به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،الهه شمس: نشست «بررسی مسائل خبرگزاری‌ها در ایران؛ گذشته حال و آینده» دیروز (24 بهمن ماه) در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها با سخنرانی سهیلا خلجی- پژوهشگر رسانه، علیرضا عبداللهی- دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی و همچنین حسن عابدینی -کارشناس رسانه با بررسی آینده مرجعیت رسانه‌ای ایران در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.

در ابتدا طاهره خیرخواه، پژوهشگر رسانه و دبیر علمی این نشست‌ها با اشاره به اهمیت پرداختن به ابعاد مختلف فعالیت خبرگزاری‌ها در ایران گفت؛ این سلسله نشست‌ها که با حضور اساتید ارتباطات، مدیران رسانه‌ای کشور، سردبیران خبرگزاری‌ها و خبرنگاران برگزار می‌شود در کنار چند پژوهش علمی که به طور همزمان در حال انجام هستند، در پی تجمیع آراء و نظرات فعالان این عرصه در جهت شناخت وضعیت موجود و تدوین راهکارهای رسیدن به وضعیت مطلوب در همه ابعاد فعالیت خبرگزاری‌هاست.

خیرخواه با خواندن بخشی از جلد دوم کتاب «ایران در چهارکهکشان ارتباطی» اثر دکتر محسنیان راد، که به افتتاح خبرگزاری پارس در سال 1313 اشاره دارد، تاکید کرد که خبرنگار ترک در آن سال آرزو می‌کند که پس از افتتاح این خبرگزاری، دیگر رسانه‌های ترکیه اخبار وقایع مهم ایران را نه از خبرگزاری‌های بزرگ دیگر دنیا و یا با تاخیر از روزنامه‌های چاپی ایران، که از طریق خبرگزاری پارس دریافت خواهند کرد، اما آیا به واقع پس از گذشت سال‌ها و تاسیس خبرگزاری‌های متعدد و نیز فعالیت چند خبرگزاری در عرصه بین‌الملل این مهم، محقق شده است؟ آیا خبرگزاری‌های داخلی توانسته‌اند منبع و مرجع اصلی اخبار ایران برای رسانه‌های دیگر باشند؟ پاسخ به این سوال یکی از دو وجه فعالیت‌های خبرگزاری‌های ایران در عرصه بین‌الملل را روشن می‌کند.

او ادامه داد: جنبه دیگر این فعالیت‌ها، انعکاس اخبار جهان توسط این خبرگزاری‌ها برای مخاطبان ایرانی است. این نشست مقدمه بررسی و آسیب شناسی هر دو جنبه فعالیت‌های خبرگزاری‌ها در عرصه بین‌الملل است که اساتید حاضر( سهیلا خلجی، علیرضا عبداللهی‌نژاد و حسن عابدینی) هر سه ضمن تجربیات ارزشمند خبرنگاری، پژوهشگر حوزه خبرگزاری‌ها و مدرس دانشگاه هستند و به تمامی با چالش‌های این عرصه آشنا هستند. این نشست ضمن بهره‌مندی از تجربیات این اساتید، بدون شک حاوی راهکارها و پیشنهادهای ارزشمند ایشان در این حوزه است.

خبرگزاری ها ابزار دیپلماسی عمومی هر کشور هستند
سخنران نخست این نشست خانم دکتر سهیلا خلجی، با ارائه تعریفی از واژه خبرگزاری ها، خبرگزاري  را موسسه خبري دانست که به عنوان یک عمده فروشی به تولید انبوه انواع فراورده هاي خبري در زمینه هاي مختلف و تولید انبوه انواع فراورده های خبري در زمینه هاي مختلف می پردازد و آن را در اختیار مشترکان قرار می دهد و سرعت، تولید انبوه و شبکه گسترده جهانی مهمترین ویژگی های این رسانه هستند.

وی با اشاره با یافته‌های یک تحقیق علمی و بررسی فعالیت‌های خبرگزاری‌های ایرانی و صفحات غیر فارسی زبان آنان و نیز دفاتر این خبرگزاری‌ها در کشورهای دیگر گفت: نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که با وجود برخورداری خبرگزاری‌های ایران از صفحات خبری به زبان انگلیسی، میزان مراجعه به اخبار این صفحات به حدی نیست که در صدر اخبار بازدید شده در موتور جستجوی گوگل قرار گیرد و مهمترین مورد استفاده از این اخبار  به صورت جزئی در خبر اصلی اسفاده شده است و بیشترین ارجاع خبر نیز به صورت مستقیم به اخبار ایرنا صورت گرفته است.

