار داشت: برداشت من این است که در دوره بیستم انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، آثار، چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی، تفاوت چندانی با دوره گذشته جایزه ندارند و در قیاس با کتابهای دیگر کودک و نوجوان نیز، از نظر سطح کیفی در یک ردیف جای می‌گیرند. به عبارت دیگر، کتابهای کودک و نوجوان با موضوعات دفاع مقدس، در همان سطح کلیت ادبیات کودک و نوجوان در کشور ماست و نه می‌شود گفت ضعیف‌تر هستند و نه قوی‌تر.
کار فرهنگی، از جمله تولید کتاب، مثل بالا رفتن از نردبان است
خورشاهیان به اهمیت موضوع دفاع مقدس و فرهنگ مقاومت نیز پرداخت و گفت: این موضوعات از جمله موضوعاتی است که تمام نشده و ماجرای آن همچنان ادامه دارد. هر سال تعداد زیادی کتاب در این بخش تولید می‌شود و جمع بزرگی نویسنده و ناشر در این بخش مشغول هستند. به جز جایزه کتاب سال دفاع مقدس، چند جایزه دیگر مثل شهید اندرزگو و یوسف و شهید غنی‌پور را داریم که هرکدام‌شان کتابهای برتر این حوزه را انتخاب و معرفی می‌کنند. همه این‌ها نشان می‌دهد که در این بخش کارهای زیادی انجام شده و انجام می‌شود و می‌توان گفت که حوزه ادبیات پایداری، حوزه فعال و پویایی است که قطعاً مخاطبان فراوانی هم دارد. حتی اگر در ادبیات جهان تعمق کنیم می‌بینیم که آثار بزرگ ادبی، مثل «جنگ و صلح» تولستوی یا «بینوایان» ویکتور هوگو، بر بستر حوادثی مثل جنگ و انقلاب شکل گرفتهاند و آثار پرمخاطبی هم هستند. واقعیتی که نشان می‌دهد این موضوعات هم در جهان و هم در ایران مخاطب خودش را دارد.
وی بحث چگونگی ارتقای هرچه بیشتر کتابهای این بخش را، در بستری بزرگ‌تر مطرح کرد و افزود: بهبود یک بخش از یک کل، به تنهایی ممکن نیست. مثلاً با سخت‌گیری در انتخاب متن‌ها نمی‌شود کتابهای خوب تولید کرد، زیرا قبل از آن به داشتن نویسندگان خوب و قوی نیاز است و نویسنده خوب و قوی هم فقط در یک صنعت نشر قوی، ساخته می‌شود. درواقع بهبود کیفی آثار، نه فقط در حوزه کودک و نوجوان ادبیات پایداری، که در کل تولیدات فرهنگی ما زمانی روی می‌دهد که همه بخش‌ها باهم و درست کار کنند. به شرط تقویت اقتصادِ فرهنگ و ایجاد پشتوانه قوی برای کسانی که در این بخش کار می‌کنند، می‌شود از فرهنگ توقع بیشتری داشت. در حوزه کتاب نیز، تقویت اقتصاد چاپ و نشر به رشد کیفی کل آثار، و به تبع آن آثار دفاع مقدس منجر می‌شود.
خورشاهیان در پایان صحبت‌هایش گفت: به نظرم لازم است برنامه‌های حمایتی را جدی‌تر گرفت. به این معنی که کتابهای خوب را از طریق برگزاری مسابقات کتابخوانی و تبلیغات تلویزیونی و رسانه‌ای به جامعه معرفی کرد. نه فقط کتاب، که همه محصولات فرهنگی با تبلیغ و حمایت، بهتر دیده می‌شوند. باید این نکته را در نظر داشت که وقتی درباره فرهنگ صحبت می‌کنیم، راه‌حل فوری و کوتاه‌مدت وجود ندارد و برنامه‌های موقتی جواب نمی‌دهد. هر برنامه‌ای که مصمم به اجرای آن هستیم باید مستمر و دایمی باشد و مثل بالا رفتن از نردبان، باید پله پله انجام شود.
نظر شما