سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه نعمتی: «یک لحظه خیال کن که تمام آبی که در کره‌ی زمین هست از یک چاه بیرون می‌آید.». کتاب با این جمله شروع می‌شود؛ جمله‌ای عجیب و شاید باورنکردنی که کم‌کم در ادامه مطالب به ما ثابت می‌شود که برخلاف تصورمان، مسئله‌ای فانتزی و خیالی نیست و کاملاً علمی است. محتوای کتاب به بخش‌های مختلف تقسیم شده است و مرتبط به عنوان هر بخش، اطلاعات علمی به صورت کاملاً خوش‌خوان و پرکشش به مخاطب ارائه می‌شود. این بخش‌ها عبارت‌اند از: یک چاه آب، چاه آب، بازگشت آب به چاه، گیاهان و چاه آب، چاه آب و حیوانات، زیستگاه طبیعی حیوانات، انسان‌ها و چاه آب، آبِ شیرین درون چاه، دسترسی به چاه آب، برداشت اضافی از چاه آب، آلودگی چاه‌مان، چاه‌مان را دریابیم، قدر چاه‌مان را بدانیم، سخنی با آموزگاران و خانواده‌ها.

همان‌طور که در عناوین پیداست، مسئله اصلی کتاب «یک چاه آب برای همه‌ی ما»، تشریح وضعیت علمی آب و ذخایر آب کره زمین است؛ آن هم برای مخاطب +۹ سال که ممکن است تنها درکش از موضوع آب، تذکر پرتکرار پدرومادر یا معلم و مدیر در مدرسه باشد که «شیر آب را باز نگذار» یا «در مصرف آب صرفه‌جویی کنید». این جمله پایانی را احتمالاً بیشتر ما بر دیوار مدارس دیده و بی‌اعتنا از کنارش گذشته‌ایم؛ ولی این کتاب و نوع نگارش و تصویرگری و چینش مطالبش، دانش‌آموزان و همه کودکان و نوجوانان را راحت‌تر با مسئله پراهمیت آب آشنا می‌کند. حتی اگر دیگر کودک نیستید و نوجوانی را هم رد کرده‌اید و اکنون درگیر درس، دانشگاه، کار و پول درآوردن هستید و تهِ ذهن‌تان کمی دغدغه آب دارید یا اصلاً ندارید، «یک چاه آب برای همه‌ی ما» که داستان گردش آب در کره زمین است، به شما کمک می‌کند که نگاهِ دقیق‌تری به آب داشته باشید و دیگر بی‌تفاوت از کنار شیر آب خرابِ سرویس بهداشتی محل کار یا دانشگاه نگذرید که قطره‌های آب از آن بی‌وقفه خارج می‌شود.

اما مسئله آب و داستان گردش آن در کره زمین چیست؟ در بخش «یک چاه آب» ما با این حقیقت مواجه می‌شویم که تمام آب‌های کره زمین به هم راه دارند و به این دلیل می‌توان گفت که یک چاه بزرگ در دل زمین قرار دارد و همه آب موردنظر زندگی انسان‌ها، حیوانات و گیاهان در آن قرار دارد. نویسنده می‌گوید: «فرقی نمی‌کند که شیر آب را در خانه‌ای در آمریکا باز کنی یا از چاه آبی در کنیا آب بیرون بیاوری یا در رودخانه‌ای در هندوستان شنا کنی؛ همه‌ی این آب‌ها به هم وصلند.». اما حقیقت جالب‌تری که برای خود من تأمل‌برانگیز و تعجب‌آور بود این مطلب از کتاب بود که «مقدار آب در کره‌ی زمین، از میلیون‌ها سال پیش تغییری نکرده است. همین مقدار آب در میلیون‌ها سال پیش هم وجود داشته است.». نمی‌دانم چقدر این حرف سندیت دارد و علمی است؛ اما اگر واقعیِ واقعی باشد چه مسئله عجیبی است، چه فرمول اسرارآمیزی در پسِ آن است و چه خالق بی‌نهایت هوشمندی داریم!