 او گفت: اگر مسائل فنی مثل سئو که منطبق بر موتورهای جستجو است کنار بگذاریم، تاریخ خبر نشان می دهد وقتی شما خبری را داشته باشید که دائم با آن ارجاع بخورد به صورت اتوماتیک در صدر اخبار مینشیند درحالیکه این مساله درباره اخباری که خبرگزاری ایرانی منتشر می کنند درصدش بسیار پایین است.

او درباره بیشتر اخباری که از رسانه های ایرانی استفاده می‌شود بیان کرد: این اخبار بیشتر به سمت نقل قول جزئی می‌رود و یک تکه از خبر را می‌گویند و ما بقی آن را کامنت، اظهارات و نکات دیگر می‌گذارند. یعنی ما باز هم نتوانستیم در این بخش بگوییم این خبر قالب من است و شما می‌توانید از آن استفاده کنید.

خلجی افزود: می‌خواهم توجه شما را به این نکته جلب کنم که هدف خبرگزاری‌ها اطلاع رسانی یا تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی دیگر کشورها است، خبرگزاری به عنوان یک رسانه بخشی از ابزار دیپلماسی عمومی به شمار می‌رود و برنامه‌های تحت حمایت دولت که هدف از آن‌ها اطلاع‌رسانی یا تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی دیگر کشورها است. ابزار اصلی آن نیز انتشار متن، تصاویر، دادوستد فرهنگی، رسانه‌های همگانی و اینترنت است و ابزار اصلی آن هم متن، تصویر و یا هرچیز دیگر است و در بخش بین الملل خارج از مسیر دیپلماسی عمومی حرکت می‌کنند.

او بیان کرد: اگر ما همه وابسته به دولت یا نزدیک به دولت یا وابسته به یک جهان خاص هستیم، انتظار می‌رود بخشی از دیپلماسی عمومی باشیم. حال سوال این است که ما در این بخش آیا توانسته‌ایم موفق عمل کنیم؟ آیا در مسیر آن دیپلماسی حرکت کرده‌ایم؟ و آیا رسانه‌های ما به اندازه‌ای که لازم است در مسیر این دیپلماسی حرکت می‌کنند؟ اجازه بدهید بگویم نه و این یعنی ما نتوانستیم به خبرمان مالکیت ببخشیم و بگوییم از خبر ما استفاده کن.

او با اشاره به اینکه خبرگزاری‌ها شخصیت محور هستند گفت: لازم است درباره رسانه بازنگری‌هایی داشته باشیم. ما درباره شبکه‌های اجتماعی می‌دانیم، می‌نویسیم و می‌خوانیم اما زمانی که می‌خواهیم با نگاه کارشناسی بنویسیم یک توجیه کوتاه لازم است. آیا ما از ابزاری که دنیا دارد برای رسانه‌هایش استفاده می‌کند درست و حرفه‌ای استفاده می‌کنیم؟

او در تعریف خبر به تعریف بدیعی اشاره کرد و بیان کرد: طبق تعریف بدیعی خبر رویدادی است که دارای ارزش خبری باشد و بازگویی این رویداد تابعی از شرایط درون سازمانی و برون سازمانی است. حال ببینیم این شرایط درون سازمانی و برون سازمانی  چقدر باعث شده بنگاه رسانه ای داخل کشور رشد کرده و تعاریف مختلفی از یک رویداد را ارائه بدهند؟
 
در دنیا از خبر مکتوب به خبر تصویری مهاجرت کرده‌ایم
سخنران بعدی دکتر حسن عابدینی، در ابتدای سخنان خود بیان کرد: معمولاً وقتی صحبت از هر موضوعی می‌شود همه درباره اشتراکات صحبت می‌کنند اما من می‌خواهم بگویم چه اختلاف‌هایی داریم. یعنی اختلاف خبر تلویزیونی با خبر مکتوب. سنجه خبر مکتوب بر اساس کلمه است و در خبر مکتوب معمولاً خبرنگاران برجسته کسانی هستند که قلم خوبی دارند ولی خبر تلویزیونی یک کار جمعی است. یعنی خبرنگار، تصویر بردار، تدوین و حتی کسی که اجرای خبر می‌کند همه باهم یک کار جمعی را انجام می‌دهند.

