سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: در سال ۱۴۵۲، مردی ایتالیایی به نام لئوناردو داوینچی متولد شد که به هنر و علوم نسبت به سایر حوزه‌های دانش، برتری بخشید. او از همان سال‌های ابتدایی زندگی خود به نوآوری مشغول شد و در رشته‌های موسیقی، ریاضیات، نقاشی، زمین‌شناسی، نجوم، نقشه‌کشی و بسیاری از رشته‌های دیگر مهارت کافی پیدا کرد. برخورداری او از خلاقیت، پیشرفت‌های توجه‌برانگیزی را در هر رشته برایش رقم زد.
در سال ۲۰۱۸، سازمان ملل متحد روز ۲۱ ماه آوریل را به عنوان «روز جهانی خلاقیت و نوآوری» معرفی کرد؛ به این امید که تمام مردم جهان را به یافتن داوینچی درون خود تشویق کند تا همگان، از خلاقیت خود برای بهبود کیفیت زندگی‌شان و پیشرفت دنیای هستی بکوشند.
با توجه به این مناسبت، با لیلا کاشانی وحید، نویسنده و مترجم کتاب کودک و نوجوان، روان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی درباره نقش خلاقیت در زوایای مختلف زندگی کودکان و نوجوانان صحبت کرده‌ایم. او معتقد است که پژوهش‌ها و ادبیات مربوط به خلاقیت نشان می‌دهد که خلاقیت برای همه است؛ فقط برای بعضی افراد کمتر و برای بعضی افراد بیشتر است و قابلیت پرورش و افزایش دارد. این‌گونه نیست که فرد با یک میزان از خلاقیت به دنیا بیاید و با همان میزان از خلاقیت از دنیا برود؛ بلکه افراد می‌توانند خلاقیت خود، فرزندان و دیگر افراد را پرورش دهند.
کاشانی وحید، مترجم کتاب‌های «باشگاه تفکر و خلاقیت» است که در انتشارات مهرسا منتشر شده است. نام او به عنوان «مترجم» و «مؤلف» روی جلد این کتاب‌ها نوشته شده و لازم به ذکر این توضیح است که مترجم در زمان برگرداندن متن کتاب‌ها به زبان فارسی با مواردی مواجه شده که بنا به دلایل فرهنگی تصمیم به تغییر آنها گرفته است تا مخاطب ایرانی با کتاب و تمرین‌هایش بیشتر ارتباط بگیرد. برای مثال به جای یک جشن خارجی، یکی از اعیاد و جشن‌های مشابه ایرانی جایگزین شده است. درنتیجه کتاب تاحدودی بومی‌سازی شده و می‌توان گفت که خلاقیت را هم می‌توان بومی کرد و با توجه به فرهنگ مخاطب، آن را آموزش و پرورش داد.
در معرفی کتاب‌های «باشگاه تفکر و خلاقیت» نیز می‌توان گفت که انسان در زندگی به‌طور مستمر با مسائل و پیچیدگی‌هایی روبه‌رو می‌شود. مغز باید این مسائل را بفهمد و درک کند تا در ادامه بتواند برایشان راه‌حل پیدا کند. مهارت‌های تفکر انتقادی و خلاقانه دقیقاً اینجا به کار می‌آید: درک درست مسائل و ارائه راه‌حل برای آنها. در حقیقت، رشد مهارت‌های تفکر نیازمند آموزش درست است تا در دنیای امروز به یاری بچه‌ها بیاید. کتاب‌های «باشگاه تفکر و خلاقیت» شامل تمریناتی است در غالب معماهای منطقی، بازی با کلمات، سؤالات «اگر-آنگاه»، بازی‌های دیداری-مغزی و نقاشی و نویسندگی خلاق که مغز کودک را برای یادگیری فعال و مهارت تفکر و خلاقیت را در او پرورش می‌دهد. این مجموعه بومی‌سازی‌شده، شامل ۶ جلد است که سه جلد قرمز - سبز و آبی آن ترجمه و تألیف لیلا کاشانی وحید و نفیسه محسن‌زاده کرمانی است. هر رنگ از کتاب‌های این مجموعه متعلق به یک گروه سنی از دوره دبستان است که به کوشش انتشارات مهرسا در دسترس مخاطبان قرار گرفته است. در ادامه این مطلب، گفت‌وگوی ایبنا با این روان‌شناس و مترجم را می‌خوانید:
