به گزارش سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) ـ کتابخانه‌های سیار با فلسفه کتاب‌رسانی در مناطق روستایی دورافتاده و کم‌جمعیتی که امکان دسترسی به کتاب ندارند،  شکل گرفتند.  این کتابخانه‌ها معمولا درون وسیله‌های نقلیه کوچک بزرگ و متوسط جانمایی می‌شود و در مناطق مختلف روستایی و حتی شهری خدمات ارایه می‌کنند.

با هدف دسترسی عادلانه مخاطبان به کتاب، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به راه‌اندازی 50 کتابخانه سیار در کشور اقدام کرده است؛ از این تعداد 10 کتابخانه سیار فقط در استان تهران، از‌جمله فیروزکوه، رباط کریم، شهر‌ری، شمیرانات خدمات‌رسانی می‌کنند. با وجود تلاش‌های انجام شده به‌نظر می‌رسد برای افزایش خدمات بهتر و بیشتر به مردم مناطق روستایی علاوه بر کتابخانه سیار، «کتابخانه‌های پستی»، «پیک کتاب»، «ایجاد پبشخان‌های مطالعه»، «طرح کوله کتاب» برای ترویج کتابخوانی ضروری است؛ به‌ویژه اینکه براساس قوانین نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ساخت کتابخانه عمومی ثابت، فقط در مناطقی با 2500 نفر جمعیت امکان‌پذیر است و کتابخانه سیار نیز براساس دستورالعمل، باید در مناطق پُرمخاطب فعالیت کنند.

11 روستا و یک کتابخانه سیار
مهدی غلامی، کتابدار کتابخانه سیار یارمهربان شماره 3 شهرستان رباط کریم است که با یک خودرو مینی‌بار به روستا‌های این شهرستان کتاب‌رسانی می‌کند؛ او درباره ویژگی‌های این روستا‌ها می‌گوید: «شهرستان رباط کریم 12 روستا دارد و کتابخانه سیار شماره 3 به 11 روستای این شهرستان کتاب‌رسانی می‌کند. ویژگی مهم این شهرستان، حضور پرحجم اتباع افغانستانی است. در این روستاها 15 مدرسه وجود دارد و  فقط در یکی از روستاهای این شهرستان؛ به نام «منجیل‌آباد» یک کتابخانه روستایی ثابت وجود دارد.»
 
مخزن این خودرو، گنجایش نگهداری 3 هزار نسخه کتاب را دارد و 2500 نسخه از کتاب‌های این کتابخانه سیار در کتابخانه پشتیبانِ زنده یاد محمدی در شهرستان رباط کریم نگهداری می‌شود. 90 درصد کتاب‌های این کتابخانه تک‌نسخه‌ای هستند و دلیل آن هم ظرفیت کم مخزن است؛ البته به گفته غلامی با یک تغییر ساده و قفسه‌بندی جدید می‌توان از دست این قفسه‌های فروشگاهی قدیمی خلاص شد و صاحب‌قفسه‌هایی با ظرفیت 5500 جلد کتاب شد.
 
کتابخانه سیار شماره سه یارمهربان رباط کریم با 570 نفر عضو، تابستان و بهار ماهیانه 300 تا 400 نسخه کتاب امانت می‌دهد که این رقم در فصل‌های پاییز و زمستان دو برابر می‌شود. غلامی از استقبال مخاطبان کتابخانه سیار در شهرک‌آبشناسان با 7500 نفر جمعیت یاد می‌کند؛ این شهرک در نزدیکی شهر پَرند قرار دارد و در زمان حضورش در این منطقه مجبور است امانت کتاب را به دلیل درخواست‌های زیاد با وجود داشتن سیستم لپ تاپ؛ به‌شیوه سنتی ثبت کند؛ بنابراین نوع خودرو کتابخانه سیار می‌تواند براساس معیارهایی مانند تعداد جمعیت روستاها، نوع مسیرهای انتخابی و تعداد مخاطبان اتخاب شود.
 