او ادامه داد: خبر تلویزیونی و خبر مکتوب حتی در ابزار هم متفاوتند. شما اگر یک خودکار و کاغذ داشته باشید می‌توانید یک خبرنگار خوب برای یک خبرگزاری مکتوب باشید اما اگر می‌خواهید یک خبرنگار خوب برای یک شبکه تصویری باشید لازم است که ابزارهای دیگری مانند دوربینی که تصاویر را مستقیم بخش می‌کند در اختیار داشته باشید. در بسیاری از خبرگزاری‌های عمده دنیا که تا دو دهه پیش خبرگزاری‌های مکتوب بودند و دائما آنها را به‌عنوان بخش اعظم تحلیل کننده اطلاعات دنیا اسم می‌بردند در حال حاضر از آن شکل خبری فاصله گرفتند و به سمت خبرگزاری تصویری پیش رفتند.

عابدینی افزود: آسوشیتد پرس که یکی از بزرگترین خبرگزاری‌های دنیاست و به زبان‌های مختلف و در کشورهای متعددی دارای دفتر است، در حال حاضر بخش عمده‌ای از درآمدش از بخش تصویری خبرگزاری است. یا رویترز که خبرگزاری بریتانیاست و بسیاری از اوقات در زمره برجسته‌ترین خبرگزاری‌ها به ویژه در اقتصاد دنیاست و حتی یک خبرش می‌تواند بازار بورس دنیا را تکان دهد، اکنون به سمت یک خبرگزاری تصویری پیش رفته است. حتی خبرگزاری فرانسه که مدت‌های مدید در زمره خبرگزاری‌هایی بود که خبرهای اجتماعی و بعضاً سیاسی را زودتر از دیگران در اختیار مخاطبانش قرار می‌داد به سمت و سویی رفته است که تصویر را در درجه اول اهمیت خبری قرار داده است. چراکه در دهه سوم قرن بیست و یکم مردم تصاویر زودتر از متن مکتوب محتوا و خبر را به اطلاع مخاطبان می رسانند.

خبرگزاری ها باید همگام با رشد فناوری‌ها از ابزارهای جدید بهره بگیرند
 او با استفاده از واژه «رسانه‌های خبری» به جای خبرگزاری بیان کرد: بعضی از رسانه‌های خبری پیشرو هستند و دستور کار مخاطبان بین الملل را ترسیم می‌کنند که این سه خبرگزاری که نام بردم از این رسانه‌ها هستند و هشتاد درصد تصاویر دنیا که در شبکه‌های تلویزیونی دنیا پخش می‌شود از یکی از این سه خبرگزاری گرفته می‌شود.

او درباره علت تصویری شدن خبرها بیان کرد: تمایل مخاطب به سمت تصویر به علت گسترش شبکه‌های مجازی است. خیلی از مردم در دسترسی به اخبار مکتوب مشکلی ندارند اما دنبال استوری‌ها هستند و اتفاق‌های این سه خبرگزاری که بخش عمده‌ای از اطلاعات دنیا توسط این سه خبرگزاری رد و بدل می‌شود تصویری شده است، بنابراین ما باید ببینیم کجای دنیا واقع شده‌ایم؟ آیا در این شکل از خبرگزاری که ما به صورت مکتوب آنها را دنبال می‌کنیم و روی آنها سرمایه گذاری می‌کنیم مسیر درستی را طی می‌کنیم یا خیر؟

او با اشاره به رشد تکنولوژی و دگرگونی فناوری اظهار کرد: ما باید همگام با فناوری پیش برویم و خبرگزاری‌هایمان را چه در ایران و چه در هرجای دنیا به سمتی که مخاطبمان می‌خواهد پیش ببریم و خبرگزاری‌های ما باید به سمت خبرگزاری‌های مالتی مدیا بروند.

وی گفت: من معتقد هستم که بنگاه رسانه‌ای در دنیا به مثابه یک بنگاه اقتصادی هم تلقی می‌شود، اگر این موضوع مورد تاکید قرار بگیرد باید دو اقدام صورت بگیرد یکی کاهش هزینه و دیگری افزایش سرعت که طبعا کاهش هزینه می‌تواند با افزایش سرعت، گزینه سومی را به عنوان افزایش بهره‌وری به دنبال داشته باشد.

دانشگاه‌ها در تربیت نیروی انسانی متخصص برای خبرگزاری‌های بین‌المللی بکوشند
عابدینی اظهار کرد: باید سعی کنیم آموزش نیروی انسانی مدنظر قرار دهیم که این آموزش هم جزو آموزش های حین کار است و هم آموزش های مربوط به دانشگاه‌هاست. در حال حاضر دانشگاها بیشتر روی روزنامه نگاری کار می کنند و شاید به گونه ای ما از این مسیر عبور کردیم و روزنامه نگاری به تنهایی پاسخگوی نیاز افکار عمومی در دهه سوم قرن 21 نیست. بنابراین باید به سمت ژورنالیسم تلویزیونی برویم.

