سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مریم محمدی: چهل‌وچند روز در غم فقدان نویسنده و کارگردان بزرگ فیلم‌های اقتباسی سینمای ایران گذشت. به همین مناسبت سرویس هنر (ایبنا) به معرفی و بررسی آثارمکتوب داریوش مهرجویی پرداخته است.

تألیفات داریوش مهرجویی شاید به اندازه فیلم‌های سینمایی او پرآوازه و مشهور نباشند، اما مطالعه آن‌ها و آشنایی با دیدگاه‌های هنرمندی که علاوه بر سینما و مطالعه در آن به مطالعه فلسفه در دانشگاه هم پرداخته‌بود؛ خالی از لطف نیست. مهرجویی به عنوان مترجم یا مؤلف کتاب‌هایی منتشر کرده که به لحاظ تنوع مانند آثار سینمایی‌اش دارای تنوع ژانری است و در حوزه‌های فلسفه، هنر، رمان و ادبیات منتشر شده‌اند.

-کتاب «روشنفکران رذل و مفتش بزرگ» اولین دست‌نوشته داریوش مهرجویی است که به چاپ رسیده‌است. داریوش مهرجویی که دانش‌آموخته فلسفه از دانشگاه UCLA آمریکا بود کتابی کوچک و کم حجم که درواقع به نیت ارائه به‌عنوان پایان‌نامه تحصیلی‌اش نوشته شده‌بود را به چاپ رساند.

این کتاب پاسخ به این پرسش است که: چگونه داستایوفسکی سال ۱۸۷۰، توانست به آیندة تاریخ رسوخ کند و به پیش‌بینی توتالیتاریسم حاکم بر کشور خود بپردازد که چهارپنج دهه بعد روسیه و تمام اروپا را دربرگرفت.‌ در بحبوحه تفتیش عقاید در قرن پانزدهم، مسیح مجدداً ظهور می‌کند و پنهانی و آهسته به‌میان مردمان شهر «سویل» اسپانیا می‌آید. مفتش بزرگ دستور می‌دهد که دستگیرش کنند و تاریخ، مجدداً تکرار می‌شود. این بخش از داستان، مربوط به فصل مفتش بزرگ از رمان مشهور «برادران کارامازوف»، نوشته دستایوفسکی است.

مهرجویی با محور قرار دادن این داستان و تفکرات پیگیر در دیگر آثارش مانند «جنایت و مکافات» و ماجرای کشته شدن زن رباخوار توسط راسکولینکف که یکی دیگر از روشنفکران رذل به‌شمار می‌آید یا «جن‌زدگان» و ماجرای خودکشی کی‌یرلف، به تحلیلی از شخصیت‌ها در آثار داستایوفسکی می‌رسد؛ شخصیت‌هایی که با اتکا به احساس مصلحت‌جویی، هریک به‌زعم خود با اندیشه سعادت بشری می‌پردازند و ضمناً با توهم برگزیده بودن، دست به جنایت می‌زنند.

مهرجویی در تحلیل‌های خود به‌نوعی این سؤال را برجسته می‌کند که آیا یک روشنفکر، صرفاً به تفکرات روشنفکرانه و البته انسانی خود، مجاز به تصمیم گیری‌های جنایت‌گونه است، یا خیر؟ از طرفی، مهرجویی معتقد است داستایوفسکی در قرن نوزدهم (۱۸۷۹-۱۸۲۱) با آثار خود خصوصاً با اشاره به داستان مفتش بزرگ، ظهور توتالیتاریسم و حکومت‌های تمامیت‌خواه را در جهان، پیشگویی کرده است. حکومت‌هایی که دیکتاتورهایی مانند تروتسکی، لنین، استالین، هیتلر، موسیلینی و… آن‌ها را اداره می‌کردند.

این کتاب در ۱۱۲ صفحه و در سال ۱۳۹۳ توسط انتشارات هرمس به چاپ چهارم رسید.

- «به خاطر یک فیلم بلند لعنتی» اولین رمان داریوش مهرجویی است. این کتاب شباهتی به آثار سینمایی مهرجویی ندارد، به عبارتی در نوع گفت‌وگوها، شخصیت‌پردازی‌ها یا حتی لحن داستان نمی‌توان نزدیکی به‌خصوصی با آثار سینمایی داریوش مهرجویی پیدا کرد.

