سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): اغراق نیست که تخصیص یارانه برای خرید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، به‌عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی کشور را جزو مهم‌ترین هزینه‌های سالانه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بدانیم. سیاست‌های حمایتی دولت از نوع پرداخت یارانه مستقیم همواره محل بحث بوده است؛ برخی این دست سیاست‌ها را ضروری و برخی مضر می‌دانند. موافقان تاکید دارند، حمایت، جزو وظایف ذاتی دولت است و باید تداوم داشته باشد؛ چراکه صنعت کتاب به دلایل متعدد نیازمند کمک است. اما مخالفان تاکید دارند، یارانه موجب بروز چالش و آسیب‌های فراوانی شده؛ ازجمله اختلاف آماری خیره‌کننده بین ناشران فعال و غیرفعال که زمینه‌ساز تشکیل صف طولانی تسهیلات‌بگیران شده است!
با وجود این اختلافات، نقطه اشتراک این دو دسته را باید توجه به زیرساخت‌های کتابخوانی و توسعه کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌های عمومی، شبکه‌های توزیع کتاب، توجه به راهکارهای تبلیغ کتاب در رسانه ملی و شبکه‌های اجتماعی همچنین حمایت از سکوهای مجازی عرضه کتاب دانست. اصلی پذیرفته و البته آزموده‌شده در بسیاری از کشورهای دنیا.
در سال‌های اخیر و با پذیرش تأثیرات پرداخت یارانه مستقیم، راهکارهای مختلفی برای حمایت از نشر به‌ویژه توجه به کتابفروشی‌ها، یعنی آخرین حلقه نشر و البته مخاطب کتاب شکل گرفت؛ علاوه براین چند ماه مانده به برگزاری سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، خبرهایی مبنی بر پیش‌بینی «کارت خرید کتاب» یا همان یارانه فرهنگی برای اقشار مختلف مردم، یعنی بیش از چهار گروه اعضای هیئت علمی، دانشجویان، طلاب و اهل قلم از زبان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد.
محمدمهدی اسماعیلی درباره اختصاص یارانه و بن‌کارت خرید کتاب، ویژه نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران توضیح داد: دولت هم به پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موضوع اختصاص یارانه را در دستور کار دارد تا بتوانیم یارانه فرهنگی هم برای کتاب و هم سایر محصولات فرهنگی پیش‌بینی کنیم.
به‌گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، با توجه به هماهنگی خوبی که با سازمان برنامه و بودجه و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی داشتیم مقرر شد برنامه پیشنهادی وزارت فرهنگ در موضوع تخصیص یارانه فرهنگی برای نمایشگاه ۱۴۰۳ با ابعاد بسیار گسترده‌تری نسبت به سال‌های گذشته اتفاق بیفتد.
اسماعیلی همچنین تاکید کرد: در وزارت فرهنگ سال‌های سال است که برای دانشجویان، طلاب و استادان حوزه و دانشگاه یارانه تخصیص می‌دهیم، امسال با برنامه‌ریزی این اقشار را توسعه خواهیم داد و مناطق محروم را به‌صورت ویژه خواهیم دید.
هرچند جزئیات بیشتری درباره میزان و نحوه تخصیص این یارانه اعلام نشده، اما تاکید بر این نکته ضروری است که همه حلقه‌های نشر، باید از این یارانه بهره‌مند شوند. سهیم شدن همه حلقه‌های نشر به‌ویژه کتابفروشان از این یارانه با پیش‌بینی راهکارهایی امکان تحقق دارد.
می‌دانیم یکی از اقدامات مجریان نمایشگاه کتاب در دوره‌های اخیر که برگزاری همزمان دو الگوی مجازی و فیزیکی نمایشگاه تجربه شد، تصویب نحوه هزینه یارانه چهار گروه اعضای هیئت علمی، دانشجویان، طلاب و اهل قلم فقط در یک قالب، یعنی نمایشگاه مجازی بود؛ به‌عبارت دیگر برای دارندگان یارانه امکانی برای خرید کتاب با استفاده از یارانه در نمایشگاه فیزیکی وجود ندارد. براساس این قانون نمایشگاه، می‌توان الگویی برای هزینه یارانه فرهنگی دولت نیز ترسیم کرد تا همه حلقه‌های نشر از این حمایت دولت بهره‌مند شوند. به‌عنوان مثال شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه مصوب کند این یارانه یا بخشی از آن صرفاً به خرید از کتابفروشی‌ها اختصاص پیدا کند.
