سیامک محبوب، عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره برنامه‌های کتاب‌محور وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت چهاردهم بیان کرد: برای تحقق بند «گسترش کتابخانه‌های عمومی و دسترسی‌پذیر کردن منابع آن» به‌عنوان یکی از برنامه‌های کتاب‌محور وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی است، باید توجه داشت که یکی از زیرساخت‌های مورد نیاز در بحث توزیع درست کتابخانه‌ای؛ در دسترس بودن کتاب و فضای کتابخانه برای مردم است.
وی افزود: براساس اطلاعات شهودی اما مبتنی بر آمار و ارقام، آن زمان که در نهاد کتابخانه‌های عمومی فعالیت می‌کردم؛ دریافتیم که درصد زیادی از مردم به کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها دسترسی ندارند، یعنی محل زندگی آن‌ها در محدوده خدمت کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها نیست؛ بنابراین ضرورت تدوین «سند آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی کشور» مطرح شد. تدوین سند «آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی کشور» در زمان آقای مختارپور در نهاد کتابخانه‌ها تدوین شد و در زمان آقای رمضانی، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به سمت تنظیم نقشه «جی ای اس» «سیستم الکترونیک کسب اطلاعات جغرافیایی» رفت. این سند آمایش و نقشه فنی «جی آی اس» توزیع کتابخانه‌ای و به تناسب آن دسترسی به منابع کتابخانه‌ای را در کشور براساس نیاز و اولویت تسهیل می‌کند.
این عضو هیئت‌علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با بیان اینکه سند آمایش سرزمینی در زمان آقای صالحی، وزیر پیشنهادی وزارت فرهنگ و ارشاد دولت چهاردهم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رونمایی شد، ادامه داد: سند ملی «آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی کشور» یک سندِ برنامه‌ای است که اصول را مشخص می‌کند؛ به‌عبارت دیگر این سند براساس جمعیت و محدوده خدمت‌گیر مشخص می‌کند، منابع، نیروی انسانی و فضای کتابخانه چگونه باید توزیع شوند. جی ای اس و وب جی ای اس نیز یک نقشه تکنیکی، فنی و اجرایی برای سند «آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی کشور» است. پس سند ملی «آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی کشور» و سامانه وب «جی ای اس» نقشه راه دقیق توزیع عادلانه کتابخانه‌ها و اولویت‌های دسترسی به کتابخانه و منابع کتابخانه‌ای را در نقاط مختلف کشور مشخص می‌کند.
محبوب با بیان اینکه نخست باید براساس سند ملی «آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی کشور» تغییرات ایجاد شده جمعیتی، مکانی و موقعیت دینامیک کتابخانه‌های جدید و قدیم را بررسی کرد تا مشخص شود چند درصد افراد در محدوده خدمت کتابخانه‌ها هستند، عنوان کرد: دومین موضوع این است که برای محدوده‌هایی که در حوزه خدمت کتابخانه‌ها نیستند برنامه‌ریزی شود.
وی با بیان اینکه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی باید توجه داشته باشند، برای دسترس‌پذیر کردن منابع کتابخانه‌ای بهتر است اداره کتابخانه‌ها، منظومه‌ای باشد تا دسترسی مردم به منابع کتابخانه‌ای تسهیل شود، گفت: وزیر فرهنگ و ارشاد جدید همچنین باید برای دسترس‌پذیر کردن منابع کتابخانه‌ای نسبت به اجرای سند ملی آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی نیز وفادار باشد. نقشه اجرایی وب جی ای اس هر روز، بخش و لایه جدیدی به آن اضافه شود تا منابع کتابخانه‌ای بتوانند با نیازسنجی دقیق‌تری در دسترس قرار بگیرند.
کتابخانه‌ها، منظومه‌ای اداره شوند
این عضو هئیت‌علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با اشاره به مدل موفق اداره کتابخانه‌ها براساس شیوه منظومه‌ای بیان کرد: بهتر است کتابخانه‌ها، منظومه‌ای اداره شوند، در بخش کتابخانه‌های عمومی تقریباً هزار کتابخانه داریم که فقط یک نیرو دارند و با مرخصی رفتن مسئول، در عمل آن کتابخانه تعطیل می‌شود؛ درحالی به فاصله یک کیلومتری این کتابخانه ممکن است کتابخانه‌هایی باشد که با پنج نیرو اداره می‌شود، و این کتابخانه‌ها از حیث اداری خدماتی، ارتباطی با یکدیگر نداشته باشند اما در حالت اداره کتابخانه‌ها به‌شیوه منظومه‌ای، امکان امانت بین کتابخانه‌ای و توزیع نیرو میان همه کتابخانه‌ها وجود دارد.
