سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): سیر مطالعاتی مسئله مهمی است که به طور هدفمند به آن پرداخته نشده است. هر کس به فراخور علاقه و دیدگاه خود کتاب‌هایی معرفی می‌کند و به مطالعه می‌پردازد. در صورتی که سیر مطالعاتی نباید صرفا بر پایه علاقه باشد بلکه باید از یک نظم و نظام نیز برخوردار باشد. به منظور اطلاع بیشتر در مورد سیر مطالعاتی گفت‌وگویی با رضا بیات، شاعر، پژوهشگر و استاد دانشگاه ترتیب دادیم.
آیا سیر مطالعاتی لازم است؟
بله داشتن سیر مطالعاتی حتما ضروری است. یک کلمه در فضای مجازی سرچ می‌کنیم و چند میلیون صفحه با آن موضوع می‌آورد. از کجا مطالعه آنها را شروع کنیم و آیا مطالعه همه صفحات یکسان است؟ همه منبع دست اول هستند؟ این مسئله در مورد کتاب در فضای محدودتری اتفاق می‌افتد. کتاب‌های زیادی چاپ می‌شود که برخی کپی‌برداری هستند، بعضی غلط و تعدادی ناسالم هستند و حتی در کتاب‌هایی که درست هستند و بدون مشکل نمی‌دانیم به عنوان مثال کدام الف هست و کدام‌ها ب و ج؛ ممکن است مطلبی را ندانسته از وسط شروع کنیم و این عدم آگاهی هزینه مادی و معنوی کتاب خواندن را بالا می‌برد. به هر حال زمان و عمری که صرف کتاب خواندن می‌کنیم محدود است و نیاز است با برنامه باشد. بعضی افراد زیاد کتاب می‌خوانند اما به نقطه مطلوب و مطمئنی نمی‌رسند چون بی‌برنامه می‌خوانند. کتاب‌ها هم مثل مواد درسی هستند و در کنار مواد درسی معلم نیاز داریم که بگوید کدام مطلب را با چه ترتیب و چه طور بخوانیم؟ کتاب‌خواندن هم باید توسط یک استاد طراحی و پیشنهاد شود چنین استادی باید کتاب‌ها را بشناسد و مخاطب و سطح و نیازهای او را در نظر گیرد.
شاخصه‌های سیر مطالعاتی مفید کدام است؟
اولا سیر مطالعاتی باید خط سیر داشته باشد؛ یعنی ما را از نقطه الف به ب برساند .اول کتاب الف را بخوانیم و بعد کتاب ب و اگر اول کتاب ب را بخوانیم برایمان مشکل ایجاد می‌شود به عنوان مثال یک گونی کتاب داشته باشیم و رندوم از آنها بخوانیم. مسئله بعدی این است که سیر مطالعاتی باید علمی و درست باشد و سلامت علمی و فنی کتاب‌ها در آن لحاظ شده باشد.
چه کسانی می‌توانند سیر مطالعاتی داشته باشند؟
هرکس علاقه‌مند به حوزه فرهنگ است و با کتاب سروکار دارد باید سیر مطالعاتی داشته باشد و کسانی که می‌خواهند در زمینه تخصصی مطالعه و تحقیق داشته باشند لازم است که سير مطالعاتی در نظر بگیرند. رشته‌های دانشگاهی نوعی سیر مطالعاتی است و دروس بر اساس تخصصی که باید دانشجویان کسب کنند در طول ترم‌های موردنظر تقسیم‌بندی شده است. کسی علاقه‌مند به مردم‌شناسی است و دیگری می‌خواهد به مطالعه تاریخ ایران بپردازد تمام این افراد باید سیر مطالعاتی داشته باشند و در هر زمینه‌ای که علاقه به تحقیق و مطالعه داریم باید سیر مطالعاتی داشته باشیم تا دور خود نچرخیم. پراکنده‌خواندن اطلاعات مختصری به ما می‌دهد اما دانش داده شده کم‌عمق است.
مخاطبان سیر مطالعاتی در ادبیات داستانی متنوع هستند؟
بله قطعا متنوع هستند. بسته به اینکه مخاطبان بخواهند فرم را یاد بگیرند یا محتوا را سیر مطالعاتی فرق می‌کند و تنوع سیر مطالعاتی به این بر می‌گردد که مخاطب می‌خواهد ادبیات سیاسی بخواند یا جنایی یا تاریخی و علاوه بر این، گروه سنی هم مطرح است. بسته به اینکه مخاطب کودک است یا نوجوان و یا بزرگسال سیر مطالعاتی تفاوت پیدا می‌کند. نوع مخاطب هم مطرح است چراکه مخاطبی حوصله خواندن رمان ۷۰۰ صفحه ای را دارد مخاطب دیگر خواندن ۱۰۰ صفحه هم برایش مشکل است.