وی ادامه داد: برای رسانه دو اتفاق طی 20 سال گذشته افتاده است، ما زمانی خبرنگاری کوله پشتی یا خبرنگاری خوداتکا را تبلیغ می کردیم که خود فرد تصویر دهد و نریشن بخواند و اکنون روزنامه نگاری موبایلی در دستور کار رسانه‌ها قرار دارد.

عابدینی با اشاره به این مطلب که هنوز امپریالیسم رسانه‌ای در دنیا حاکم است اظهار کرد: در حال حاضر نهادی به نام آفکام (سازمان تنظیم کننده مقررات رسانه ای بریتانیا) نظارت جدی و دقیقی نسبت به رسانه‌های مخالف جریان اصلی دارد و آنها را حذف می‌کند. در فرانسه نیز چنین نهادی به نام شورای عالی نظارت بر رسانه‌های صوتی و تصویری وجود دارد که آن هم همین رویه را دنبال می‌کنند.

آنها علی رغم اینکه در کتاب‌ها و دانشگاه‌ها موضوع جریان آزاد اطلاع رسانی را تدریس می‌کنند اما بی‌رحمانه با رسانه‌های دیگر برخورد می‌کنند. ضمنا دانشگاه‌ها نیز باید مطابق حضور فناوری‌های جدید و تغییرات جهانی، روش‌های تحقیق جدید مثل تحلیل تصویر، تحلیل شبکه‌های اجتماعی و ...را آموزش دهند چرا که در حال حاضر نظریه‌های ارتباطات نیز تغییر کرده‌اند و ما از نظریه گلوله جادویی به نظریه پنجره اورتون رسیده‌ایم و دانشگاه‌ها باید مطابق با این تغییرات نیروی متخصص رسانه‌ای تربیت کنند.

او در انتهای سخنان خود مطرح کرد که رسانه‌ها باید سه ضلع یک مثلث را مدنظر قرار دهند. اول مخاطب محوری، دوم اصول حرفه‌ای و سوم سیاست رسانه که نقطه تلاقی تعادل این سه ضلع را باید پیدا کرده و مدنظر قرار داد، ضمنا ما از دوران اعزام خبرنگار و هزینه های بسیار زیاد تهیه و تنظیم خبر عبور کرده ایم و باید روش های جدید را با کمک فناوریهای جدید به کارگیریم.

ساختار مدیریت علمی و فکری در خبرگزاری‌ها بسیار مهم است
علیرضا عبداللهی- دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به عدم توانایی رسانه ای ما در پوشش اخبار اظهار کرد: ما نتوانستیم حتی در پوشش اخبار تاثیر گذاری و جریان سازی لازم را داشته باشیم و مخاطب ایرانی بعضا بیشتر نگاهش به سمت رسانه‌های بین المللی است.

او ادامه داد: یک تعریف مرجع و جامع از خبرگزاری را باید برای فهم بین الاذهانی تحت نظر قرار داد. بررسی‌های من نشان میدهد که خیلی از افرادی که در این حوزه مدیریت خبرگزاری‌ها را به عهده دارند، حتی سیاست گذاری می‌کنند تعریف خبرگزاری را به معنای دقیق جامع و پذیرفته شده در مجامع علمی و در حوزه‌های حرفه‌ای نمی‌دانند.

او در تعریف از خبرگزاری آن را یک سازمان رسانه ای دانست و بیان کرد: سازمان رسانه ای واسطه است و قرار است که افکار و مطالب مختلف را در قالب‌ها و ژانر‌های مختلف گرد آوری کند و در اختیار رسانه‌ها و نهاد‌های حرفه‌ای قرار دهد در تعریف جدید این یک مقدار تغییر می‌کند و می‌گوییم خبرگزاری یک سازمان رسانه ای است که با استفاده از شبکه پوشش وسیع خودش در نقطه تماس مستقیم با رویداد قرار می‌گیرد و اطلاعات و اخبار مرتبط با رویداد‌ها را گردآوری می‌کند و در قالب‌ها، ژانر‌ها و سبک‌های مختلف را از طریق خروجی‌های متنوع منطبق و متعدد خود در اختیار مخاطبان یا مشتریان قرار می‌دهد.