غلامی درباره چالش‌های کتاب‌رسانی به روستاهای شهرستان رباط‌کریم می‌گوید: «هفت سال پیش، اوایل فعالیت کتابخانه سیار که کارم را شروع کردم، جاده‌‌ها اکثرا خاکی و یک طرفه بود اما حالا این جاده‌ها دو طرفه، آسفالت و جدول‌بندی شده‌اند. از نظر امنیت هم محل‌های توقف و مسیر رفت و آمدمان به روستا بهتر شده است؛ مثلا سال‌های پیش تعداد سگ‌های ولگرد در ورودی روستاهای شهرستان رباط کریم زیاد بود اما حالا سگ‌‌ها تعدادشان کمتر شده است.
 
مخاطبان کتابخانه سیار در روستاهای شهرستان رباط کریم، بیشتر مادران و کودکان و نوجوانان هستند و پدران روستایی به‌دلیل اینکه بیشترشان کشاورزند، کمتر می‌توانند به کتابخانه سیار روستا سر بزنند. در این روستاها، کودکان مقطع ابتدایی، مخاطب کتاب‌های داستانی، بچه‌های مقطع متوسطه، کتاب‌های داستانی و کمک‌درسی و دانش آموزان پایه دهم و یازدهم بیشتر دنبال کتاب‌‌های کمک درسی هستند. مادران نیز بیشتر سراغ کتاب‌های هنری، آشپزی و رمان می‌آیند.
 
توجه به منابعی که از اقتصاد روستا می‌گوید
کتابدار کتابخانه سیار شماره 3 شهرستان رباط کریم با اشاره به ظرفیت پرورش گیاهان گلخانه‌ای در روستاهای این شهرستان می‌گوید: «در روستاهای این شهرستان مانند «آدران» و «ده حسن» به دلیل اینکه زمین و مجوز احداث گلخانه صادر می‌شود، این مسائل موجب شده تعدادی از مخاطبان برای دریافت کتاب در این حوزه به من مراجعه کنند. در زمینه کشت زعفران نیز در روستای «منجیل‌آباد» و روستاهای نزدیک آن مانند «حصارمهتر» و «یقه» هم چند تقاضای کتاب برای کشت زعفران داشتم.
 
به‌نظر می‌رسد؛ ایجاد و افزایش دسترسی روستائیان به‌منابع مطالعاتی، از‌جمله زمینه‌های تقویت اقتصاد روستا، همچنین ارتقا آگاهی روستا‌نشینان نسبت به دانش روز کشاورزی است. کتاب‌هایی که می‌تواند در مجموعه‌ کتابخانه سیار جا داشته باشند؛ البته به‌گفته غلامی، ساخت شهرک‌های صنعتی در اطراف جاده ساوه و کمبود آب و خشکسالی در سال‌های اخیر، موجب شده بسیاری از نوجوانان و پدران روستا، کشت زمینی و سنتی را رها کنند و در این شهرک‌ها مشغول فعالیت شوند. همین مساله موجب شده برخی از نوجوانان عضو کتابخانه نیز دیگر به کتابخانه نیایند.
 
کتابخانه شماره 3 یار مهربان شهرستان رباط کریم، 570 عضو دارد؛ نصف این اعضاء اتباع افغانستانی هستند. هرچند کتابخانه سیار، امکان در‌خور‌توجهی برای این افراد است، بروز برخی مسائل از‌جمله «کتاب‌های پروازی» را نیز درپی دارد. کتاب‌های پروازی یعنی کتاب‌هایی که امانت می‌روند اما بازگرداننده نمی‌شوند.

دلیل بروز این مسئله این است که اتباع افغانستانی برای کار به روستاهای دیگر می‌روند و ممکن است این روستا در محدوده خدمت کتابخانه سیار این شهرستان نباشد یا تلفنشان دیگر پاسخگو نباشند.

به نظر می‌رسد، پیگیری امانت کتاب و عضوگیری، دو مسئله مهمی است که کتابخانه‌های سیار باید برای آن برنامه منسجم داشته باشند؛ البته تعامل با دفاتر مخابرات برای ارایه پیام کوتاه به اعضا کتابخانه در زمان مقرر و اطلاع‌رسانی از طریق شبکه‌های مجازی نیز می‌تواند راهکار مناسبی باشد. 
 
به گزارش ایبنا؛ آسیب‌‌‌شناسی نقاط ضعف طرح «کتابخانه سیار» به معنای زیرسؤال بردن آن نیست؛ بلکه هدف کمک به بهبود خدمات کتابخانه سیار از طریق ارائه دیدگاه‌های کارشناسی، مشاهدات میدانی و تجربیات کتابداران سیار است.