در کنار گنبدکاووس با جمعیتی حدود 300 هزار نفر که بهنوعی مرکز ترکمنهای ایران در استان گلستان به شمار میرود. شهرهای بندر ترکمن، گمیشان یا گمیش تپه، سیمینشهر ـ بناور، قارقی، کتوک ـ آققلا، کلاله، مراوهتپه، اینچه برون، انبار اولوم، تاتارسُفلی و آق آباد از دیگر شهرها و مناطق ترکمننشین استان است.
در کشور، چهار طایفه بزرگ ترکمن وجود دارد که شامل «گوگلان» در شرق، «تِکه» در گنبد و اطراف آن بوده و همچنین «یموت» که شامل جعفربای و آتابای (آتابای در آققلا و محدوده غرب گنبد و جعفربای عمدتاً در غرب آققلا و ساحل دریای خزر) است و در آخر طایفه «نخور» است که در راز و جرگلان شهرستان بجنورد سکونت دارند.
در میان ترکمن ها، جشنها، سوگها، اعیاد و مناسبتهای مختلفی برگزار میشود که ضمن برخورداری از ویژگیهای خاص اقلیمی، بعضاً با برخی رویدادهای ملی و مذهبی سایر اقوام و دیگر نقاط کشور اشتراکات فراوانی دارد که ازجمله این مناسبتها و رویدادها، در ماه مبارک رمضان شکل میگیرد و برپا میشود.
![](/images/docs/000334/334451/images/01.bmp)
از دیرباز با حلول ماه مبارک رمضان، مردم مسلمان ایران اسلامی، با اجرای آیینها و سنن گوناگون به استقبال این ماه میروند و ساکنان استان گلستان نیز بهویژه قوم ترکمن با اجرای آداب و سنن مخصوص به خود، بر حلاوت و شیرینی این ماه مبارک میافزایند.
ماه رمضان در بین قوم ترکمن به «اراز آی» مشهور است و چند روز قبل از فرارسیدن ارازآی، ترکمنها به کشتن گوسفند و بز اقدام میکنند و گوشتش را بین فقرا، نیازمندان و همسایهها تقسیم میکنند یا اینکه با همان گوشت غذایی پخته و مهمانی میدهند که به آن «الله یلی» میگویند.
در میان رسوم، اعمال و آداب پذیرایی متعدد ترکمنها در ماه مبارک رمضان، آیین «یا رمضان» از آداب قابلتوجه و مرسوم در میان مردمان این قوم بوده که همچنان زنده است. این رسم کهن هرساله در شب چهاردهم ماه رمضان اجراشده و در آن اشعاری در ستایش ماه رمضان و اعمال آن و برکات این ماه و توجه به خداوند خوانده میشود.
میرزاعلی قزل، فعال فرهنگی ترکمن و مدیر انتشارات قلم صحرا، درباره این رسم کهن که امسال با نوروز باستانی تقارن پیداکرده است، گفت: در میان ترکمنها آیینهای شادیبخش، سوگ ها و نواها و مراسمهای نمادین بسیاری وجود دارد که امسال با توجه به همزمانی ماه مبارک رمضان با عید نوروز، هرکسی که به استان گلستان سفر کند، میتواند تقارن این دو مناسبت و آیینهایش را از نزدیک به تماشا بنشیند.
وی سپس گفت: آیین «یارمضان» يكی از باشکوهترین آیینهای قوم ترکمن در ماه رمضان است؛ بدین گونه که در شب چهاردهم ماه رمضان پس از اقامه نماز عشا و تراویح (نمازی 20 رکعتی که در مساجد به جماعت اقامه میشود) دستههایی از مردم در گروههای مختلف سنی از کودک گرفته تا بزرگسال در بیرون مسجد هر محله و منطقه جمع میشوند.
![](/images/docs/000334/334451/images/Still1106_00004.bmp)
وی افزود: در ادامه این جمعیت شکلگرفته به در خانههای مردم رفته و مقابل آن تجمع کرده و سرخوان شروع به خواندن ابیاتی که غالباً درباره فضیلت ماه مبارک رمضان و دعا و نیایش برای اهل آن خانه است، میکند و پس از اتمام قرائت هر بند از آن اشعار توسط سرخوان، دیگر اعضای گروه یکصدا «آللاو» که گویی ترکیب مخففی از عبارت «الله» و «هو» است میخوانند و او را همراهی میکنند.
میرزاعلی قزل، سپس با اشاره به اینکه اشعار خواندهشده در آیین «یارمضان»، جزوی از شاخههای ادبیات شفاهی ترکمنها قلمداد میشود که از سرایندگان آن کمتر نام و نشانی است، ادامه داد: در کنار سرخوان و همخوانها، یک نفر یا نفراتی مسئولیت دارند صدقات و نذورات را از صاحبان خانه ها دریافت کنند که این نذورات درگذشته بیشتر برنج، گندم و قند و دیگر اقلام خوراکی بود اما امروزه مقداری پول میدهند و این کار تا پاسی از شب ادامه دارد.
