به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)  نشست «نگاهی به وضعیت فعلی چاپ و نشر در افغانستان» سه‌شنبه (15 آذر‌ماه) با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمد اسدی موحد، مدیرعامل مؤسسه بین‌المللی الهدی، مجتبی سجاد، مدیر انتشارات جنگل و منوچهر فرادیس، مدیر انتشارات زریاب در عمارت بلخ برگزار شد.

اسدی موحد با اشاره به اشتراکات فرهنگی ایران و افغانستان گفت: نمایندگی مؤسسه انتشارات «الهدی» زمانی فعالیت خود در افغانستان را شروع کرد که دیگر ناشران یا نبودند یا بسیار کم بودند؛ بنابراین، «الهدی» زمینه‌  برای ظهور و کار ناشران و کتابفروشان دیگر را فراهم کرد. «الهدی» بنای تصدی‌گری یا انجام کار تجاری نداشت؛ مقصودش حضور فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان فرهنگ مادر در افغانستان بود.

وی به حضور موفق و تاثیر‌‌گذار موسسه «الهدی» در بسیاری از کشور‌های اشاره کرد و گفت: تاجیکستان و افغانستان با توجه به اشتراکات زبانی از‌جمله این کشور‌ها هستند. یکی از بازارهای خوب کتاب و محصولات فرهنگی حوزه مکتوب که از محصولات «الهدی» ازجمله در زمینه فرهنگ، تمدن، دین و دانشگاه استفاده می‌کند، کشور افغانستان است.

مدیر موسسه بین‌المللی انتشارات الهدی با توجه به تغییر و تحولات اخیر در افغانستان و روی کار آمدن حکومت طالبان عنوان کرد: به‌طور طبیعی در افغانستان در هر دوره‌ای، حاکمیت و اندیشه خاصی وجود داشته، اما فرهنگ، مرز نمی‌شناسد؛ با وجود اینکه در این کشور، اندیشه خاصی حاکم است، همیشه باید فرهنگ را توسعه دهیم. شاید مقررات موجود در این کشور، دست و پای ناشران را ببندد، اما نباید موجب شود برای حضور در این عرصه تلاش نکنیم تا زمینه‌ای برای کم‌فروغ شدن زبان فارسی خواهد شد.  

اسدی موحد با بیان اینکه نباید عقب بنشینیم و عرصه فرهنگ نباید سیاسی شود و باید تلاش کنیم، افزود: پرچم واقعی را باید با قلم و کتابمان برافراشته نگه داریم و با رعایت قوانین موجود در افغانستان برای ارسال کتاب و فعالیت‌های دوجانبه بین دو کشور تلاش کنیم.

وی درباره کتاب‌های مجوز‌دار در افغانستان که نسبت به سایر کتاب‌ها بازار بهتری دارند، گفت: کتاب‌های علوم قرآنی، تاریخ، تمدن و زبان فارسی در افغانستان که مثلاً عکس نداشته باشد، مشکلات کمتری دارد؛ همچنین کتاب‌هایی که در عرصه دانشگاهی بازار خوبی دارد و موسسه الهدی می‌تواند پل ارتباطی بین ناشران ایرانی و افغانستانی باشد. تلاش‌هایی در حال انجام است که به زودی بتوانیم نمایشگاهی با کتاب‌ها و محصولات ایرانی با حضور ۴۰ ناشر در افغانستان برگزار کنیم.

اسدی موحد با اشاره به مشکلات اقتصادی موجود در افغانستان یادآوری کرد: با وجود مشکلات اقتصادی خرید کتاب در این کشور کم شده است، اما این مشکل حل می‌شود و پایدار نخواهد بود.

مدیر انتشارات بین‌المللی الهدی با بیان اینکه علاوه بر برگزاری نمایشگاه کتاب باید از ظرفیت نیروهای جوان افغانستانی استفاده کنیم، گفت: در حال حاضر ویراستاران و صفحه‌آراهای ماهری از جوانان افغانستان در ایران هستند که می‌توانیم از ظرفیت آن‌ها در این موقعیت استفاده کنیم.
وی با ابراز تأسف از اینکه در حوزه افغانستان چندان اطلاع‌رسانی نمی‌شود، گفت: نتوانستیم به ناشران ایرانی اطلاع‌رسانی کنیم. توقع این است که در نشست‌‌های آتی، ناشران بیشتری که دوست دارند در حوزه افغانستان کار کنند، حضور داشته باشند.

