به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز، سیداحمد میرزاده صبح دوشنبه در جریان هجدهمین جشنواره بین‌المللی شعرفجر در شیراز در کارگاه «آسیب‌شناسی شعر کودک و نوجوان» با شعرخوانی از کتب مختلف بصورت ملموس و کاربردی به آسیب‌های رایج در شعر کودک و نوجوان و راهکارهای رفع آن پرداخت.

وی که علاوه بر درخشش در جشنواره های مختلف و مسئولیت داوری و فعالیت در انتشارات آستان قدس حدود سی کتاب پرطرفدار در کارنامه حرفه ای خود دارد، تاکید کرد: با توجه به اینکه عمر و تعداد آثار و سابقه شعر کودک در کشور حال رشد است، اگر ما امروز بحث آسیب‌شناسی داریم بخاطر افق نگاه و تلاش برای گام برداشتن به سمت نقطه ایده‌آل است.

وی با اشاره به روال سرودن شعر کودک طبق پسند سلیقه پیشکسوت‌ها توضیح داد: چون درباره ادبیات کودک صحبت می‌کنیم و معمولاً شناخت درست و تعریف مشخصی از کودک نداریم، همیشه گیر داریم که چطور اثر را با مخاطب گره بزنیم. در این شرایط چاره‌ای جز انطباق با سلیقه پیشکسوتان نبوده و باید معیارهای بلاغی را با پسند مخاطب تطبیق دهیم.

مخاطب شناسی یکی از مسائل شعر کودک

وی تصریح کرد: معیارهای ما برای ارزیابی در شعر کودک خیلی به قاطعیت شعر بزرگسال نیست از این رو بیشتر مراجعه می‌کنیم به کسانی که موفق بودند و طبق معیار آنها پیش می‌رویم. یکی از مسائل شعر کودک بحث مخاطب شناسی هست که جای کار زیادی دارد.

میرزاده که دهه ۹۰ از رتبه های برتر مقطع دکتری در رشته زبان و ادبیات فارسی بوده، تسلط به دستور زبان و نقش کلمات و ادبیات و وزن و قافیه را برای سرودن شعر کودک ضروری دانست و به مسئله شعر محاوره ای اشاره کرد و گفت: در یک دوره زمانی اساتید و بزرگان با شعر محاوره ای کاملاً مخالف بودند. بعد از مدتی شعر محاوره‌ای بیشتر رایج شد و استدلال می‌شد که این نوع اشعار برای مخاطب کودکی که سواد ندارد و بقیه برای او می‌خوانند اشکالی ایجاد نمی‌کند.

وی ادامه داد: من در مقام رد کامل این نوع اشعار نیستم اما لازم است توجه داشته باشیم با شعر محاوره شب و روز روی لهجه تهرانی تبلیغ می‌شود در حالی که گویش‌های محلی به مراتب خیلی غنی‌تر هستند. همچنین اشعار محاوره ای برای کودکان دوزبانه هم مشکل ایجاد می‌کند.

وی افزود: این نوع اشعار یک اشکالی هم برای خود شاعر پیش می آورد، مخصوصاً وقتی در ابتدای راه باشیم ما را گول می‌زند. فکر می‌کنیم شعر خوبی گفتیم. محاوره پوشش عیب‌های زبانی و خطاهای موسیقایی کار ما می‌شود. پیشنهاد می‌کنم حداقل وقتی به شعر مسلط شدید بعد اشعار محاوره‌ای را امتحان کنید که به خطای وزن در همه اشعار دچار نشوید.

همچنین غلامرضا بکتاش هم بعنوان یکی از چهره‌های فعال حوزه شعر کودک در این زمینه ابراز داشت: من هم مخالف شعر محاوره‌ای نیستم اما به شاعران توصیه میکنم اگر می‌خواهید شعر بنویسید با معیار شروع کنید، بعد از مدتی توان شعر محاوره هم دارید. اما اگر با محاوره شروع کردید از ریل خارج می‌شوید و سطح پروازتان به سطح شعر معیار نمی‌رسد. مخصوصاً قافیه در شعر کودک نادیده نگیرید. باعث ارتباط گیری بهتر می‌شود چون برای کودک گوش نواز است.

میرزاده در ادامه این کارگاه آموزشی از عدم تناسب وزن و محتوا به عنوان یکی از آسیب‌های شعر کودک یاد کرد و گفت: معمولاً عدم شناخت وزن‌های مختلف و کلیشه تکرار یک وزن د همه آثار باعث ایجاد این آسیب می‌شود. مثلاً وزن شاد و ریتمیک با محتوای غمگین نمیخواند. وزن باید با محتوا همخوانی داشته باشد این مساله مهم است.

وی با اشاره به اهمیت وجه موسیقایی اشعار حوزه کودک تاکید داشت: قافیه‌های جدید و کمتر کار شده می‌تواند جذابیت اثر را بالا ببرد. لذت نو بودن قافیه ممکن است اشکالات ریز کار را هم بپوشاند. مثلاً بخاطر بسپارید که خنثی ترین قافیه ها به آ ختم می‌شوند. قافیه کردن فعل هایی که هم ریشه نیستند هم متداول است ولی عیب قافیه محسوب می‌شود.زیبایی قافیه های دیگر را ندارد.

