سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): اواخر دهه ۱۳۸۰ بود که کتاب کوچکی با عنوان دوازدهم فروردین از سوی موسسه انتشاراتی روزنامه ایران منتشر شد که در آن، ماجرای همه‌پرسی تعیین نظام سیاسی کشور در نخستین روزهای سال ۱۳۵۸ موضوع محوری قرار می‌گرفت. کتاب را سعید زاهدی نوشته و او کوشیده بود روایتی از آن انتخاب تاریخی و سرنوشت‌ساز را به نسلی که خودش آن را تجربه نکرده و خاطره‌ای از آن ندارد ارائه کند. به این نکته در مقدمه کتاب اشاره می‌شد، اینکه نسل جوان کشور شرایط منجر به پیروزی انقلاب را مستقیماً لمس نکرده است و میان زندگی نسل‌های بعدی با آن روزها، فاصله افتاده است. کتاب، کوششی برای پُر کردن این فاصله، از طریق عرضه روایتی تاریخی از آن ماجرا بود.
در بخشی از این کتاب که نخستین جلد از مجموعه کتاب‌های «با چشم باز» است، می‌خوانیم: «ایران همسایه شوروی بود و متحد آمریکا، امام که پاریس رفت، همه می‌دانستند حکومت شاه رفتنی است و حکومت بعدی را آیت‌الله خمینی مشخص می‌کند. برای همین اولین سوال‌شان درباره حکومت آینده ایران بود. امام تا در فرانسه اقامت داشت، حدود صد بار و بعد از آن، تا پیش از همه‌پرسی، بیش از صدبار تکرار کرد حکومت ایران جمهوری اسلامی خواهد بود؛ نه یک کلمه کم، نه یک کلمه بیش. مردم ما یک بار سی‌ام دی سال ۱۳۵۷ به جمهوری اسلامی و امام آری گفتند، یک بار ۱۲ فروردین سال ۱۳۵۸.» در این کتاب ۶۰ صفحه‌ای، ضمن مرور رویدادهای ماه‌های نخست پس از انقلاب، روند شکل‌گیری حکومت جمهوری اسلامی با زبانی ساده و همه‌فهم، بازخوانی می‌شود.
همچنین در کتاب «دولت موقت» نوشته خیرالله اسماعیلی، به ماجرای رای‌گیری در دوازدهم فروردین ۱۳۵۸ پرداخته می‌شود. نیز در خاطرات برخی از چهره‌های انقلاب و رجال سیاسی تأثیرگذار در آن دوره، روایت‌هایی از ماجرای همه‌پرسی تعیین نظام سیاسی ایران به چشم می‌خورد. از جمله، مرحوم هاشمی رفسنجانی که می‌نویسد: «در پایان دو روز رای‌گیری و شمارش آرا برای تعیین نظام سیاسی کشور، آقای [احمد] صدر حاج سید جوادی وزیر کشور دولت موقت (که مجری رفراندوم بود) طی گزارشی مقدماتی از نتیجه انتخابات، اعلام نمود که بیش از ۹۸ درصد از واجدین شرایط [معادل بیست میلیون و دویست و هشتاد و هشت هزار و بیست و یک نفر]، برای دادن رای و نظر خود در این رفراندوم شرکت کردند و بیش از ۹۷ درصد آن‌ها [معادل بیست میلیون و یکصد و چهل و هفت هزار و پنجاه و پنج]، رای «آری» دادند. در نتیجه از ساعت ۱۲ شب یکشنبه ۱۲ فروردین ماه ۱۳۵۸ هجری شمسی، رژیم کشور ایران با پیام امام خمینی، رسماً جمهوری اسلامی اعلام گردید.»