- چه انگیزه‌ای شما را به تألیف کتاب در مورد پرورش تفکر و خلاقیت برای کودکان و نوجوانان وا داشت؟
سالیان سال پیش، پس از به دنیا آمدن پسرم، وقتی که دانشجوی رشته روان‌شناسی بودم، به دنبال کتاب‌های مناسب با فعالیت‌های خلاقانه برای او می‌گشتم که با این‌دست کتاب‌ها آشنا شدم. همیشه فکر می‌کردم جای خلاقیت در تعلیم و تربیت ایران خالی است. به ما یاد داده‌اند دو به‌علاوه دو می‌شود چهار و ما یاد نگرفته‌ایم پاسخ‌های متعددی برای یک مسئله در نظر بگیریم. مسئله کم‌توجهی به مهارت خلاقیت در مدارس سراسر دنیا مطرح است؛ اما به طور خاص در کشور ما وقت محدود، ذهنیت رقابتی از کنکور برای دانش‌آموزان و والدین و استانداردهای خاصی که از نظر آموزشی داریم باعث شده است کمتر به فعالیت‌های مرتبط با خلاقیت پرداخته و جای خالی آن پررنگ و گسترده‌تر شود.
پژوهش‌ها و ادبیات مربوط به خلاقیت نشان می‌دهد که خلاقیت برای همه است؛ فقط برای بعضی افراد کمتر و برای بعضی افراد بیشتر است و قابلیت پرورش و افزایش دارد. این‌گونه نیست که فرد با یک میزان از خلاقیت به دنیا بیاید و با همان میزان از خلاقیت از دنیا برود؛ بلکه افراد می‌توانند خلاقیت خود، فرزندان و دانش‌آموزان‌شان را پرورش دهند. من همیشه دغدغه این را داشتم که روی فعالیت‌هایی که توانمندی‌های تفکر واگرا را تقویت می‌کند کار کنیم و آنها را در ایران رواج دهیم تا در مدارس و خانواده‌ها استفاده شود.
- داشتن خلاقیت در کودکان و نوجوانان چه تأثیری بر رشد شخصیت، توانایی‌ها و آینده آنها دارد؟ چگونه می‌توان این مهارت را در آنها تقویت کرد؟
خلاقیت از آن جهت در دنیای امروز حائز اهمیت است که رقابت اصلی بر سر داشتن نوآوری و ایده‌های جدید است. ایده‌های جدید معنای جدیدی به فعالیت‌ها می‌دهند، مشکلات قبلی را حل و زندگی را آسان و رضایت بخش می‌کنند؛ زیرا یا روش‌های قبلی کارآمدی‌اش کم شده و از دست رفته یا اینکه مشکلات جدیدی ایجاد شده که لازمه رفع آن، ارائه راهکارهای جدید است. لذا همیشه خلاقیت حائز اهمیت بوده اما امروزه خیلی بیشتر به آن توجه می‌شود و تبدیل به دغدغه همگان شده است.
روش‌ها و تکنیک‌های متعددی در کارگاه‌های خلاقیت برای پرورش خلاقیت کودکان و نوجوانان وجود دارد؛ اما یکی از بهترین و نزدیک‌ترین راه‌هایی که من همیشه به خانواده‌ها توصیه می‌کنم ایجاد تجربه‌های مختلف برای کودکان و نوجوانان است. تجربه‌ها قسمت‌های مختلف ذهن انسان را فعال‌تر می‌کنند و باعث می‌شوند ایده‌ها و فکرهای جدیدتری به ذهن انسان خطور کند. وقتی از فردی که پایش را از یک محیط خاص بیرون نگذاشته است بخواهیم راه‌حل‌های جدید تولید کند، او نگاهی خارج از آن چارچوب فکری نخواهد داشت؛ اما فردی که مطالعات، رویکردها و تجارب مختلفی در زمینه‌ها و جنبه‌های مختلف زندگی دارد ایده‌ها و راه‌حل‌های متعددی نیز برای مسائل مختلف زندگی دارد.
