سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محمد حسین نیکوپور: با وجود اطمینان خاطری که طی چند روز گذشته از سوی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس داده شد؛ فعالان میراث فرهنگی همچنان نگران خطری هستند که به دنبال ساخت و ساز خط دو مترو شیراز، آرامگاه حافظ و محور عرفان و گذر رندان را تهدید می‌کند.
محمد ثابت اقلیدی در پی سفر وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به مناسبت یادروز حافظ از توقف احداث خط دوم مترو شیراز با هدف بررسی آثار تاریخی موجود در این مسیر به دستور سیدرضا صالحی امیری خبر داد و اعلام کرد که تیم ۵ نفری کارشناسان به فارس اعزام شدند اما به نظر می‌رسد این پروژه خیلی پیش‌تر خطر ایجاد کرده و با توجه به اینکه خط دو قطار شهری از سال ۱۳۹۹ کلید زده شده، نقش میراث فرهنگی و گردشگری فارس در این بی‌توجهی کم نیست.
حفر تونل مترو در ۵۰۰ متری آرامگاه حافظ متوقف نشده است
امین طباطبایی، مدیر خانه فرهنگ جاودان شیراز، توقف حفر تونل خط ۲ مترو این شهر در نزدیکی آرامگاه حافظ را نادرست می‌داند و عنوان می‌کند که بر اساس گزارش‌های دریافتی از اعضای سابق شورای شهر شیراز، امکان توقف دستگاه «تی. بی. ام» حفار تونل مترو وجود ندارد و حفر تونل مترو در ۵۰۰ متری آرامگاه حافظ نه تنها متوقف نشده که ادامه یافته است.
در سال‌های اخیر با احداث مترو شیراز حرف و حدیث در رابطه با آسیبی که این پروژه به میراث تاریخی این شهر میزند از زمانی آغاز شد که نخستین بار با رسیدن تونل‌های زیرزمینی خط یک مترو به محور تاریخی زندیه، توجه فعالان میراث فرهنگی معطوف به بازار وکیل و ارگ کریم خانی شد. با این حال خط یک مترو شیراز احداث و میزان تخریبی که این پروژه به محور یاد شده وارد می‌کند در طول زمان به فراموشی سپرده شد اما اکنون با مطرح شدن خطراتی که خط دو مترو ممکن است برای آرامگاه حافظ و محور عرفان ایجاد کند، بحث ایجاد این پروژه را وارد فاز جدیدی کرده است.
یکی از نهادهایی که سال‌هاست در زمینه حافظ‌شناسی و ترویج و درست خوانی آثار این شاعر قرن هشتم تلاش کرده، مرکز حافظ‌شناسی به شمار می‌رود. این مرکز درست است که در پیوند با رویدادهای اخیر نقش چندانی نداشته و ندارد اما می‌تواند با دادن هشدار به شهرداری شیراز و میراث فرهنگی با توجه به نقش مردمی که دارد نسبت به مطالبه‌گری در حفظ این میراث ادبی و تاریخی ایران گام بردارد.
سعید حسام‌پور، مدیر مرکز حافظ‌شناسی در این باره به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز گفت: درست است که شهرداری شیراز با این مرکز مشورتی نکرده است اما این موضوع باعث نشده ما نسبت به قضایا بی‌تفاوت باشیم.
مدیر مرکز حافظ شناسی: احتیاط دو چندان باشد!
وی با این حال خواستار دخالت کسانی که در حوزه معماری و شهرسازی تخصص دارند، شد و افزود: وقتی که قرار است چنین پروژه‌ای انجام شود، افرادی که دست‌اندرکار آن هستند به صورت جدی، علمی، دقیق و محاسبه شده‌تر این موضوع را بررسی کنند.
به گفته این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، ما یک حافظ بیشتر در این جهان نداریم بنابراین با توجه به اهمیت و جایگاه او و فضای گردشگری که در اطراف حافظیه است، نیاز به بررسی زیاد داریم و حتی احتیاط را دوچندان کنیم؛ یک جاهایی ممکن است خیلی مشکل ایجاد نکند اما اینجا همه توصیه من این است که احتیاط دو چندان باشد.
وی تاکید کرد: چنانچه احتمال آسیب به مجموعه وجود دارد، باید تغییر داده شود و در موضوع یاد شده بازنگری انجام گیرد.
مسعود منیعاتی، رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز به رویدادهای اخیر پیرامون مترو و حافظیه واکنش نشان داد و گفت: حافظ، حافظه شهر است؛ حافظیه تنها بخشی از این منطقه تاریخی است که چند صد سال قدمت دارد.
وی با تاکید بر اینکه اولویت مسئولان شیراز باید حفاظت از هویت شهر باشد، افزود: سوای آرامگاه حافظ در این محدوده چه مواردی هست؟ برای من حافظ و حافظیه مهم است، بخاطر اینکه حافظ، حافظه شهر است. البته حافظیه تنها یک بخشی از این موضوع است. بحث ما در مورد منطقه‌ای است که احتمال وجود آثار تاریخی در آن کم نیست.