وی افزود: به‌طور مثال، شهر نیویورک، سه منظومه کتابخانه‌ای دارد که مشهورترین آن‌ها «نیویورک پابلیک لایبری» است که ۹۲ شعبه دارد. این شعبه‌ها هماهنگ با مرکز، کار می‌کنند؛ به زبان ساده، اداره کتابخانه‌ها با یک مرکزیت مشخص مثل بانک‌ها می‌توانند میزان دسترسی به منابع کتابخانه‌ای را گسترش دهد. در این مدل، هر کتابخانه به‌عنوان یک کل جامع عمل می‌کند؛ درحالی که هر ساختمان یک کتابخانه محسوب می‌شود اما در این مدل، یک منظومه کتابخانه نامیده می‌شود.
تولید آثار آسان‌خوان برای افراد کم‌سواد
محبوب، درباره عوامل دیگری که می‌تواند موجب دسترس‌پذیری بیشتر منابع کتابخانه‌ای شود، عنوان کرد: برای تحقق اصول دسترس‌پذیری کتاب باید عواملی مانند متناسب‌کردن حوزه نشر با مخاطبان و خوانندگان را مد نظر قرار داد. این اصول نیز باید از طریق ایجاد امکانات برای حوزه نشر فراهم شود؛ البته به نکات دیگری مانند در دسترس بودن کتاب یا وجود کتاب در نزدیکی افراد و تناسب کتاب با جمعیت مردم نیز باید توجه کرد. تولید منابع و مجموعه‌هایی آسان‌خوان و آثار متناسب‌سازی شده برای افراد کم‌سواد که دسترسی به محتوا را بیشتر می‌کند از دیگر اصول دسترس‌پذیری کتاب برای مخاطبان است.
اختصاص یارانه به بخش مصرف
این عضو هیئت‌علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با بیان اینکه اختصاص یارانه یکی از موارد مهم در دسترس‌پذیر کردن کتاب است، اظهار کرد: یارانه حوزه کتاب متاسفانه در بخش تولید مصرف می‌شود؛ مثلاً کاغذ یارانه‌ای به ناشر می‌دهیم تا کتاب تولید کند اما گاهی این کاغذ در بازار آزاد به فروش می‌رسد؛ به‌عنوان مثال طرح وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که افراد براساس آن می‌رفتند کتابفروشی و با تخفیف کتاب می‌گرفتند این قبیل طرح‌ها باید افزایش پیدا کند، زیرا موجب می‌شود توزیع یارانه به اصطلاح در سمت مصرف‌کننده قرار بگیرد.
تقویت شبکه ترویج کتابخوانی مردمی
محبوب درباره احیا و افزایش انگیزه برای ترویج کتاب و کتابخوانی که از برنامه‌های دیگر وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی است، گقت: آقای صالحی تجربه خوبی در حوزه فعال کردن نهادهای مردمی دارد. برای ترویج کتاب و کتابخوانی فکر می‌کنم سندی مثل «سند ملی خواندن و ترویج مطاله مفید» که در آن یکسری افراد و دستگاه‌ها مانند رسانه ملی یا دستگاه‌های دیگر بیایند و بگویند مردم کتاب بخوانید؛ این راهکار عملیاتی برای ترویج کتابخوانی نیست. قاعده ترویج کتابخوانی این است که شبکه مردمی ترویج خواندن را تقویت کنیم تا بتوان از دل آن ایده‌های مختلفی برای ترویج کتابخوانی ارائه شود؛ همچنین ترویج کتابخوانی را با نیازهای واقعی مردم گره بزنیم، چراکه ممکن است یک کتاب برای من خوب باشد اما مناسب فرد دیگری نباشد.
جریان ترویج کتابخوانی را با نیازهای واقعی مردم گره بزنیم
وی با بیان اینکه باید موقع ترویج خواندن به خلق ارزش برای مردم فکر کنیم نه اینکه صرفاً چون ترویج کتاب خوب است آن را انجام دهیم، اظهار کرد: تقویت شبکه مردمی ترویج خواندن به جای پرداختن به شبکه دولتی که منجر به ایجاد بوروکراسی‌های اداری و بی‌نتیجه می‌شود، راهکار موثرتری است؛ همچنین توجه به مفهوم خلق ارزش و نیازهای واقعی مردم که پیش‌نیاز آن شناخت مردم است، ترویج کتابخوانی را زودتر به نتیجه می‌رساند. این اصول یعنی توجه به نیازهای واقعی مردم در چارچوب درس‌ها و برنامه‌های مشاوره خوانندگان نیز وجود دارد. یعنی هنگامی که می‌خواهیم کتابی را معرفی کنیم از خودمان بپرسیم چرا این کتاب را پیشنهاد می‌دهیم و این کتاب چه نفع و نسبتی با آن فرد دارد.
نظر شما