ارسال کتاب رایگان به افغانستان را ادامه دهید
در ادامه، منوچهر فرادیس، مدیر انتشارات زریاب درباره وضعیت ۲۰ سال گذشته چاپ و نشر در افغانستان گفت: تحولات جدید ۲۰ سال اخیر از سال ۸۵ تا ۸۶ به گونه‌ای بود که تنها یک کتابفروشی «عرفان» را داشتیم.  هفته‌ای یا ماهی دوبار می‌رفتم تا بدانم کتاب جدید دارند یا خیر.
وی ادامه داد: بعد از سال 86 انتشارات سعید خیلی فعال شد و این وضعیت نامناسب تا سال 90 ادامه داشت.  بیشتر کتاب‌ها در پیشاور پاکستان چاپ می‌شد و کیفیت، دقت، ظرافت، ویراستاری و طرح جلد چندان اهمیت نداشت. ناشر تنها یک رابط بین چاپخانه و معلم بود. این وضعیت بعد از سال 93 تعدیل شد و ناشران متعدد مانند انتشارات تاک، زریاب و عرفان فعال شدند. از سال 94 چاپخانه‌هایی ایجاد شد که کتاب‌هایی با جلد گالینگور منتشر می‌کند. از دیدگاه فعالان عرصه چاپ و نشر اوضاع خوب شد.

فرادیس با اشاره به پراکندگی افراد کتابخوان در کشور افغانستان گفت: مردم سه ولایت کابل، بلخ و هرات بیشتر کتاب می‌خوانند. بیشترین کتابخوانان افغانستان مربوط به ولایت بلخ  هستند؛ آرامش و امنیت و سابقه فرهنگی و اقتصادی این منطقه موجب شده بیشتر به مطالعه توجه داشته باشند.  

 مدیر انتشارات زریاب درباره مواد مثبت قانون اساسی افغانستان پیش از حاکمیت طالبان گفت: قانون اساسی افغانستان موارد قابل انتقادی داشت؛ اما یک ماده خیلی خوب در دوره قبل از حاکمیت طالبان داشتیم که سانسور پیش از انتشار در قانون نبود. فقط چند مسأله را باید مانند دین مقدس اسلام، احترام به اقوام و شخصیت‌های مذهبی را در نظر می‌گرفتیم و ناشران متعهد به رعایت آن‌ها بودند؛ البته ناشران نیز چیز خاصی منتشر نکرده بودند که توهین به دین مقدس اسلام باشد یا بر اثر آن جنجال و بلوا ایجاد شود.

وی با اشاره به اینکه در 20 سال گذشته نوعی هرج و مرج و پراکندگی در حوزه چاپ و نشر افغانستان حاکم بود، تصریح کرد: متاسفانه در حوزه نشر در افغانستان هیچ سازمانی کمک نکرد و خود فارسی‌زبانان و مردم بودند که مانند نیای بزرگشان، فردوسی عمرشان را صرف این موضوع کردند.

مدیر انتشارات زریاب با بیان اینکه در وضعیت فعلی چاپ و نشر افغانستان در یک خلأ قانونی قرار گرفتیم، افزود: خلأ قانونی به این معناست که سلیقه‌ها حاکم شده است؛ یعنی می‌توانید کتابی را در کابل بفروشید، اما این کتاب در هرات جرم باشد؛ چون قانونی حاکم نیست؛ نمی‌دانید چه چیزی مجاز یا چه چیزی غیرمجاز است و هرکسی که در جایی مسئولیت دارد، براساس سلیقه قانون را اجرا می‌کند. هر فرد خودش یک قانون محسوب می‌شود؛ بنابراین تا زمانی که قانون مشخص نباشد، سلیقه‌ها هستند که کارکرد پیدا می‌کنند.

وی با اشاره به وضعیت صادرات کتاب از ایران به افغانستان گفت: وضعیت به گونه‌ای است که می‌توانید بعضی کتاب‌ها را وارد کنید و بعضی کتاب‌ها را وارد نکنید. کتاب‌هایی داریم که هیچ جنجال خاصی با وارد کردن آن شکل نگرفت، اما بار دیگر کتابی آمد که هیچ مشکلی نداشت، اما باز  جریمه شدیم.

 وی گفت: وضعیت اقتصادی مردم افغانستان واقعا دشوار است و اکثر کسانی که کاری می‌توانستند انجام دهند و ثروتمند بودند، از کشور رفتند. در حال حاضر حتی ناشران و کتابفروشان بزرگ افغانستان نمی‌توانند کرایه مغازه خود را بپردازند.

فرادیس با بیان اینکه افغانستان بحران‌های زیادی را به خود دیده گفت: در توفان به دنیا آمدیم، بزرگ شدیم و مطمئنم این وضعیت فعلی پایدار نیست. خواهشم از مسئولان فعال در بخش فرهنگی ایران این است که ارسال کتاب به ولایات و استان‌های افغانستان را فراموش نکنند. دوباره ارسال رایگان کتاب به افغانستان را شروع کنند. در 10 سال اخیر نشنیدم، گسترده یا چندهزار جلدی کتاب به دانشگاه افغانستان اهدا شده باشد و این تعداد بیشتر از 300 جلد کتاب نبوده است.