بخش «چاه آب» هم پر از نکته است که یکی از بامزه‌ترین نکاتش هماهنگی اعداد بین ساختار طبیعت و ساختار انسان‌هاست. ۷۰ درصد از سیاره زمین را آب تشکیل می‌دهد و یادتان هست که در درس‌های مدرسه به ما می‌گفتند که ۷۰ درصد (بین ۸۰ تا ۶۰ متغیر است) از بدن انسان‌ها را هم آب تشکیل می‌دهد؟ می‌بینید ساختار آفرینش چقدر جالب و عجیب و هماهنگ است؟ در ادامه این بخش، درصد آب موجود در زمین نشان داده می‌شود که در کمال تعجب، حجم آب موجود در هوا و خاک از آب روان در رودخانه‌ها بیشتر است!

در فصل‌های دیگر نکات علمی مرتبط به مسئله آب بیشتر و بیشتر می‌شود. روشِل استراوس از مفهوم «گردش آب» می‌گوید و «چگالش»، از دلیل شوربودن آب می‌گوید و حجم آبی که درخت سپیدار نیاز دارد، از «فتوسنتز» می‌گوید و عروس دریایی که ۹۵ درصد از بدنش را آب تشکیل می‌دهد، از سنگینی یک ابر سفید می‌گوید که دوبرابر وزن یک نهنگ است! و از علت نمُردن ماهی‌ها در آب یخ‌زده حوض؛ چراکه «تمام آب داخل حوض یخ نمی‌بندد و یخ روی آب مانند پتوی گرمی از یخ‌زدن تمام آب جلوگیری می‌کند. این‌جوری ماهی‌های زیر یخ زنده می‌مانند.».

اطلاعات علمی کتاب در هر صفحه طبق چینش مطالب نویسنده یکی‌یکی و در حالتی آرام و شمرده‌شمرده به مخاطب منتقل می‌شود؛ طوری که قطعاً نمی‌توانیم این کتاب علمی جالب را با اطلاعات علمی‌ای مقایسه کنیم که در صفحات کتاب‌های درسی به صورتی نه‌چندان پسندیده و روان به ذهن خواننده راه می‌یابند. البته که باید بگویم راه نمی‌یابند و به‌سرعت پس از نوشتن مطالب در برگه امتحانی، از خاطر دانش‌آموزان می‌روند.

حالا می‌رسیم به بخش «انسان‌ها و چاه آب». در این بخش نویسنده می‌گوید که بشر همیشه به آب نیاز دارد و باید این مسئله را جدی بگیریم که حفظ آب وظیفه ماست؛ چراکه اگر آب نباشد ما هم نیستیم. پس نه صرفاً برای کمک به طبیعت و حیوانات و گیاهان، بلکه دست‌کم برای حفظ جان خودمان کیفیت و کمیت آب سیاره زمین را دستکاری نکنیم و از بین نبریم. آیا می‌دانستید که برای تولید یک دوچرخه حدود ۱۳۰ لیتر آب مصرف می‌شود؟ یا برای تولید یک لیوان شیر از ۱۸۵ لیتر آب استفاده می‌شود؛ «یعنی آبی که گاو نوشیده، آبی که برای تولید غذای گاو استفاده شده و آبی که برای تولید شیر در کارخانه یا مزرعه به کار رفته است.». با خواندن این بخش هم این‌ها را می‌فهمید و هم اطلاعات دیگری که جالب‌تر از این‌هاست حتی!

