به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، این اثر، مشتمل بر 10 گفتار و مقاله است که بخشی از عقبه‌های معرفتی علم مدرن که اولاً، بیشتر هستی شناختی و معرفت شناختی است و ثانیاً، تأثیر مباشر و قریب در هویت علم دارند، اشاره کرده و تطورات این عقبه‌ها را در تعامل با تحولات علم پیگیری کرده است.

همچنین به موازات آن، عقبه‌های متناظر با آن‌ها را در فرهنگ اسلامی و خصوصاً ایرانی دنبال کرده و ظرفیت‌های منطقی آنها را برای تعامل و تدوین دانش‌ها و نظریه‌های مورد نیاز جامعه اسلامی به بحث و گفت‌وگو گذاشته است. مهمترین مفاهیمی که در این اثر از دو بعد هستی شناختی و معرفت شناختی موضوع بحث بوده‌اند، این موارد است: عقل،وحی، نقل، شهود، روش و علم تجربی، تجریدی و نیز علم سکولار و علم دینی.

این اثر مجموعه 10 نشست است؛ هفت نشست در طرح گفتمان نخبگان علوم انسانی از سال ۱۳۹۴ تاکنون ارائه شده است؛ یکی در وزارت علوم اندونزی در جاکارتا و دیگری در بیروت و آخرین آنها در مجمع عالی حکمت قم بوده است. محور مشترک این نشست ها بازاندیشی درباره مفهوم علم، علوم انسانی و اجتماعی، تعامل در روش تکوین نظریات این علوم در عرصه فرهنگ و تاریخ انسان ها و نیز چگونگی تعامل فرهنگ مدرن و فرهنگ اسلامی و دینی با این علوم است.
 
این کتاب در ۱۰ فصل تألیف شده است؛ در فصل اول با عنوان «باز اندیشی در هویت و معنای علوم انسانی» ضرورت بازاندیشی در علوم انسانی بیان شده و به بررسی دو منظر در ارزیابی انتقادی علوم انسانی (جست‌و‌جوی منطقی در مبانی فلسفی علوم انسانی و تأمل در نسبت علوم انسانی با جامعه، فرهنگ و تاریخ) پرداخته شده است.

نویسنده در فصل دوم با عنوان «تطورات معانی عقل» تحولات تاریخی معنای عقل و علم و معانی عقل را مورد بررسی قرار داده، عقل عملی و نظری و عقل بالقوه را بیان کرده و عقل مستفاد و عقل شهودی را مورد تأکید قرار داده و عقلانیت ارتباطی و کارکرد انتقادی حکمت و عقل عملی را به رشته تحریر درآورده است.

«تأثیر تحولات معنای عقل در معانی مدرن فلسفه و علوم اجتماعی» عنوان سومین فصل از کتاب حاضر است که در آن نویسنده به بیان نسبت عقل با علم و فلسفه و تأثیر مفهوم عقل در علوم اجتماعی پرداخته شده و ویژگی های عقل در رویکردهای نوکانتی و معنای تاریخی فلسفه و علم مورد تأکید قرار گرفته و استقبال از فلسفه های مضاف و معنای کنتی فلسفه در جایگاه معنای تاریخی فلسفه شرح داده شده است.

در چهارمین فصل از این کتاب که با عنوان «نسبت مفهوم عقل در قرآن و روایات با عقل در فرهنگ و تاریخ اسلام» به رشته تحریر درآمده، نویسنده رویکردهای متفاوت به مسئله عقل و کاربرد اصطلاحات و معانی عقل در متون اسلامی را مورد بررسی قرار داده است.

مؤلف در پنجمین فصل از این کتاب با عنوان «تطورات معنای علم و علوم انسانی در جهان مدرن و جهان اسلام» مفهوم علم در دو سده نوزدهم و بیستم و علم در رویکرد پوزیتیویستی را بیان کرده و ناسازگاری رویکردهای سه گانه از علم، با رویکرد اسلامی و مفهوم علم نزد حکیمان و فیلسوفان مسلمان را مورد تأکید قرار داده و جایگاه تعیین کننده و هویت بخش متافیزیک در طبقه بندی علوم را مورد بررسی قرار داده است.

«چیستی علم دینی» عنوان ششمین فصل از کتاب مذکور است که در آن نویسنده به تعریف دین و علم پرداخته، چگونگی اتصاف علم به دینی و غیردینی و دینی بودن علم به اعتبار متافیزیک را بیان کرده و چگونگی اتصاف فلسفه به الهی و الحادی را به رشته تحریر درآورده است.

هفتمین فصل از این کتاب با عنوان «روش شناسی علم دینی» به نگارش درآمده و در آن نویسنده پرسش های مربوط به روش علم دینی و ملازمه میان متافیزیک و عقل گرایی را تبیین کرده و جایگاه وحی در معرفت شناسی دینی و تعاملات و تعارضات علوم تجربی را مورد بررسی قرار داده است؛ همچنین دیدگاه جابری درباره نسبت عقل بیانی و عقل برهانی و عرفانی و خطای جابری در مورد معتزله و فیلسوفان مسلمان را بررسی کرده و شرایط شکل گیری تعارض بین عقل و نقل و نفی تعارض بین دلیل ظنی با دلیل ظنی یا قطعی را به رشته تحریر درآورده است.

در فصل هشتم از این کتاب به عنوان «چیستی علوم انسانی اسلامی» رویکردها و تعاریف و چیستی علوم انسانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و مفهوم علم در نظام آموزشی کنونی ما و علم در فرهنگ و تمدن اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است.

«عقلانیت شهود» عنوان نهمین فصل از کتاب مذکور است که در آن نویسنده توصیه به جمع بین سلوک نظری و عملی و جمع قرآن، برهان و عرفان را به رشته تحریر در آورده و مراتب یقین در شهود عقلی و فوق آن و اثر سلوک ناقص و جمع کامل در گزارش از شهود عقلی را تبیین کرده و انواع مکاشفات صوری و خیالی و اعتبار مکاشفات صوری و خیالی در ذیل مشاهدات عقلی را مورد بررسی قرار داده است.

نویسنده در دهمین و آخرین فصل از کتاب حاضر با عنوان «اَلعِلمُ سُلطان» به بیان سند و دلالت «لعِلمُ سُلطانُ» و سه احتمال در فهم روایت پرداخته و سلطه برهان بر فهم و دریافت انسان و علم مسیر تقرب و ولایت انسان بر جهان را به رشته تحریر درآورده است