روایتی روزشمار از تشکیل نظام جدید در ایران
کتاب «پیدایش نظام جدید» که نخستین جلد از مجموعه روزشمار جنگ ایران و عراق و از تولیدات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است، به تقصیل و با جزئیات به همه‌پرسی روز دوازدهم فروردین ۱۳۵۸ می‌پردازد. کتاب، چنان که عنوانش نیز نشان می‌دهد، به شکل روزشمار تنظیم شده است و حوادث و اظهارنظرهای روزهای پیش و پس از آن همه‌پرسی را مرور می‌کند و حواشی و سخنان و کنش و واکنش‌های مخالفان این رای‌گیری را نیز ناگفته نمی‌گذارد. البته این کتاب، از روز بیست‌ویکم بهمن ماه ۱۳۵۷ شروع می‌شود و حوادث را تا نیمه‌های اردیبهشت ۱۳۵۸ بازخوانی می‌کند. از این حیث، خواننده با تصویری نسبتاً کامل از رویدادهای آن مقطع زمانی آشنا می‌شود و به شناختی مستند از مواضع و نقش‌آفرینی احزاب و گروه‌های سیاسی می‌رسد.
مرور برشی از متن کتاب، سبک و شکل روایت آن را نشان‌مان می‌دهد. در بخشی از حوادث روز دهم فروردین می‌خوانیم: «در سنندج علی‌رغم تلاش ضدانقلاب، رفراندوم با آرامش برگزار شد. به نوشته روزنامه کیهان و به نقل از هادی علایی که یکی از اعضای اصلی انجمن نظارت بر رفراندوم مرکز استان معرفی شده است در روستاهای اطراف شهر به‌ویژه پاسبان‌های فراری در نشر تبلیغات و تشویق مردم به عدم شرکت در رفراندوم تأثیر فراوان داشته‌اند. با آنکه رفراندوم از طرف برخی جمعیت‌ها، احزاب و گروه‌های سیاسی مختلف کردستان مانند جمعیت دفاع از آزادی و انقلاب سنندج و سازمان چریک‌های فدایی خلق شاخه سنندج تحریم شده بود، هر یک از این سازمان‌ها با انتشار بیانیه‌هایی هرگونه دخالت و اعمال فشار و تحمیل افکار و ایجاد دلهره در امور رفراندوم را محکوم کردند و خاطرنشان ساختند که مردم شهر باید به دقت مراقب اوضاع و توطئه‌های عوامل رژیم گذشته باشند تا مبادا از فرصت برای ایجاد تفرقه میان گروه‌های سیاسی و اجتماعی سوءاستفاده شود. کمیته پنج نفری اداره امور شهر سنندج نیز در مصاحبه تلویزیونی بر آزادی مردم برای شرکت در رفراندوم تاکید کرد. استاندار کردستان نیز طی پیامی که از رادیو مرکز سنندج پخش شد، شایعات مبنی بر حمله به صندوق‌های رای‌گیری را که از صدای انقلاب اسلامی ایران پخش شده بود، تکذیب کرد. به گفته اعضای کمیته نظارت بر رفراندوم سنندج، تنها در یک مورد حادثه‌ای رخ داد و آن در حوزه شماره سه (مسجد هزاره) بود که شخصی سه‌راهی محتوی ماده منفجره را به محل رای‌گیری پرتاب کرد و باعث وحشت شد، اما خسارتی به بار نیامد.»
آنچه به کتاب «پیدایش نظام جدید» ارزش و اعتباری دوچندان می‌دهد، کوشش مولفان و نیز مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در ثبت دقیق وقایع، با نگاه به متن رویدادها و حواشی اطراف آن‌هاست. در کتاب، همه‌پرسی تعیین نظام سیاسی کشور موضوع اصلی است و مجموعه‌ای از صحبت‌های رسمی و غیررسمی مرتبط با آن مرور می‌شوند، اما از حواشی دیگری مثل بحران‌های سیاسی و امنیتی در گوشه و کنار کشور – از جمله بحران در گنبد و درگیری با گروهی از ترکمن‌های مخالف حکومت مرکزی و سقوط شهر و… - نیز غفلت نمی‌شود. همین شکل از بررسی تاریخی، به خواننده کمک می‌کند تا واقعیت‌های آن برهه را تا حد ممکن بهتر بشناسد و شرایطی را که همه‌پرسی نظام سیاسی در آن انجام شد عمیق‌تر درک کند. به عبارت دیگر، مخاطب کتاب «پیدایش نظام جدید» می‌بیند که جمهوری اسلامی در مسیر شکل‌گیری از چه موانع و تنگناهایی گذشت و مردم، در نخستین روزهای سال ۱۳۵۸ در چه فضایی، نظام جدید کشورشان را انتخاب کردند.
نظر شما