آیا می‌توان انواع سیر مطالعاتی در نظر گرفت؟
حتما همین طور است. سیرهای مطالعاتی متنوع هستند بستگی به مخاطب دارد که حوصله خواندن سه کتاب را داشته باشد یا ۳۰ کتاب و افرادی بر اساس علاقه شخصی کتاب می‌خوانند. کسی به حوزه پزشکی علاقه‌مند است و کتاب‌هایی در این زمینه می‌خواند اما پزشک نمی‌شود و وقتی بیمار شد به پزشک مراجعه می‌کند. تشخیص‌ها متنوع هستند و بر این اساس سیرهای مطالعاتی نیز متنوع می‌شود.
چه نظری درباره سیرهای مطالعاتی که تاکنون ارائه شده است، دارید؟
در کشورمان سیرهای مطالعاتی ارائه شده کم است و به صورت تکی انجام می‌شود. کسی کتابخانه‌ای دارد و مطالعه دارد و گروه کتاب‌خوانی تشکیل داده است. در برخی دانشگاه‌ها هم سیر مطالعاتی درباره آثار برخی افراد مانند شهید مطهری ارائه شده است. سوال مهم این است که سیرهای مطالعاتی ارائه شده چقدر نظام‌مند، دقیق و معنادار است و چقدر جنبه شخصی دارد؟ متاسفانه سیرهای مطالعاتی ارائه شده بیشتر شخصی بوده است. کارهای پراکنده‌ای در این مورد انجام شده اما سطحی بوده و در حقیقت در زمینه سیر مطالعاتی کار عمیق انجام نشده است.
شما چه سیر مطالعاتی پیشنهاد می‌‌کنید؟
با دانشجویان در حوزه فیلم کار می‌کنم و در این زمینه سیر مطالعاتی به آنها دادم. با یک سری فیلم‌های کوتاه شروع می‌کنیم تا مفاهیم پایه را یاد بگیرند و بعد فیلم‌های سینمایی را قدم‌به‌قدم می‌بینیم. در مورد مطالعات ادبیات دینی هم پیشنهاداتی داشتم. برای این کار گروهی با عنوان چاووش تشکیل دادم و مقطع دوساله برای این مطالعات در نظر گرفتم و افراد زیر نظر استادی که برایشان آوردیم کار را پیش می‌بردند. سومین سیر مطالعاتی پیشنهادی من در حوزه شعر است و طی برنامه‌ریزی انجام شده دانشجویان طی هفت جلسه با شعر سنتی آشنا می‌شوند. یک سیر مطالعاتی برای آنها در نظر گرفتم که به ترتیب چه اشعاری از چه شاعرانی بخوانند؟
و سخن پایانی؟
حدیثی از امام سجاد(ع) با اين مضمون است که هر کس همراه و حکیمی نداشته باشد که او را راهنمایی کند هلاک می‌شود. هلاک در اینجا به معنای سردرگمی است و باید به این حدیث در سیر مطالعاتی توجه کنیم. کسی که سیر مطالعاتی ندارد کتاب اول را می‌خواند و می‌گوید نویسنده راست می‌گوید، کتاب دوم را مطالعه می‌کند و باز حق را به نویسنده می‌دهد درباره کتاب سوم هم همین نظر را دارد که این نشان می دهد که او باید از سطح پایین‌تری مطالعه در حوزه مورد نظر شروع کند. اگر مطالعه هدفمند و روشمند نباشد، سردرگمی به بار می‌آورد. مکرر از خانواده و افراد مختلف می‌شنویم که به بچه‌ها می‌گویند تو درس می‌خوانی چرا نمی‌فهمی یا تو درس می‌خوانی و توقع از تو زیاد است. فرد مطالعه کرده است اما چون مرتب و هدفمند و با برنامه نخوانده فهمی حاصل نشده است. اینجاست که جای خالی سیر مطالعاتی خود را نشان می‌دهد.
چهارشنبه ۱۹ مهر ۱۴۰۲ - ۰۸:۴۸
نظر شما