وی درباره برخی از اشعاری که در این آیین قرائت میشود، گفت: اشعار عمدتاً در محور و قالب ماه رمضان و برکات آن است که بهعنوان نمونه سرخوان و همخوانها میگویند:
السلام علیکم یاتان کیشی لر
کیرپیگنی کیرپیگنه باتان کیشی لر
نماز اوقیپ روزه توتان کیشی لر
محمد امتینا یا رمضان!
آرازا نینگ آیی گلر- ده- گچر
آیینگ اون دوردونه یالقیمین سچر
آتینی ایرلاپ – ده مونر – ده قاچار
محمد امتینا یا رمضان
و یا به این صورت:
یا رمضان آی لاری
گلر، گچر بای لاری
مردینگ اون دوردونه
یالقیم سچر آی لاری
یوقاردا بیر آی بار
اوجی قیزیل یای بار
پیغامبرینگ ساچاغیندا
بیزه قوییلان پای بار
![](/images/docs/000334/334451/images/Still1106_00028.bmp)
فرشید کلته، از فعالان فرهنگی و هنری اهل بندر ترکمن نیز درباره ماهیت این آیین معنوی ترکمنها، گفت: «یارمضان» یا همان یاریم رمضان(یعنی نصفه یا نیمه ماه رمضان) که مخفف و ساده شده به «یارمضان» است، آیینی قدیمی در میان قوم ترکمن است که در یک نگاه کلی پیامش این است که مردم ماه نیمه شده و برای نیمه دیگر همت کنید.
وی سپس درباره دریافتی ها در این رویداد کاروانی میدانی معنوی، گفت: نذورات و هدایای دریافت شده از صاحبان خانهها پس از جمعآوری به مستمندان و یتیمان اهدا میشود و یا تحویل ریشسفیدان و هیات امنای مساجد تحویل میشود که در بین جامعه مذکور تقسیم کنند و توشهای برای آخرت خود فراهم کنند.
کلته افزود: درمجموع این رسم کهن مردم شریف ترکمن، جلوهای از این فکر و اندیشه است که باید به فکر همسایه نیازمند باشیم و نباید در ماه پر خیروبرکتی چون رمضان آنها را که دغدغه معیشتی دارند تنها بگذاریم.
وی ادامه داد: این آیین در کنار مجموعه آوردههای ولو اندک مالی اش و حمایتی که در این بین از نیازمندان صورت میگیرد، جنبههای معنوی و معرفتی متعددی نیز دارد. وقتی ندای «یاالله» از سوی کاروان «یارمضان» در جلوی هر خانهای به گوش میرسد، با خودش محبت و صمیمت به هم راه میآورد و منجر میشود که افراد، فارغ از هر مرتبه اجتماعی و مالی با یکدیگر مأنوستر بشوند و بهنوعی صلهرحمی در این ماه عزیز رخ می دهد.
کلته افزود: آیین «یارمضان» با روح معنوی این ماه گرهخورده و رنگ و بویی خاص دارد و وقتی از نزدیک شاهد این آیین هستیم، میتوانیم جلوههایی از خلوص، تلاش برای دستگیری از مستمندان و نیازمندان و زنده نگهداشتن سنت حسنه انفاق و صدقه را در کنار آموزههای بسیاری شاهد باشیم.
![](/images/docs/000334/334451/images/Still1106_00022.bmp)
وی درباره اشعاری که در این آیین خواننده میشود، گفت: طبق نظر کارشناسان و کسانی که در این حوزه پژوهش کردهاند، چهار گونه متفاوت معمول است که درونمایه تمام آنها اشعاری با مضمون تشویق و ترغیب به روزهداری، احکام رمضان و توجه به این ماه و برکاتش است. نوع معمولش کودکانه یا شعری مسمط یازدههجایی بوده و گونه دیگرش رباعی چهار مصراعی و هفتهجایی است.
فرشید کلته ادامه داد: مثنوی گونه و دارای بیتهای مختلف و هفتهجایی و نیز بهصورت منظومه بلند نیز خوانده میشود که معروفترین آنها منظومههای بلندی چون «توتاورگین روزانی» یعنی حتماً روزهبگیر و «یا رمضان منظومه سی» یعنی منظومه یا رمضان است.
وی در پایان ضمن دعوت از مردم کشورمان به سفر به ترکمنصحرا و مواجهه نزدیک با آداب و سنن گوناگون مردمان این دیار، گفت: آیین «یا رمضان» و آیینهای مختص این ماه در میان ترکمنها، جلوهای از نوع دوستی، اعتقادات و باورهای این قوم اصیل و تجلی بندگی آنها در ماه ضیافت الهی است و رسم زیبای «یا رمضان» و نوای خاطره انگیزش ازجمله صداها و نواهایی است که در گوش جان مینشیند و هر شنونده و بینندهای را به شوق میآورد.
نظر شما