سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): دکتر سمیه سادات شفیعی در نشست پنجم از سلسله‌نشست‌های کتاب‌شناسی انتقادی تاریخ اجتماعی زنان (دوره قاجار و پهلوی اول) که از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، گفت: حوزه تاریخ اجتماعی و زنان به شدت سیاست‌زده است و منجر به حواشی می‌شود، بنابراین قدردان هستیم که مورد توجه قرار گرفته است. بعد از چاپ این کتاب هیچ معرفی از این کتاب انجام نشده است اما از این اتفاق خوبی که افتاد و کتاب متولد شد، خوشحالم.

وی افزود: پروسه بررسی مقالات برای چاپ در کتاب طولانی بود. از ابتدا به این نتیجه رسیده بودیم که مخاطب این کار فقط قشر دانشگاهی نیست و به دنبال چاپ کتاب از سوی ناشران بزرگ بودیم. به دوستان نویسنده آزادی عمل داده بودیم تا چهارچوب را به پیش ببرند. این اثر یک کتاب میان‌رشته‌ای است زیرا نویسندگان مقاله دانش‌آموختگان جامعه‌شناسی، تاریخ و… بودند. لذا در مقاله‌ها نیز تنوع به چشم می‌خورد. واقعیت این است که اگر از نگرش‌های گوناگون استفاده نمی‌کردیم این کتاب متولد نمی‌شد.

شفیعی بیان کرد: بسیاری از دوستان علی‌رغم پیگیری که داشتیم، اعلام کردند که نمی‌توانند کار را ارسال کنند، در نتیجه همین مقالات جمع‌آوری شد. اما این در همچنان باز است و امیدواریم جلد دوم این کتاب را در نقد همین کار تکمیل کنیم. آغوش ما برای ادامه کار باز است و برای ادامه کار خوشبختم به اطلاع برسانم که این کتاب با چنان اقبالی روبه‌رو شد که درصدد هستیم جلد بعدی را درباره عصر پهلوی بنویسیم. این کتاب در سال‌های ۹۸-۹۹ کار شد، در آن زمان منابع جدید را ندیدیم و بعد از آن نیز کتاب‌های جدید به بازار کتاب آمد.

وی در ادامه گفت: درباره برخی از مقاله‌ها که نسبت به سایر مقاله‌ها از رتبه علمی پایین‌تری برخوردار هستند، باید بگویم بین اینکه یک مقاله را برای چاپ نگه داریم یا حذف کنیم، ترجیح ما این بود که حذف نکنیم. امیدواریم از آنجایی که چاپ چنین کتابی سنگ بنای خوبی در تاریخ اجتماعی و حوزه زنان است، پس ادامه پیدا کند. اینکه باور کنیم دانش من کافی نیست و با همکاری دیگران کاری را به انجام برسانیم، بسیار خوب است. بر اساس حداقل نشانه‌ها قبول دارم که مسئله مشارکت زنانه در این فرصت نگنجد. این کتاب سهمی در حدود خودش در تنویر افکار دارد. بستگی دارد به اینکه چگونه بخوانیم و چقدر بخوانیم.

تاریخ اجتماعی و حوزه زنان را بیشتر بررسی کنیم

همچنین در این نشست دکتر صالحه، خدادادی مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه زنان گفت: کسانی که کار پژوهشی انجام می‌دهند می‌دانند که در مقالات علمی پژوهشی باید یکسری از نکات رعایت شود، این ویژگی‌ها در برخی از مقاله‌ها رعایت شده و در برخی دیگر خیر. این یک اشکال برای کتاب محسوب می‌شود که بهتر است در ویرایش بعدی رفع شود. من از مجموعه مقالات کتاب موفق شدم تا ۸ مقاله را مطالعه کنم.

وی افزود: مقالات بسیاری درباره دوره قاجار نوشته شده است اما هنوز به ده درصد تاریخ اجتماعی نیز پرداخته نشده است. زنان در دوره مشروطه موفق به انجام کارهایی شده‌اند که امروز مردان ما جرات انجام آنها را ندارند. جا دارد که کار بیشتری درباره تاریخ اجتماعی و خصوصاً در حوزه زنان انجام بگیرد. اما در نقد محتوایی این کتاب باید بگویم که تاب‌آوری این معرفی را برخی از جوامع هنوز ندارند.

خدادادی بیان کرد: البته زنان در دوره قاجار در بلوا و شورش‌هایی نیز شرکت داشتند، انتظار داشتم یک فصل کتاب به این موضوع اختصاص می‌یافت، اما نبود. بلوای نان در عصر قاجار، بزرگ و قابل توجه بود، اما در این کتاب به آن اشاره نشده است. به گونه‌ای که شورش‌ها سبب شد تا مشکل حل شود. در تهران چندصد نفر دور کالسکه ناصرالدین شاه را گرفتند و اعتراض جدی خود را اعلام کردند که باید این قضیه رفع و رجوع شود یا بلوای نان جدی که در تبریز با آن روبه‌رو هستیم.

وی گفت: در فصل دهم از سردار مریم بختیاری و معین بانو سخن گفته شده است، بی بی مریم شخصیت بی‌نظیری است اما در یک مثلث حمایتی مردان قرار دارد. او سواد داشت. تحلیل می‌دانست که فوق‌العاده قابل توجه است. در آن زمان به کودک‌همسری اعتراض می‌کند اما ترجیح من زینب پاشا بود تا در کتاب شرح حال او بیان می‌شد. زینب پاشا سواد خاصی ندارد، حامی ندارد اما در تبریز کاری بزرگ را به سرانجام می‌رساند.

صالحه خدادادی بیان کرد: برخی مقالات بسیار پرمغز و وزین هستند. زندگی عزت‌السلطنه نیز اگر بیان می‌شد، بسیار خوب بود. این زن دختر مهد علیا و همسر امیرکبیر است. او مخالف کارهای مادر خویش است. اعتراض‌هایی جدی داشته است. از آنجایی که من درباره جرایم جنسی مطالعه می‌کنم، به مقالات این کتاب از این دید نیز توجه کردم. مبتلابه به این داستان زیاد است و از سوی دیگر هیچوقت اینها جزو آمار قرار نمی‌گیرند. فکر می‌کنم اگر به این موضوع بیشتر پرداخته می‌شد، بهتر بود.

وی در ادامه گفت: در کتاب «تاریخ اجتماعی زنان در عصر قاجار» به سقط و پسرکشی پرداخته شده است. در آن بازه زمانی که چندهمسری رواج داشت، رنج هووداری را با پسرکشی التیام می‌بخشیدند. مقاله عکس‌های قاجاری هم جالب است که ای کاش به ظاهر و پوشش زنان در قاجار بیشتر پرداخته می‌شد.