این کتاب برای اولین بار در سال ۱۳۸۸ توسط انتشارات قطره به چاپ رسید. این انتشارات درسال ۱۴۰۲ برای بار دهم این کتاب را در ۲۴۸ صفحه تجدید چاپ کرد.

رمان را شخصیت اصلی آن یعنی سلیم مستوفی، دانشجوی فیلم‌سازی با زبانی روان، به شکل منِ راوی روایت می‌کند. داستان با شرح فعالیت‌های فیلم‌سازی سلیم کارگردان فیلم‌های کوتاه، آغاز می‌شود. او تصمیم دارد فیلم بلندی بسازد و دوست صمیمی‌اش او را همراهی می‌کند. سپس داستان به ماجراهای عاشقانه سلیم با سلما می‌پردازد. این کتاب به تلاش‌های نسلی از جوانان می‌پردازد که در مخمصه‌ای احساسی در مورد زندگی، عشق و حتی هنر گیرکرده‌اند.

سلیم، داستان را برای مخاطب روایت می‌کند، رمان از زبان سلیم با شرح یک حس شوم به نام حسادت آغاز می‌شود. حسی که سلیم آن را مایه تمام بدبختی‌های جامعه ما می‌داند و معتقد است که هیچ‌کس از این حس بی‌بهره نمانده و شاید تمام اتفاقات رمان نیز همه از همین حس آغاز می‌شود. به خاطر همین حس است که آدمی دست به کارهای زیادی می‌زند که به بروز سوءتفاهم‌ها، گله‌مندی‌ها، شکوه، شکایت، قهر و جدایی منتهی می‌شود.

-کتاب بعدی داریوش مهرجویی «دو خاطره: سفرنامه پاریس، عوج کلاب» نام دارد که شامل دو سفرنامه است. این کتاب توسط انتشارات به‌نگار در ۱۹۸ صفحه و قطع رقعی در سال ۱۳۹۵ در دسته خاطره، سفرنامه منتشرشده‌است و هم‌اکنون در اپلیکیشن طاقچه دردسترس علاقه‌مندان است.

سفرنامه اول تلفیقی بین واقعیت و خیال است. در این کتاب و شخصیت‌ها حقیقی نیستند، شخصیت‌ها اگر هم واقعی هستند، اسم‌هایشان خیالی است. کتاب روایت ماجرای سفر یا به قول خود مهرجویی، تبعید خودخواسته کارگردانی به پاریس، در سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۵ میلادی است. مهرجویی در این کتاب برای داستان بخشیدن به خاطره روایت خود، حتی نام خود را هم به مهرداد مالک بدل کرده است.

در بخشی از سفرنامه پاریس را می‌خوانیم: «روزها اگر هوا خوب بود می‌زدم بیرون… ما در ناحیۀ شمال‌شرقی پاریس، حوالی پارک جنگلی بزرگ ونسن، ساکن بودیم. آخرین ایستگاه مترو هم به همین نام است و در کنار دروازه‌اش و مشرف به پارک وسیع و درخت‌های تنومندش، کافه رستورانی واقع شده که پاتوق مردمانی است که یا می‌خواهند به پارک بروند یا از آن بازگشته‌اند. درخت‌ها بیشتر بلوط‌اند و جولانگاه سمورهای کوچولو که از بلوط‌ها تغذیه می‌کنند. میان آن‌ها بنای یادبودی برای بتهوون کبیر و آن‌سوتر، دریاچه و رستوران هست. بهترین کار همین بود که از خانه بزنم بیرون با کیف و کتاب و دفترچه و بروم توی جنگل پرسه بزنم و جای با صفایی گیر بیاورم و مشغول شوم.»