من توصیه می‌کنم برای بچه‌ها تجربه‌های جدید فراهم کنید؛ تجربه‌هایی که صرفاً به هزینه یا توان مالی احتیاج ندارد؛ مثلاً به همه نکات محیطی که در آن قرار دارید توجه کنید، مسیری که در آن قدم برمی‌دارید، درختان، آسمان، ستارگان و هر چیزی که می‌توانید به جزئیات آن توجه کنید و درباره آن حرف بزنید.
- به نظر شما پرورش خلاقیت در کودکان و نوجوانان، بر حل مسائل روزمره و روابط اجتماعی آنها نیز تأثیر می‌گذارد؟
والدین، مربیان و آموزش و پرورش ما باید به این نکته توجه داشته باشند که خلاقیت صرفاً ساخت یک محصول جدید و بدون مشابه نیست. موضوع پایان‌نامه من در مورد حل مسئله بینِ فردی خلاق بود. هدف از پرورش این مهارت این است که افراد در مواجهه با اتفاقات سریعاً به سراغ فکر و واکنش اولی که به ذهن‌شان خطور می‌کند نروند و به روش‌های پاسخگویی دیگر نیز فکر کنند. برای مثال زمانی که اتفاقی باعث عصبانیت آنها می‌شود، به جای دادزدن روش‌های مؤثرتری اتخاذ کنند. افراد می‌توانند زمانی که احتیاج به مذاکره و همراه‌کردن دیگران با خود را دارند از تکنیک‌های خلاقانه استفاده کنند. پس خلاقیت در روابط بینِ فردی علی‌الخصوص رشد بینِ فردی کودکان و نوجوانان، تأثیرگذار و حائز اهمیت است.
- چه توصیه و نکاتی برای معلمان، مربیان و والدین درباره لزوم پرورش مهارت تفکر و خلاقیت در کودکان و نوجوانان دارید؟
رسالت ما والدین، این است که کودکان و نوجوانان خود را برای زندگی آینده آماده کنیم و کمک کنیم تا آنها بهترین رشد را داشته باشند. ما به دنبال این هستیم که آنها در بزرگسالی، در زندگی مستقل و حتی در زمانی که ما دیگر در کنار آنها نیستیم زندگی کارآمدی داشته باشند؛ اما از آنجایی که ما نمی‌دانیم فرزندان ما در آینده با چه مسائلی مواجه خواهند شد و به چه مهارت‌هایی نیاز خواهند داشت، کلید موفقیت آنها این است که در کنار مهارت‌های بسیار مهمی همچون تنظیم هیجانات، ما مهارت‌هایی مانند حل مسئله و خلاقیت را نیز به آنها آموزش دهیم و نگرش آنها را درخصوص این مهارت‌ها بالا ببریم تا آنها در مواجهه با موقعیت‌های جدید قادر به تصمیم‌گیری و واکنش‌های کارآمد باشند.
آموختن دانش به فرزندان امری لازم و ضروری است؛ اما دانش امری اکتسابی و در دسترس است و آنچه که حائز اهمیت است، این است که ما مهارت حل مسئله و تولید ایده‌های جدید و خلاقانه در زمینه‌های مختلف زندگی را در فرزندان‌مان ایجاد و تقویت کنیم. ما می‌توانیم به صورت مستقیم این مهارت‌ها را به آنها بیاموزیم یا با روش‌های متعدد به صورت غیرمستقیم خلاقیت آنها را افزایش دهیم. برای مثال کودکی که مهارت جرأت‌ورزی و اعتمادبه‌نفس دارد، احساس می‌کند ارزشمند است و اگر روش و ایده جدیدی به ذهنش برسد با خود می‌گوید: «این ایده ارزش مطرح‌کردن و پرداخته‌شدن به آن را دارد». همچنین پرورش این مهارت‌ها باعث می‌شود فرزندان ما قدرت تشخیص نیاز به تغییر چارچوب‌ها و آمادگی خارج‌شدن از منطقه امن خود را نیز داشته باشند.
نظر شما