عبداللهی نژاد افزود:  وقتی به این تعریف‌ها به عنوان یک تعریف مرجع مراجعه می‌کنیم، میبینیم حتی در سطح خبرگزاری‌های ملی دنیا هم دچار مشکل هستیم. زمانی هم در کمسیون فرهنگی دولت و هم در وزارت ارشاد بحث می‌شد که چرا تعداد خبرگزاری‌هایی که در کشور ما شناسنامه داشتند و مجوز گرفته بودند به نزدیک 80 تا 85 خبرگزاری رسیده بود و این تعداد، دوبرابر تعداد خبرگزاری در قاره اروپا است. ایالات متحده سال‌ها خبرگزاری‌های پیشرو داشت که جزو خبرگزاری‌های مرجع بود و سال2000/2001 از صحنه خارج شدن و اکنون آسوشیتد پرس به عنوان یکی از سه خبرگزاری مهم و بزرگ بین المللی دنیا فعالیت می‌کند. یا بریتانیا سال‌هاست فقط از رویترز که به عنوان یک خبرگزاری آوانگارد فعالیت می‌کند برای پوشش اخبار داخلی و خارجی اش استفاده می‌کند.

او توجه به ساختار حرفه‌ای و مدیریت علمی در رسانه‌ها را از جمله مواردی عنوان کرد که رسانه‌ها باید در عرصه بین المللی از منظر پوشش اخبار به آن توجه داشته باشند و گفت: ما یک دوره طلایی در خبرگزاری ایرنا داشتیم که از نیروهای حرفه‌ای بهره برده بود و حتی در برخی اخبار جریان ساز در عرصه بین المللی بود. حتی در غرب هم مخاطبان بین المللی به ایرانا مراجعه می‌کردند. خبرهایی از جمله خبر دستگیری صدام جزو این جریان سازی‌ها بود. یا زمانی شبکه پرس تی وی یا العالم در بدو راه اندازی خوب درخشیدند و تاثیرگذاری خوبی داشتند اما چه اتفاقی افتاد که این جریان، جریان مستمری نبود؟ ساختار مدیریت علمی و فکری بسیار مهم است. فردی که نسبت به این حوزه بیگانه است چطور انتظار دارید مدیریت آن را برعهده بگیرد. اما رویترز 40 درصد درآمدی که دارد برای سیاست گذاری بهتر و اصول در صحنه‌هایی که باید حضور داشته باشد، صرف می‌کند.

این استاد دانشگاه علامه در انتها بیان کرد: دیگر دوران خبرگزاری‌های دولتی با این ساختاری که ما داریم به سر آمده است و ما دچار سطحی گرایی شده ایم. خیلی از مدیران رسانه ای ما اصلا مخاطبان را قبول ندارند و هنوز در الگوهای قدیمی مانده‌اند. حرفه‌ای‌گری در رسانه‌ها مهمترین ابزار گزینش آن رسانه است. چیزی که گمگشته این روزهای رسانه‌های ماست.

عبداللهی نژاد در انتها با تاکید بر عوامل زیر انها را نکات بسیار مهم قابل توجه در فعالیت حرفه‌ای خبرگزاری‌ها در عرصه بین‌الملل دانست که باید مدیران و صاحبان رسانه‌ها به آن توجه ویژه داشته باشند: 1-ساختار حرفه ای (که در مدیریت علمی رسانه‌ها خود را نشان می‌دهد) 2-فهم مخاطب و فهم دقیق مخاطب جهانی 3-لزوم ایدئولوژی زدایی از خبر 4-نگارش حرفه‌ای (نظیر رعایت منبع نویسی‌ها و عبور از روش‌های پیشین خبرنویسی و همراهی با سبک‌های جدید خبر 5-سرعت در مخابره 6-پوشش وسیع از طریق پلتفورم‌ها 7-حضور به هنگام در عرصه‌های بین المللی 8-به کارگیری نیروی حرفه‌ای(تسلط به زبان‌های خارجی) و بهره مندی از فناوریها.
 
طاهره خیرخواه دبیر نشست، در پایان ضمن تشکر از حضور خبرنگاران خبرگزاری‌های مختلف، حساس شدن نسبت به این موضوعات در میان مدیران رسانه‌ای و خبرنگاران خبرگزاری‌ها را از اهداف این سلسله نشست‌ها اعلام کرد و گفت مباحث این نشست‌ها در کنار تحقیقات علمی که همزمان در حال اجرا هستند، در کتابچه‌ای منتشر خواهد شد و در اختیار پژوهشگران، رسانه‌نگاران، مدیران و خبرنگاران خبرگزاری‌ها قرار می‌گیرد.