سفرنامه دوم، «عوج کلاب»، شرح سفرنامه مهرجویی به دوبی است و شرح بی‌عدالتی است که در آن‌جا حکم‌فرما است و این بی‌عدالتی، نویسنده سفرنامه را نیز در چنگال خود می‌گیرد. در این کتاب، قصه رهایی او را می‌خوانیم. ماجرای کمیک - تراژیک «عوج کلاب» می‌تواند به یک نمایشنامه و حتی با شرح و بسط به یک فیلمنامه بدل شود؛ شرحی از انباشت واپس‌ماندگی در کشورهای هم‌جوار و حاکمیت بوروکراسی ناکارآمد، در بسیاری از چنین مواردی. در واقع مهرجویی همراه با گروهی از فیلم‌سازان راهی دوبی می‌شوند تا برای شرکت در مراسم اسکار، ویزای آمریکا بگیرند اما در فرودگاه دوبی به خاطر همراه داشتن قرص اگزازم و قرص سرماخوردگی مانع سفر مهرجویی می‌شوند. این سفرنامه ماجرای چند روزی است که داریوش مهرجویی در بازداشتگاه بوده و با نگاه تیزبین‌اش، بی‌عدالتی در این کشور را توصیف می‌کند.

- «سفر به سرزمین فرشتگان» نام سومین رمان مهرجویی است که داستانی پر از تصویر و صحنه است، داریوش مهرجویی گویی در این رمان صحنه‌های فیلمی را با قدرت کلامش به تصویر می‌کشد؛ تصاویری زنده که تا مدت‌ها در ذهن خواننده باقی می‌مانند و شهرهای مختلف را به گونه‌ای توصیف می‌کند که خواننده شلوغی و سرو صدای جایی مثل برادوی را انگار خود می‌شنود و تجربه می‌کند. این رمان سه راوی، مرد و زن و قصه گو دارد.

این رمان به ماجرای زن و شوهری تحصیل‌کرده می‌پردازد که هر دو در حوزه کاری خود نخبه‌اند، اما کار زیادی برای آن‌ها نیست. این زن و شوهری که یکی در رشته کامپیوتر و دیگری در رشته موسیقی فعال است در ابتدای زندگی مشترک دارای مشکلات مالی هستند، آن‌ها برنده نوعی لاتاری می‌شوند و نویسنده با اتکا به همین ماجرا، به برخورد با مهاجران درکشورهای اروپایی می‌پردازد. آن‌ها روایت رویاهای شیرین دو جوان تحصیل‌کرده و بااستعداد را به صورتی دراماتیک به تصویر می‌کشند. تصویری از تقابل رویاهای رنگارنگ، با تیرگی واقعیت‌های تلخ، گویی توان انسان برای غرق شدن در رویا و تحمل سختی حدی نمی‌شناسد.

مهرجویی در رمان «سفر به سرزمین فرشتگان» به دفاع از مام‌وطن و در عین حال نسل جوان می‌پردازد که دچار سرگشتگی شده و به یک آرمان‌شهر می‌رسد. او در این رمان به مسائل و دغدغه های انسانی و اجتماعی توجه دارد.

این رمان توسط انتشارات به‌نگار در سال ۱۳۹۵ و در ۱۴۲ صفحه و قطع رقعی به چاپ رسید و هم اکنون در برنامه طاقچه دردسترس علاقه‌مندان به آثار این نویسنده، کارگردان فقید کشورمان قراردارد.

- «آن رسید لعنتی» نام رمان بعدی داریوش مهرجویی است. آن‌چه در این کتاب روایت می‌شود، سردرگمی و کلاف بازنشدنی مشکلات انسان‌ها در زندگی شهری است. نوعی نقد ریشه‌ای بر بوروکراسی و اضطراب زندگی مدرن. با این‌که داستان در شهر تهران می‌گذرد، اما رویدادهای آن می‌تواند در هر شهر بزرگ و مدرن دیگری رخ‌دهد. در لابلای داستان با انسان‌های مختلفی برخورد می‌کنیم که همه غرق در مشکلات خود هستند. همه می‌خواهند به هم کمک کنند اما هیچ‌کس توان حل مشکلات خود را هم ندارند.

کتاب، داستانی با سه راوی دارد. دانای کل، بهزاد جاوید و همسرش. بهزاد جاوید راوی اصلی است و داستانِ مقطع خاصی از زندگی‌اش را برای ما تعریف می‌کند. بهزاد جاوید که تهیه‌کننده است سریال موفقی ساخته است. حالا خبر می‌رسد صداو سیما نمی‌تواند پول این سریال را پرداخت کند او که بریز و بپاشی‌کرده است در اثر شنیدن این خبر سکته می‌کند.

