سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) -محمد تفرشی: کتاب «مونودراما» به دبیری خلیل اسماعیلی شامل نمایشنامههای مونودرام از نویسندگان گوناگون است.
خلیل اسماعیلی در گفت‌وگویی با ایبنا به روند شکل‌گیری و برنامه‌ریزی‌های آینده این مجموعه اشاره کرده است که در ادامه می‌خوانید.
ایده انتشار مجموعه نمایشنامههای «مونودراما» چگونه شکل گرفت؟
برای پاسخ به این سؤال لازم است که کمی به عقب برگردیم و مسیری که من به اتفاق گروه همکارانم پیش از انتشار دفترهای «مونودراما» طی کرده‌ایم را مروری کوتاه کنیم. پیش‌تر ۵ دفتر از مجموعه «نمایشنامههای نو» را در انتشارات نودا، ۶ دفتر از مجموعه نمایشنامههای «دراما» و همچنین ۴ دفتر از مجموعه داستان‌های کوتاه «مینی‌داستانیسم» را در انتشارات ناظرزاده کرمانی، منتشر کرده بودیم و مجموع نظرات و بازخوردهای مثبت و منفی دوستان، همکاران، اساتید و مخاطبان، من و همکارانم را متقاعد کرد که این راه پر فراز و نشیب را کمی متفاوت‌تر و شاید کاربردی‌تر ادامه دهیم. جدا از نمایش‌نامه‌هایی که صرفاً برای خواندن نگارش می‌شوند و در دنیا به «کلوزت‌دراما» معروف هستند، نمایشنامههای دیگر معمولاً به خودی خود اثری کامل محسوب نمی‌شوند؛ چون وابسته به اجرا هستند. درواقع نمایش‌نامه‌ها نوشته می‌شوند تا توسط گروهی برای مخاطب اجرا شوند. طبیعی است که هر نمایش‌نامه‌نویسی هنگام نگارش متن خود، علاوه بر تمرکز روی داستان و شخصیت‌ها و تکنیک‌های نویسندگی، به محدودیت‌های احتمالی و قابلیت‌های اجرایی اثرش نیز می‌اندیشد و ترجیح می‌دهد شرایط را به نحوی مدیریت کند تا اقبال انتخاب اثرش توسط کارگردان‌ها و بازیگرها و سپس پذیرش آن توسط مخاطب‌ها تا حد امکان بیشتر شود. یکی از دلایلی که من و همکارانم را ترغیب کرد تا این‌بار به‌سراغ نگارش نمایشنامههای مونودرام برویم این بود که آثاری خلق شود که با بضاعت سایر هنرمندان و البته شرایط روزِ جامعه و دغدغه‌های مخاطب‌ها هم‌خوانی داشته باشد.
البته ما پیش‌تر هنگام نگارش مجموعه نمایشنامههای «نو» و «دراما» نیز این موضوع را در نظر داشتیم؛ یعنی نگارش نمایش‌نامه‌هایی نسبتاً کوتاه، با موضوعاتی متفاوت، جذاب و پرسوناژهایی محدود که به‌راحتی و با کم‌ترین هزینه‌های ممکن، قابلیت اجرا در سالن‌های مختلف را داشته باشند. اما این‌بار قرار بود روی متنی تک‌بازیگر متمرکز شویم. پس نتیجه‌ی کار شد دفاتر اول و دوم «مونودراما» که با لطف خدا مورد توجه و استقبال قرار گرفت. پس از انتشار موفق این دو کتاب برای انتشار دفتر سوم این مجموعه مصمم شدیم. البته این پیشنهاد ابتدا از سوی شهرزاد آذرپور مدیر انتشارات نظام‌الملک مطرح شد. او مصمم بود که دفتر سوم از طریق فراخوانی عمومی گردآوری شود تا هم به خواست و نیاز کارگردان‌ها، بازیگران و گروه‌های اجرا توجه شود و هم از نویسندگان جوان و حتی افراد نام‌آشنایی که آثاری شایسته‌ی چاپ و انتشار دارند؛ حمایت شود. به‌عنوان مثال، نویسنده‌ی شناخته‌شده‌ی یکی از استان‌ها که ۶۰ سال سن داشت، علیرغم نگارش نمایشنامههای متعدد و اجرای آن توسط کارگردان‌های معروف، هنوز موفق به چاپ نمایش‌نامه‌هایش نشده‌بود. در این فراخوان، این امکان فراهم شد.
