سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتابخانه‌ها تنها فضاهای اجتماعی نیستند، بلکه پورتال‌هایی از گروه‌های مطالعه گرفته تا مراقبت از کودکان برای اطلاعات، آموزش و منابع روزمره هستند اما در زمانه‌ای که کتابخانه‌های جوامع به‌طور چشمگیری تغییر کرده‌اند. در بخش نخست این گزارش به مواردی از قبیل دوران دگرگونی، جابه‌جایی اولویت ها، فضاهای جدید آنلاین و آفلاین کتابخانه‌ها پرداخته شد. در ادامه این گزارش به سایر مواردی که در آینده کتابخانه موثر است، می‌پردازیم.
فضای دیجیتال برای همه
مهم نیست که شاخه‌های کتابخانه‌ای چگونه تکامل می‌یابند، در این میان خدمات دیجیتال است که اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. وب‌سایت‌ها و برنامه‌ها در حال حاضر نخستین نقطه تماس کتابخانه‌ها با مشتریان خود هستند و باید با دقت طراحی شوند تا به اندازه یک شاخه فیزیکی خوش‌آمد و قابل دسترس باشند.
خدمات دیجیتالی طراحی شده برای رفع نیازهای جامعه، مانند کمک تحصیلی یا جستجوی شغل، می تواند هم مجازی و هم حضوری ارائه شود. پلتفرم‌های دیجیتالی می‌توانند به کتابخانه‌ها کمک کنند تا جوامع را درگیر خود نگه دارند و دسترسی نابرابر به رسانه‌های باکیفیت را با در دسترس قرار دادن اطلاعات، بدون توجه به وضعیت اجتماعی-اقتصادی آن‌ها یا الزامات دسترسی منحصربه‌فردشان برطرف کنند.
نهادهای آینده‌نگر
برای ترسیم آینده کتابخانه‌ها، شاید باید به نهادهایی نگاه کرد که در حال حاضر سخت در حال کار برای ایجاد آن هستند.
کتابخانه‌های عمومی نیوبرانزویک (کانادا)
در کانادا، کتابخانه‌های عمومی «نیو برانزویک» هم به نیازهای جامعه گوش می‌دهند و هم از میراث فرهنگی منحصربه‌فرد خود با ارائه مطالب به زبان‌های محلی و همچنین اطمینان از وب‌سایت، شعب و رسانه‌های اجتماعی کتابخانه، محافظت می‌کنند. حساب‌ها و سایر برنامه‌ها از این جمعیت استقبال می‌کنند.
کتابخانه مرکزی هلسینکی اودی (فنلاند)
در هلسینکی، فنلاند، کتابخانه مرکزی هلسینکی Oodi دارای یک تئاتر، رستوران، فضاهای کارگاهی، فضای خانوادگی و موارد دیگر است. این ساختمان بسیار مدرن و فوق معاصر بوده و مورد استقبال مردم محلی قرار گرفته است. امکانات و برنامه‌ریزی قوی کتابخانه، آن را به مرکزی پر جنب و جوش و فعال برای ارتباط با جامعه تبدیل کرده است.
کتابخانه‌های بودلیان (بریتانیا)
در مقابل، کتابخانه‌های Bodleian در دانشگاه آکسفورد غرق در تاریخ هستند، اما به طرز ماهرانه‌ای وارد دوران مدرن شده‌اند. اکنون، محققان کتابخانه تاریخی «وِستون» در بودلیان می‌توانند در سکوت مسالمت‌آمیز در فضای داخلی کتابخانه به سبک هاگوارتز کار کنند و در عین حال از یک لاته در کافه محل آن لذت ببرند یا با همکاران خود در اتاق‌های گفت‌وگوی دوستانه همکاری کنند. کتابخانه «وِستون» همچنین خانه مرکز بورس تحصیلی دیجیتال است، یک مرکز فیزیکی و مجازی «تقویت نوآوری، همکاری و به اشتراک‌گذاری دانش در حوزه بورسیه‌های دیجیتال».
چالش‌ها و فرصت‌ها
اما با وجود این همه تغییر و فرصت، طبیعی است که کتابخانه‌ها از گام‌های بعدی خود تاثیر بگیرند. برای بسیاری از کتابداران و تیم‌هایشان، تلاش برای تحقق چشم‌اندازهایشان برای آینده دلهره‌آور است، به‌ویژه زمانی که بودجه‌های کتابخانه‌ای رو به کاهش است.
در گزارشی جدید، پژوهشگران ZBW – مرکز اطلاعات اقتصاد لایب‌نیتس در شهر کیل آلمان، بخش «انسان‌محور» معادله را گسترش دادند. نویسندگان خاطرنشان می‌کنند که کتابخانه‌ها در حال حاضر از هوش مصنوعی و اتوماسیون در تعدادی از برنامه‌ها، ازجمله چت‌بات‌ها، فهرست‌نویسی، طبقه‌بندی، توصیه‌های شخصی، مدیریت موجودی، تجزیه و تحلیل داده‌ها و تولید متن استفاده می‌کنند.
برای تسهیل ادغام هوش مصنوعی انسان محوری که نویسندگان می‌گویند «باید در خط مقدم توسعه کار و آموزش باشد» این گزارش پیشنهاد می‌کند که کتابخانه‌ها بر موارد زیر تمرکز کنند:
- ترکیب اصول طراحی کاربر محور برای اطمینان از اینکه سیستم‌های هوش مصنوعی با در نظر گرفتن نیازها و ترجیحات کاربران توسعه یافته‌اند.
- توسعه تخصص هوش مصنوعی برای درک بهتر قابلیت‌ها و محدودیت‌های سیستم‌های هوش مصنوعی.
- همکاری با متخصصان رشته‌های مرتبط برای به دست آوردن دیدگاه بین رشته‌ای گسترده‌تر درباره هوش مصنوعی انسان‌محور.
- توسعه دستورالعمل‌های اخلاقی برای استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی، مانند ایجاد اصولی برای اطمینان از شفافیت و مسئولیت‌پذیری در تصمیم‌گیری، حفاظت از حریم خصوصی کاربران و اجتناب از تعصب و تبعیض.
- ارائه آموزش و پشتیبانی به کارکنان و مراجعان کتابخانه در استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی.
- مشارکت دادن ذینفعان (کاربران و کتابداران در کتابخانه‌های دیگر) برای جمع‌آوری بازخورد و پیشنهادات درباره استفاده از هوش مصنوعی در خدمات کتابخانه‌ای.
- نظارت و ارزیابی سیستم‌های هوش مصنوعی برای اطمینان از کارکرد آن‌ها مطابق با هدف و ارائه نتایج مورد نظر.
گوش دادن به مشتریان
ممکن است چالش‌برانگیز باشد، اما اگر کتابخانه‌ها از مدل‌های قدیمی خود عقب‌نشینی کنند و خلاقانه فکر کنند، می‌توانند همراه با مشتریان و جوامع خود متحول شوند. شاید پاسخ به طرز شگفت‌آوری ساده باشد: برای مرتبط ماندن، کتابخانه‌ها فقط باید به صحبت‌های مشتریان خود گوش دهند. اگر آن‌ها قادر به انجام این کار باشند، کتابخانه‌ها ممکن است خود را ارزشمندتر از همیشه ببینند.
مترجم: بهاره گل‌پرور
نظر شما