در کلِ داستان، دید سینمایی داریوش مهرجویی موج می‌زند و گاه با ظرافت خودنمایی می‌کند؛ برای مثال حضور کوتاه دانای کل و سیما، همسر بهزاد جاوید، در نقش راوی، گویی این دو ستارگانی هستند که به احترام کارگردان چند ثانیه‌ای در فیلم ظاهر می‌شوند و تأثیر خود را می‌گذارند و می‌روند.

این کتاب در سال ۱۳۹۶ و در صد صفحه و به قطع رقعی توسط انتشارات به‌نگار به چاپ رسید و هم‌اکنون توسط اپلیکیشن طاقچه دردسترس علاقه‌مندان قراردارد.

- «برزخ ژوری» نام کتاب بعدی داریوش مهرجویی است. داستان این کتاب، درباره زندگی و آثار فلسفی و هنری، عشق‌ها، تناقضات و دل‌مشغولی‌های خود اوست. بهمن راد، کارگردان مشهور و باسابقه ایرانی، به‌عنوان عضو هیئت‌ژوری یک جشنواره سینمایی، عازم سفر به شهری ساحلی در اروپا است. او در آستانه سفر متوجه می‌شود که توموری در مغزش هست که خوش‌خیم و بدخیم بودنش معلوم نیست. این خبر باعث می‌شود که او خود را در حال مرگ تصورکند و این اندیشه درسراسر سفر برایش به کابوسی طولانی بدل شود. کلنجار رفتن با اندیشه مرگ و بیماری لاعلاجی که هر آن پایان زندگی شخصیت اصلی و راوی قصه را یادآوری می‌کند درکانون این رمان جای دارد. این رمان جست‌وجویی درباره زندگی، عشق، حسد، فلسفه، درگیری‌های امروزی در فضای مجازی، ابتذال و عامی‌گری دامنگیر جامعه امروز است.

این کتاب در سال ۱۳۹۷ و در ۲۰۷ صفحه توسط انتشارات به‌نگار منتشر شد و هم اکنون در اپلیکیشن طاقچه دردسترس است. در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم: «به گذشته خودم نگاه کردم. سعی کردم ببینم چه لحظه شیرین و ممتازی در زندگی داشته‌ام… هیچ‌یک از آن رابطه‌های عاطفی و عشقی… هیچ‌یک از آن پیروزی‌های هنری در فستیوال‌ها و گرفتن جوایز و مرور بر آثار… هیچ‌کدام لحظه‌های ممتازی نبودند که بتوانند مثل ستاره‌ای نورانی در زندگی‌ام بدرخشند… شاید عشق اولم… وقتی که خیلی خام بودم و سرم پر از تخیلات واهی و بلندپروازی‌های ابلهانه بود… در دانشگاه اوکلند… که بعد از سه سال به جدایی و کدورت و شکست انجامید؛ خیلی جوان بودیم و می‌خواستم تا درسم تمام می‌شود برگردم ایران و ازدواج در آن سن‌وسال، بیست‌وسه چهار سالگی، برایم بسیار زود بود، اما طرف می‌خواست هر چه زودتر تکلیفش را روشن کنم.»

در ادامه به‌طور مختصر به معرفی اجمالی کتاب‌هایی که توسط داریوش مهرجویی ترجمه شده‌است می‌پردازیم.

- «بعد زیبایی‌شناختی» یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که مهرجویی ترجمه کرده است، کتاب بُعدزیباشناختی، اثر هربرت مارکوزه است که علاوه برترجمه، تألیف هم هست. به این معنا که کتاب ازدو بخش با عناوین زیباشناسی واقعیت، نوشته داریوش مهرجویی و بُعد زیباشناختی، اثر هربرت مارکوزه تشکیل شده است.

این کتاب که در سال ۱۴۰۰ توسط انتشارات هرمس به چاپ ۹ رسید ۱۱۹ صفحه دارد و در قطع رقعی به چاپ رسیده‌است.

- «جهان هولوگرافیک» اثر مایکل تالبوت یکی از بحث‌برانگیزترین کتاب‌هایی است که داریوش مهرجویی ترجمه کرده و به چاپ‌های متعدد رسیده‌است.