سهم نشر از یک درصد «بودجه فرهنگی دستگاه‌ها»
بند (ه) تبصره ۹ ماده‌واحده بودجه ۱۴۰۲، به اعتقاد کارشناسان، فصل جدیدی برای اعتبارات حوزه فرهنگ است. بند ه می‌گوید: «در راستای ارتقای اخلاق و فرهنگ اسلامی شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت مندرج در این قانون مکلفند یک درصد (۱%) از هزینه‌های خود را برای هم‌افزایی و ارتقای فعالیت‌ها و تولیدات فرهنگی از قبیل موضوعات قرآنی، نمایشی، جوانی جمعیت، مطبوعاتی، رسانه‌ای نوین، نشر و کتاب و تولید محتوای فرهنگی فاخر فارسی در فضای مجازی و گردشگری، توسعه و آموزش سواد رسانه‌ای اختصاص دهند.»
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در تفسیر اهمیت این بند قانونی، بعد از تصویب آیین‌نامه اجرایی آن در جلسه هئیت‌دولت مورخ ۷ تیرماه سال ۱۴۰۲ در جمع خبرنگاران گفت: تصویب این ماده به قدری مهم و در سیاستگذاری‌های فرهنگی تأثیرگذار است که بسیاری از صاحب‌نظران و استادان دانشگاه، مسائل اقتصاد فرهنگ را به قبل و بعد از تصویب این قانون تقسیم می‌کنند.
در این مصوبه ۲۱ وظیفه در ماده ۷ و ۱۲ وظیفه در ماده ۸ برای دستگاه‌ها پیش‌بینی شده است. در بند ۹ ماده ۸ به صراحت از «کتاب» در کنار رسانه و فناوری‌های نوین به‌عنوان ابزار تحقق اهداف فرهنگی نام برده شده است؛ علاوه بر این بندهای ۵ و ۲ همین ماده به «تولید آثار فاخر ماندگار و اثرگذار» و «توجه ویژه به مخاطب کودک و نوجوان» اختصاص دارد.
علی یزدی‌خواه، نائب‌رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با ایبنا، ارزش ریالی مجموع یک‌درصد بودجه فرهنگی دستگاه‌ها را چندده همت اعلام کرد؛ تأمین این اعتبار، با عمل به قانون ازسوی دستگاه‌ها محقق می‌شود و نتیجه آن البته با برنامه‌ریزی و تعیین اهداف دقیق و شناخت اولویت‌ها، تحول در حوزه فرهنگ است.
پیش‌تر بر این اصل تاکید شد، «یارانه فرهنگی» که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وعده آن را به مخاطبان نمایشگاه کتاب داده باید به گونه‌ای هزینه شود تا همه حلقه‌های نشر به‌ویژه عرضه‌کنندگان کتاب یعنی کتابفروشان، همچنین گروه‌های هدف ازجمله دانش‌آموزان و اقشار کم‌درآمد از آن بهره‌مند شوند. مسائل اقتصادی یکی دلایل اصلی حمایت از این گروه‌ها است که بی‌تردید نباید صرفاً به نمایشگاه کتاب تهران محدود شود، به‌عبارت دیگر اگر هدف، افزایش مخاطب و توجه به توسعه کمّی و کیفی زیرساخت‌ها است، مسئله حمایت باید فراتر از فصل نمایشگاه دیده شود؛ به‌ویژه اینکه پشتوانه‌های قانونی نیز وجود دارد.