تفاوت مونودرام‌ها با نمایشنامههای معمولی چیست؟
مونودرام‌ها به‌سبب بهره‌گیری از عوامل و شرایطی چون تک بازیگر بودن، پرداختن به موضوعات و داستان‌هایی معمولاً سیال و غیرخطی، و استفاده‌ی مختصر و محدود از دکور و امکانات فنی هنری، عمدتاً بسیار کوتاه‌تر و مؤجزتر از نمایش‌های معمول هستند. چون اگر مدت‌زمان آنها طولانی شود، ممکن است باعث کسالت و خستگی تماشاگران شوند. ضمن اینکه مونودرام‌ها به‌طور کلی بر این نکته کلیدی تأکید دارند که گزاره‌های نمایشی تنها از ذهنیت تک‌شخصیت نمایش سرچشمه می‌گیرند.
درنهایت باید گفت، مونودرام‌ها به‌شیوه‌های مختلف اجرا می‌شوند. مونولوگ‌ها، سولی‌لوگ‌ها، مونوپولی‌لوگ‌های غیرمستقیم (در آنها تماشاگر صرفاً شنونده و بیننده است) و مستقیم (با برداشتن دیوار چهارم و مخاطب قرار دادن تماشاگران یا بازی گرفتن از آنها)، پانتومیم‌ها، نمایش‌های بی‌کلام، استندآپ‌کمدی‌ها و پرفورمنس‌های تک‌نفره از انواع این شیوه‌ها هستند.
انتخاب موضوعی در مجموعه نمایشنامههای «مونودراما» چگونه بوده است؟ آیا موضوعات خاصی از پیش تعیین شدند یا محدودیت موضوعی وجود نداشت؟
مخاطب این‌گونه نمایش‌نامه‌ها، به صورت عمده کارگردان‌ها و بازیگران و دانشجویان هستند. برای این دسته مخاطب، محدودیت موضوع نه‌تنها هیچ کمکی نمی‌کند، بلکه به‌نوعی دست و پای نویسندها را نیز می‌بندد. پس موضوع نمایش‌نامه‌ها به‌سبب تمایل به تنوع آثار، کاملاً آزاد بوده است. در فراخوان عمومی دفتر سوم که چند روز پیش منتشر شد نیز روی این مسئله تأکید شده است.
از فراخوان دفتر سوم مونودراما استقبال شده است؟
گرچه تا اتمام موعد فراخوان هنوز فرصت زیادی مانده است؛ اما طی چند روز گذشته آثار قابل توجهی ارسال شده و برخی نویسندگان نیز برای مشارکت اعلام آمادگی کرده‌اند. قطعاً تا آخرین موعد ارسال آثار یعنی ۳۰ فروردین ۱۴۰۳، این مشارکت بیشتر هم خواهد شد.
انتخاب آثار چگونه خواهد بود؟
مانند هر فراخوان دیگری، طبیعتاً آثار ارسال شده با دقت مورد بررسی و داوری قرار می‌گیرند و آثار شایسته‌تر در دفتر سوم مونودراما منتشر خواهند شد. البته ناشر اعلام آمادگی کرده به‌سبب حمایت حداکثری از این نویسندگان، دفتر چهارم را با شرط کیفیت و کمیت آثار گزینش شده، همزمان منتشر کند.
به‌جز دفاتر «مونودراما» آثار دیگری هم در دست انتشار دارید؟
بله؛ به‌زودی دفتر اول مجموعه نمایشنامههای «متادراما» را منتشر خواهیم کرد و برای سال بعد هم به‌سراغ مجموعه نمایشنامههای «سایکودراما» و «کلوزت‌دراما» خواهیم رفت. این سیر تکوینی به این دلیل است که متأسفانه به این‌گونه آثار آن‌طور که باید توجه نشده است.
از انتشارات نظام‌الملک برای همکاری با اهل قلم سپاسگزارم و امیدوارم هنر نمایش به‌خصوص ادبیات نمایشی که جوهره‌ی نمایش است، در ایران روزبه‌روز شکوفاتر و بالنده‌تر شود و در آخر باید بگویم به قول سهراب سپهری: «و نخوانیم کتابی که در آن باد نمی‌آید؛ و کتابی که در آن پوست شبنم تر نیست؛ و کتابی که در آن یاخته‌ها بی‌بُعدند».
نظر شما