وی به شاعران حاضر توصیه کرد: وقتی مخاطب شما کودک است وزن و قافیه را براحتی فراموش نکنیدکه کمبود موسیقیایی پیش بیاید. وقتی وزن شعر بلند شد سعی کنید شعر حتی ردیف هم داشته باشد. در این صورت شعر جاندار تر می‌شود. هرچه گروه سنی پایین تر می‌آید حساسیت ارتباط گیری هم بیشتر می‌شود.

میرزاده دو وزنه شدن اثر مخصوصاً اگر ابتدای شعر باشد را ایراد دانست و گفت: این صنعت شعری خیلی کم کاربرد است. در شعر کودک با شعری که از اول تا آخر دو وزنه باشد ندیدم.

موسیقی شعر فقط به وزن و قافیه نیست نام آواها و واج آرایی و جناس هم دریابید

وی یادآور شد: البته موسیقی شعر کودک فقط به وزن و قافیه نیست. در گروه های سنی پایین نام آواها هم خیلی مهم هستند. مثل «تق تق تق، تاپ تاپ تاپ، دام دام دام» شعر را قشنگ می‌کند خیلی از زیبایی‌های شعر آقای رحماندوست وسایر شاعران شعر کودکانه از این بابت است.

وی ادامه داد: از جناس‌ها هم می‌شود خیلی ظریف استفاده کرد. در شعر نوجوان یک نکاتی تفاوت دارد باتوجه به ویژگی‌های نوجوانی این تفاوت ها خود را نشان می‌دهند. مثلاً مسئله ژست بزرگسالانه که نیاز نوجوانان است می‌تواند توجیه خیلی از مسائل فرمی شعر نوجوان باشد. قالب شعر نیمایی در اشعار نوجوان خیلی زیاد شده البته پیچیدگی های تخیل شعر نیمایی بزرگسال را ندارد ولی ژست بزرگسال دارد ومخاطب نوجوان را بخوبی جذب می‌کند.

این شاعر و نویسنده بیان کرد: در این نوع قالب‌ها معمولاً با راهکارهایی مثل واج آرایی جای خالی قافیه و موسیقی را به خوبی پرمی‌کنند.

میرزاده به ضرورت استفاده از تنوع قالب‌ها در شعر کودک هم اشاره کرد و گفت: در شعر کودک و نوجوان ما گرایش زیادی به قالب چهارپاره بوده و هست. اخیراً در آثار نوجوان شاهد گرایش به شعر سپید هم هستیم. در این مجال کاری به مخالفان و موافقان این گرایش ها ندارم ولی معتقدم شعر کودک به خاطر کوتاه بودن وزن این امکان را دارد که بیش از شعر بزرگسال تنوع قالب داشته باشد. باید به این ظرفیت بیشتر توجه کنیم.

وی انواع و اقسام قالب‌های سه پاره و غزل و رباعی و پنج پاره را از قالب‌های بدیع شعر کودک برشمرد و چند نمونه شعر با این قالب ها قرائت کرد وگفت: استفاده زیاد از قالب چهارپاره را آسیب نمی‌دانم اما این تنوع قالب ها جای استفاده بیشتر دارد.

این شاعر همچنین به لزوم تصویر سازی با آرایه‌های ادبی در شعر کودک تاکید کرد و ابراز داشت: در شعر کودک استفاده از تشبیه کمک می‌کند تصویر به مخاطب بدهیم. البته تزاحم تصویر و تشبیه های زیادی و پشت سرهم آسیب ایجاد می‌کند. اگر شاعر بتواند یک تشبیه و تصویر را در شعر پرورش بدهد کار قوی تری تولید می‌شود.

وی در پایان به ویژگی‌های نسل جدید اشاره داشت و گفت: ما در تولیدات خود ناگزیریم که متوجه سرعت تغییرات مخاطب باشیم.بچه‌ها بعد از کرونا زودتر از قبل در فضای مجازی وارد شدند. ورود زودهنگام‌شان مسائل جدیدی برای نسل جدید ایجاد کرده که شاعر کودک هم نمی‌تواند به آن بی اعتنا باشد.

میرزاده در پاسخ به خبرنگار ایبنا در خصوص «معرفی بهترین‌های حوزه شعر کودکان» نیز مژده داد: لیستی از کتاب های گلچین شده شعر کودک آماده کردم که حدوداً از مرز ۱۲۰ کتاب گذشته است. برای تهیه این لیست از حدود ۳۰ تن از شاعران صاحب نظر نظرخواهی کردم که لیست پخته و جامعی باشد. بزودی اسامی این کتابها را در پیج خودم و کتاب جدیدم منتشر می‌کنم.

وی ادامه داذ: گروه قاصدک هم فعالیت خوبی برای معرفی کتاب دارد. برای انتشار این لیست قاصدک هم بستر خوبی است‌.

به گزارش ایبنا عصر امروز دوشنبه هجدهمین جشنواره بین المللی شعر فجر باشعرخوانی شاعران ملی و استانی برگزار خواهد شد و شاعران می‌توانند اشعار خود را با آموخته های این کارگاه محک بزنند.