دانش‌آموزان؛ اولویت یارانه‌های فرهنگی کتاب‌محور
براساس آمار رسمی، یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار کلاس اولی و در مجموع بیش از ۱۶.۵ میلیون دانش‌آموز سال تحصیلی ۱۴۰۳- ۱۴۰۲ را سپری می‌کنند. این آمار به‌معنای وجود یک ظرفیت عظیم برای تقویت بازار کتاب است؛ که البته پرداخت یارانه مستقیم به آن‌ها برای خرید از نمایشگاه کتاب تهران یا سایر رویدادهای نمایشگاهی کتاب‌محور با هدف تبدیل آن‌ها به مشتری بالفعل چندان موثر به‌نظر نمی‌رسد. به‌ویژه اینکه با بسیاری از مدارس کشور با مسئله خرید منابع کتابخانه‌ای، مشکل کهنه نبود کتابدار، ضعف در اجرای زنگ کتابخوانی، فرهنگ ضعیف مطالعه کتاب‌های غیردرسی، غول کنکور و تبلیغات گسترده منابع کمک آموزشی مواجه است که برای حل و رفع آن‌ها باید علاوه بر فرهنگسازی به راهکارهای قانونی نیز اندیشید؛ ازجمله احیا پست کتابدار در مدارس و تخصیص بخشی از یارانه فرهنگی و آموزشی کشور برای توسعه فرهنگ کتابخوانی دانش‌آموزان. آنچه در فصل نمایشگاه کتاب تهران، برای بهره‌مندی دانش‌آموزان حداقل بخشی از آن‌ها ضروری به‌نظر می‌رسد مطالبه خانواده‌ها از آموزش و پرورش برای ارائه فهرست فرزندانشان به مجریان نمایشگاه برای احیا یارانه دانش‌اموزان برای خرید از نمایشگاه کتاب است. می‌دانیم نخستین بار این یارانه در بیست و نهمین دوره نمایشگاه به دانش‌آموزان اختصاص پیدا کرد که بنابر اعلام مسئولان وقت، ارزش این بن کارت‌ها ۵۰ هزار تومان بود. سی‌وامین دوره نمایشگاه نیز این یارانه با مجموع اعتبار ۲۴ میلیارد ریال به دانش‌آموزان تعلق گرفت.
بند ۲ ماده ۸ قانون بودجه فرهنگی دستگاه‌ها، یعنی «توجه ویژه به مخاطب کودک و نوجوان» مجوز درخور اعتنایی برای سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت‌های کتابخوانی کودک و نوجوان، به‌دست کارگزاران فرهنگی داده است. به‌ویژه سرمایه‌گذاری در توسعه کتابخانه‌های عمومی، بهبود وضعیت کتابخانه‌های مدارس و البته توسعه کتابفروشی‌های مناطق محروم با تاکید بر افزایش ویترین کتاب کودک.
دستور محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور به استانداران سراسر کشور درباره بهره‌مندی از همه امکانات استان با هدف تاسیس کتابفروشی در شهرهای فاقد کتابفروشی، که سال ۱۴۰۲ به استانداران سراسر کشور صادر شد، پتشوانه درخورتوجهی محسوب می‌شود. امکان دیگر، بندج ماده ۹۲ قانون ششم توسعه و امتیاز «کاربری فرهنگی» است؛ بنابر ماده ۴ این قانون؛ «فعالیت شغلی ناشران، کتابفروشان و مراکز پخش کتاب در مجتمعی که به‌طور کامل در اختیار مشاغل مذکور بوده و یا واحد آپارتمان مسکونی یا اداری که بدون مزاحمت می‌باشد، پس از اخذ مجوزهای قانونی لازم توسط مالک یا مستأجر بلامانع است.»
پشتوانه‌های قانونی و برنامه دولت برای بهره‌مندی از امکانات موجود در سراسر کشور برای توسعه و تاسیس کتابفروشی، ظرفیت‌های موجود برای هدایت هدفمند اعتبارات فرهنگی حوزه نشر است؛ که یکی از نتایج آن کاهش وابستگی بدنه نشر به یارانه‌های مستقیم و توسعه بازار کتاب برپایه تبدیل گروه‌های مختلف، به‌ویژه دانش‌آموزان گروه سنی کودک و نوجوان به مشتری‌های بالفعل است.
دستگاه‌ها چقدر به‌مهم‌ترین مصوبه فرهنگی دولت عمل کرده‌اند؟
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دی‌ماه سال ۱۴۰۲ در گفت‌وگو با (ایبنا) درباره میزان تحقق مهم‌ترین مصوبه فرهنگی دولت، بیان کرد: اجرای این قانون در نخستین سال اجرا، کُند بود، اما رقم‌های درخورتوجهی درحال واریز شدن است. امیدواریم در ماه‌های آتی، آنچه انتظار داشتیم برآورده شود.
بنابراین انتظار می‌رود نمایندگان مجلس شورای اسلامی، از ابزار نظارتی خود برای تحقق کامل این قانون بهره بگیرند تا علاوه‌بر کاهش هزینه‌های دولت در تامین اعتبار برای پرداخت یارانه‌های مستفیم خرید کتاب و سایر محصولات فرهنگی، توسعه دائمی زیرساخت‌های نشر محقق و کتاب در کنار یک بازار پُرسود برای ناشران، به‌عنوان پایه تحولات فرهنگی سهم بیشتری از سبد خانواده‌های ایرانی را از آن خود کند.
نظر شما