«حق تبارک و تعالی در آیه ۱۵۱ از سوره مبارکه بقره چنین فرموده است که: «كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ... همچنانكه پيامبرى از خودتان به ميان شما فرستادم تا آيات ما را بر شما بخواند و پاكدلتان بگرداند و به شما كتاب و حكمت بياموزد و آنچه نمى‏دانستيد به شما آموزش دهد.» در آیه بعد نیز اشاره شده که پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس بگذارید و با من نافرمانی نکنید.

 

مرحوم علامه طباطبایی می‌گوید از این آیه شریفه می‌توان به‌خوبی برداشت کرد همان رسولی که کتاب قرآن به او (ص) نازل شد، آن کتاب را به شما (یعنی ما مردمان) تعلیم می‌دهد. حال از این معنا به سراغ پنج آیه نخستین سوره مبارکه علق می‌رویم که از جمله زیباترین آیات کلام‌الله مجید است و مانند دیگر آیات شریفه آن از نظر مفاهیم حکمی در اوج: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ* اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ* الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ* عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ.» با این آیات می‌توان به علم داده شده به پیامبر(ص) که عالی‌ترین حکمت است پی برد و طبق دستور پروردگار عالمیان پیامبر وظیفه دارد همین علم را به مردم برساند.

 

 مفسر جلیل‌القدر علامه طباطبایی چنین مرقوم کرده که حق تبارک و تعالی با «اقرا باسم ربک» دستور مى‌دهد بندگانش خواندن را به نام او آغاز کنند، هر چند که در جاى دیگر دستور داده هر کارى را که مى‌خواهند آغاز کنند، با بسم‌اللّه آغاز کنند، پس در حقیقت آیه مورد بحث دستورالعمل است و در جمله «ربک الذى خلق» اشاره شده است به اینکه پروردگار تو تنها و تنها آن کسى است که عالم را آفریده و این همان توحید ربوبیت است که مقتضى است عبادت را در او منحصر کنند. و «خلق الانسان من علق» به تدبیر الهى وارد بر انسان اشاره دارد، تدبیرش از لحظه‌اى که به صورت علقه درمى‌آید، تا وقتى که انسانى تام‌الخلقه شده و داراى صفاتى عجیب و افعالى محیرالعقول می‌شود. همه اینها به تدبیر مستمر و پى در پى خداى تعالى است که این تدبیر پى در پى چیزى نیست مگر خلقت پى در پى. پس ‌خدا به همان دلیل که خالق انسان است مدبر او نیز هست در نتیجه انسان چاره‌اى جز این ندارد که خداى واحد را پروردگار خود بگیرد. 

 

در سه آیه اقْرَأْ وَ رَبُّک الاَکْرَمُ الَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الانسنَ مَا لَمْ یَعْلَمْ امر به قرائت را تکرار فرموده تا مطلب یعنى امر اولى را تأکید کند. خداى تعالى قرائت یا کتابت و قرائت را به وسیله قلم بیاموخت و زمینه این آیه تقویت روح رسول خدا (ص) و از بین بردن اضطراب آن حضرت است، اضطرابى که از دستور قبلى به آن جناب دست داده بود، چون دستور خواندن به کسى که امى است، نه سواد خواندن دارد و نه نوشتن، اضطراب‌آور است، گویا فرموده: کتاب پروردگارت را بخوان، کتابى را که او به تو وحى مى‌کند و از این فرمان اضطراب و خوفى به خود راه مده و چه جاى ترسیدن است؟ در حالى که پروردگار اکرم تو آن کسى است که قرائت را به وسیله قلم به انسان آموخت؟ وقتى سواد باسوادان هم به وسیله قلم است که او آفریده و در اختیارشان قرار داده تا منویات خود را بنویسند، چرا نتواند قرائت کتاب خود را بدون وساطت قلم به تو تعلیم دهد؟ آن‌هم با اینکه به تو امر کرده که: بخوان اگر تو را قادر بر خواندن نکرده بود، هرگز امر به آن نمى‌کرد.

 

بعد از جمله مورد بحث که خطابش به شخص رسول خداست، نعمت تعلیم عمومیت داده می‌شود: به جنس انسان چیزهایى را که نمى‌دانست تعلیم داده و این خود مزید تقویت است و رسول خدا را بیشتر دلگرم و خرسند مى‌سازد. 
 

کلام‌الله مجید که خود برای ترویج به کتابت درآمد، بارها از تفکر و اندیشه و نوع کسب علوم سخن گفته و هم اینکه به قلم قسم خورده است. و قسم به قلم از عالی‌ترین قسم‌هاست، چراکه هم علم لدنی پیغمبر مکرم اسلام و ائمه معصومین (ع) و هم علم اکتسابی اندیشمندان از طریق آن گسترش پیدا می‌کند. خداوند به وسیله دانش خوف را از دل پیامبر(ص) و همه انسان‌ها دور می‌کند و چه نعمتی برتر از این را می‌توان سراغ گرفت؟ آفرینندگان دانش و خداوندگاران قلم از این جهت به پروردگار و آفریننده خود شباهت دارند.

 

باید خداقوت گفت به همه اهالی قلم که بزرگوارانه راه پرتگاه‌های خوف و هراس را بسته و باعث آرامش دل‌ها و اطمینان قلب‌ها می‌شوند. صنعت محترم و متین نشر ایران، اعتبار و افتخارش، گسترش تولیدات فکری همین اندیشمندانی است که باعث آرامش دل‌های ایرانیان هستند و اضطراب‌های آنها را می‌پوشانند. به یقین خداوند خودش به هر دو گروه توجه داردو جزای خیرش را عطا خواهد کرد.

 

ضرورت دارد هر مسلمانی خود را به «قسم به قلم» و مفاهیم برآمده از آن متعهد بداند. درج روز قلم در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران برای پاسداشت این قسم صورت گرفته است. بنده و همکارانم در مجموعه خانه کتاب و ادبیات ایران عهد بسته‌ایم تا به پاسداشت این قسم حق تبارک و تعالی بکوشیم. امیدوارم که در این مسیر موفق به جلب رضایت الهی و جذب نظر کریمانه اهل قلم شویم.»