دیگر وقت این است که بدانیم چطور می‌توانیم به چاه آب کره زمین دسترسی پیدا کنیم؟ به این دلیل استراوس در همان ابتدای متن به ما تلنگر می‌زند و می‌گوید «بعضی از مردم دنیا خوشبخت هستند. آن‌ها می‌توانند هروقت که خواستند شیر آب خانه‌شان را باز کنند و آب بنوشند، حمام کنند، باغچه‌شان را آب بدهند یا خودروشان را بشویند. اما همه‌ی مردم دنیا به این راحتی به آب دسترسی ندارند. ۱۶ درصد جمعیت دنیا، یعنی حدود یک میلیارد انسان، باید بیشتر از ۱۵ دقیقه راه بروند تا به منبع آبِ شیرین برسند و آب مصرفی روزانه‌شان را برای نوشیدن، پخت‌وپز و شست‌وشو بردارند. خانواده‌های بیشتری حتی به همین مقدار آب کم هم دسترسی ندارند.». احتمالاً ما و شما جزو آن دسته از افراد هستیم که به راحتی وقتی تشنه‌مان می‌شود به سراغ یخچال می‌رویم و چند جرعه آب تازه، گوارا و خنک در لیوان می‌ریزیم و می‌نوشیم یا وقتی به حمام می‌رویم تمام مدت شیر آب را باز می‌گذاریم و گاهی هم خوش و خرم زیر دوش آواز و آهنگ خواننده موردعلاقه‌مان را می‌خوانیم یا می‌بینیم که مادرمان شلنگ آب را برداشته و در حیاط دارد راحت و آسوده و با آب پرفشار، فرش می‌شوید؛ به‌خصوص که عید آمده و احتمالاً تک‌وتوک چنین صحنه‌هایی را همین چند روز پیش در اطراف‌مان دیده‌ایم! نوشتن این موارد هم غم‌انگیز است؛ چه برسد به اینکه بخواهیم به عاقبت این کارها فکر کنیم و تصور کنیم که داریم چه بلایی بر سر چاه آب کره زمین می‌آوریم. در بخش «دسترسی به چاه آب» نویسنده دوباره اطلاعات می‌دهد؛ مثلاً «آمریکای شمالی یک‌سوم جمعیت آفریقا را دارد، اما سه برابر مردم آفریقا آب مصرف می‌کند. تقریباً ۳۰۰ میلیون انسان در آفریقا به آبِ شیرین دسترسی ندارند.». برای چند لحظه تصور کنید! وضعیت فاجعه‌باری است!

می‌خواهم در پایان این معرفی کتاب، به تلنگر بزرگ‌تر نویسنده اشاره کنم که در بخش «برداشت اضافی از چاه آب» قرار داده است. او می‌گوید: «هر چه جمعیت (جهان) بیشتر باشد، مصرف آب در خانه‌ها، کارخانه‌ها، کشاورزی و دام‌پروری بیشتر است. اما آب موجود در طبیعت همین خواهد بود که هست، نه بیشتر و نه کمتر. همین آبی است که صدهزار و حتی ده‌هزار سال پیش در طبیعت بوده است. حتی زمانی که جمعیت دنیا در صدسال آینده به ده میلیارد نفر برسد، میزان آب همین اندازه خواهد بود. ما انسان‌ها باید بین میزان آب مصرفی‌مان و آب موجود در طبیعت تعادل برقرار کنیم.».

کتاب «یک چاه آب برای همه‌ی ما» را رزماری وودز تصویرگری کرده و انتشارات میچکا (کودک و نوجوان مبتکران) با ترجمه فارسی منیژه مغیثی برای کودکان بالاتر از ۹ سال منتشر کرده است. این اثر ۳۲ صفحه‌ای مصور رنگی افتخارات متعددی به دست آورده است از جمله: جایزه سبز ادبیات محیط زیست پایدار کتابخانه عمومی سانتامونیکا / کتاب برگزیده جامعه جهانی / انجمن بین‌المللی ترویج خواندن / جایزه بهترین آثار زیست‌محیطی سینگارد اف اولسون / انجمن کتابداران اونتاریو / کتاب برگزیده مطالعات اجتماعی جشنواره کتاب نوجوانان کانادا و جوایز گوناگون دیگر.

این کتاب را می‌توانید در بازار کتاب کودک و نوجوان بیابید و بخوانید و بیشتر با بحران آب، آب چیست و کجاست و چطور می‌شود مراقبش بود، آشنا شوید. امروز روز جهانی آب است، روز جهانیِ تنها چاه آب کره زمین که برای همه ماست، نه یک نفر بیشتر و نه کمتر؛ برای همۀ همه ما در گذشته، حال و آینده!