تقریباً همه با هولوگرام آشنا هستند. تصاویر سه بعدی که با کمک لیزر در فضا پخش می شوند. دو تن از شناخته شده ترین متفکران دنیا معتقدند که جهان ممکن است یک هولوگرام غول پیکر باشد؛ یعنی به معنای واقعی کلمه نوعی تصویر یا ساختاری است که حداقل تا حدی توسط ذهن انسان ایجاد شده است. دیوید بوهم فیزیکدان دانشگاه لندن، شاگرد اسبق انیشتین و از برجسته ترین فیزیکدان های کوانتومی جهان و کارل پربرام متخصص مغز و اعصاب استنفورد و یکی از معماران درک مدرن ما از مغز، روش جدید و قابل توجهی در نگاه به جهان ایجاد کرده‌اند. نظریه‌ی آن‌ها نه تنها بسیاری از رمز و رازهای حل نشده‌ی فیزیک بلکه رخدادهای اسرارآمیزی نظیر تله پاتی، تجارب فراطبیعی ذهنی و تجربه های نزدیک به مرگ، رویاهای شفاف و حتی تجارب عرفانی و مذهبی مانند احساس وحدت کیهانی و شفابخشی را توضیح می‌دهد.

کتاب «جهان هولوگرافیک» آخرین بار توسط انتشارات هرمس به چاپ ۷۱ رسید. این کتاب ۴۴۶ صفحه ای در قطع رقعی منتشرشده‌است و در اپلیکیشن فیدیبو دردسترس است.

در این کتاب، اتفاقاً بخشی هم هست که از علما و عرفای ایران و از شهرهای خیالی -مثالیِ جابلقا، جابلسا و … سخن می‌گوید و این‌که چگونه این حکیمان بزرگ رازِ آن جهان یا صور خیال و بینش اساطیری خود را در خواب‌ها و خیال‌هایشان به‌وضوح می‌دیده‌اند. در واقع، کتاب «جهان هولوگرافیک» تجارب فراطبیعی ذهن بدن، موضوعات تئوری کوانتوم، ماوراءالطبیعه و سایر معماهای حل نشده مغز را تشریح می‌کند.

- در نهایت کتاب «یونگ، خدایان و انسان مدرن» نوشته آنتونیو مورنو و ترجمه داریوش مهرجویی است که نشر مرکز آن را منتشر کرده است. پیچیدگی و ابهام توان فرسای آثار یونگ و گستردگی دامنه مضامین آن‌ها، نوشتن شرح و تفسیری بر اندیشه های او را بسیار دشوار می‌کند. کتاب «یونگ، خدایان و انسان مدرن» را می‌توان از تلاش‌های موفقی دانست که در این راه انجام شده است. بسیاری از نکته‌ها که در نوشته‌های یونگ گنگ و پرسش ‎ انگیزند، در این کتاب روشن می‌شوند و ارتباط آن‌ها با دغدغه‌های انسان متفکر امروزی نشان داده می‌شود. نویسنده که در بسیاری از دانشگاه های معتبر، اندیشه یونگ را تدریس کرده است. در این کتاب به کاوش در افکار او در باب دیانت و پیش‌فرض‌های روان ‎شناختی آن‌ها می‌پردازد و مفاهیم پراهمیت و بغرنجی چون ناآگاه جمعی، فردانیت، فرآیند رشد انسان در ربط با تکامل سرنمون خویشتن، را شرح و تبیین می‌کند. آن‌گاه بحث درباره ‎ اسطوره، روان پریشی و روان شناسی شخصیت نیچه زمینه ‎ ساز بررسی نظر یونگ درباره همانندی‌های ناآگاه نیچه و ناآگاه انسان معاصر و پدیده های اجتماعی و روان شناختی امروز می‌شود که در دیدگاه‌های نیچه بیان یافت.

این کتاب در سال ۱۴۰۲ برای سیزدهمین بار توسط انتشارات مرکز در ۳۳۶ صفحه به چاپ رسید و هم‌اکنون دراپلیکیشن طاقچه دردسترس علاقه‌مندان به ترجمه‌های داریوش مهرجویی قراردارد.