وی با اشاره به تهاجم فرهنگی موجود در زبان فارسی افغانستان توضیح داد: یکی از تهاجم‌های فرهنگی در افغانستان که در 20 سال اخیر در حال گسترش است، گرایش به زبان انگلیسی و ضدیت با زبان فارسی است. به قدری وضعیت در این زمینه بد بود که دوبار در اداره امنیتی موجود در افغانستان بازجویی شدم. اکثر ایمیل‌هایی که روسا مابین وزارت‌ها به یکدیگر می‌دادند، به زبان انگلیسی بود و دعوا بر سر این است که زبان فارسی به حاشیه برود و انگلیسی جایگزین آن شود. این تهاجم فرهنگی غرب در 20 سال گذشته بنیان زبان فارسی را لرزاند.

ارتقا سطح سلیقه و ذائقه مردم افغانستان پس از حضور ناشران ایرانی
در ادامه مجتبی سجاد، مدیر انتشارات جنگل با اشاره به فعالیت‌های این انتشارات در افغانستان گفت: انتشارات جنگل نزدیک به سه دهه است که در افغانستان فعالیت فرهنگی دارد و سلیقه و ذائقه مردم افغانستان را در حوزه کتابخوانی تغییر داد. قبل از استقرار انتشارات جنگل، بازار از محصولات فرهنگی بی‌کیفیت پاکستانی و چینی پر شده بود و حضور نشر جنگل موجب شد که ذائقه مردم افغانستان را به کیفیت کتاب‌های خوب برسانیم. انجام این کار بسیار سخت بود؛ بابت این کار خون دل‌ها خوردیم و هزینه کردیم.

 وی ادامه داد: الحمدلله این اتفاق افتاد و قبل از آمدن دولت جدید افغانستان کتاب‌هایی در افغانستان استفاده می‌شد که شاید 70 درصد در ایران کار نمی‌شد و حتی از سطح دانشگاه‌های ایران جلو زدند. افسوس می‌خورم که امروز با تغییر دولت این توقف فرهنگی ایجاد شده است و اگر روند گذشته ادامه می‌یافت، قضیه معکوس می‌شد و ما باید از نویسندگان افغانستان در ایران کتاب ترجمه می‌کردیم.

مدیر انتشارات جنگل با اشاره به همکاری خوب ناشران افغانستانی و ایرانی عنوان کرد: خوشبختانه ناشران افغانستان نسبت به برقراری پیوند بین ناشران ایرانی و افغانستانی تشریک مساعی بسیار خوبی داشتند. به‌رغم اینکه اگر با پاکستان همکاری می‌کردند، منابع مالی بیشتری داشتند، حاضر شدند سود کمتری دریافت و با ایران همکاری کنند.

وی به‌عنوان ناشری که بیشترین فروش کتاب را قبل از استقرار طالبان داشته است؛ گفت: امروز صادرات کتاب به افغانستان شاید به 5 درصد هم نرسد. یکی از دلایل کم شدن صادرات کتاب به افغانستان، مالیاتی است که اخیرا دولت طالبان برای ورود کتاب از ایران و دیگر کشورها مصوب کرده است.  

سجاد با هشدار نسبت به آنچه در جریان صادرات کتاب و دریافت مالیات در افغانستان اتفاق می‌افتد؛ گفت: یکی از ناشران بزرگ هرات که تقریبا هر هفته برای آن‌ها ارسال بار داشتیم و شاید در طول این مدت ارسال کتاب به یک تریلی هم نرسید، چند روز قبل، استعلامی درباره قیمت گرفت، اما خبری نشد. درباره علت آن پرسیدم؛ گفت کار را به ترکیه برای چاپ داده است، چون دولت طالبان مالیات واردات کتاب را از ترکیه لحاظ نمی‌کند و این کشور را معاف کرده است؛ بنابراین، باید گفت‌وگویی بین مسئولان صورت گیرد تا این نوع اقدامات موجب قطع تبادل فرهنگی میان ایران و افغانستان نشود.

وی با ارائه پیشنهاداتی برای کم شدن مشکلات چاپ و نشر میان ایران و افغانستان گفت: یکی از پیشنهادات، همکاری ناشران و چاپخانه‌های ایرانی و افغانی است که ممکن است بسیاری از تنش‌ها با این مشارکت‌ها کمتر شود. دومین پیشنهاد نیز حل مشکل میان دولتمردان است تا درخواست‌ها و نیازها منعکس شود.

در پایان این جلسه، حجت‌السلام اسدی موحد با توجه به آنچه درباره ارسال کتاب رایگان به افغانستان مطرح شده بود، گفت: ارسال کتاب رایگان و انبوه به افغانستان و کارهای اولیه نشریه‌ای به‌عنوان «سیمای بلخ» در انتشارات «الهدی» درحال انجام است. نویسندگان ایرانی و افغانستانی می‌توانند به این نشریه برای معرفی ظرفیت‌های فرهنگی و هنری افغانستان کمک کنند.