منیعاتی تاکید کرد: در کل آن منطقه احتمال وجود آثار تاریخی وجود دارد این‌طور نیست که بگوییم صرفاً حافظیه به خطر می‌افتد، بحث یک منطقه است که از دوره آل‌بوی. به‌جا مانده است.
تهیه نقشه باستان شناختی مجموعه حافظیه در ابهام
منیعاتی عنوان کرد: نباید به سادگی و بدون مجوزهای تخصصی کاری انجام شود. اگر مجوزی صادر شد باید اعلام شود که از سوی چه کسی بوده؛ آیا بررسی‌ها کامل انجام شده است؟ نقشه باستان‌شناختی آنجا تهیه شده است؟ با دستگاه‌های پیشرفته مشخص شده که آنجا هیچ اثر تاریخی وجود ندارد؟ موضوع مورد بحث ما منطقه تاریخی است که چند صد سال قدمت دارد.
وی تصریح کرد: قاعده این است که اگر منطقه‌ای با این قدمت داریم که شواهدی در کتب تاریخی مبنی بر وجود آثار تاریخی در آن آمده است، باید با دقت نظر و کسب مجوز از مسئولان مربوطه، میراث فرهنگی و پژوهشگاه‌ها، دست به اقدام زد. کاری به آثار حاضر نداریم، بحث احتمالات و آثار دیده نشده است.
منیعاتی در پاسخ به این پرسش که «بخشی از افکار عمومی می‌گویند در احداث خط یک مترو شیراز با وجود خطرات و آسیب‌های احتمالی که برای محور زندیه داشت، اگر فعالان حوزه میراث فرهنگی قوی‌تر عمل می‌کردند و جلوی اقدامات آسیب‌زا را می‌گرفتند، به اینجا نمی‌رسیدیم»، معتقد است که «چرا فعالان حوزه فرهنگی در آن موضوع کوتاه آمدند تا به اینجا برسیم؟ ما با یک پروژه مقابله نمی‌کنیم، با یک تفکر مقابله می‌کنیم. ما دنبال تغییر نگاه هستیم. وگرنه جلوی یک پروژه را بگیری، پروژه‌های دیگری پیش می‌آید. ما باید برسیم به جایی که مدیریت و مسئولان شهری قائل به تاریخی بودن شهر شیراز شوند. من ۲۰ سال است در حوزه میراث فرهنگی فعالیت می‌کنم. ما باید برویم با کارها و مشاوره‌ها و تلاش‌ها و کنشگری‌هایی که در بخش‌های اداری و مدیریتی می‌کنیم، این نگاه را تغییر دهیم.»
با این حال بخشی از جامعه معتقد است حافظیه مهم است، مترو هم مسئله مهمی برای شهر پر ترافیکی مثل شیراز است. چطور این دو مسئله را کنار هم قرار دهیم؟
به اعتقاد این فعال میراث فرهنگی، مگر ما اولین شهری هستیم که در حال تاسیس مترو هستیم؟ مگر شهرهای تاریخی دیگر مترو ندارند؟ بحث توسعه پایدار است. شما اگر می‌خواهید کاری انجام دهید که ممکن است خطرات زیست محیطی و خطرات میراث فرهنگی داشته باشد باید بیشتر هزینه کرده و پروژه را جوری تعریف کنید که با حفظ منافع عامه و بدون آسیب، کار آن انجام شود. البته که مترو یک نیاز است؛ اما باید فصلی به عنوان تحقیقات حضور مترو در اثر تاریخی باز شود متخصص‌های امر دعوت شوند و با بررسی دید که چطور می‌شود در عین حفظ و جلوگیری از آسیب به آثار و بافت تاریخی، مترو را نیز راه‌اندازی کرد.
مسئولان اجرایی و شهرداری تمایلی به مشورت گرفتن در مباحث تاریخی ندارند
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد مسئولان اجرایی و شهرداری تمایلی به مشورت گرفتن در مباحث تاریخی ندارند. نهایتاً در حیطه معماری مشورت می‌گیرند. مگر می‌شود شهرداری در شهر تاریخی زندگی کند و مشاور تاریخی نداشته باشد؟ وقتی پروژه‌ای را برای شهردار تعریف می‌کنند باید یک مشاور تاریخی همراه او باشد و نکات را گوشزد کند اما به این مسائل اهمیتی داده نمی‌شود.
منیعاتی در پاسخ به اینکه «آخرین و مهمترین خواسته فعالان میراث فرهنگی در زمینه احداث مترو چیست؟» تصریح کرد: استفاده از متخصصان و همراه داشتن مشاوران تاریخی در تمام پروژه‌هایی که مربوط به آثار تاریخی هستند و عمل به توصیه‌های آنها. اولویت مسئولان شیراز باید حفاظت از هویت شهر باشد.
در سال‌های اخیر که در ضلع شمالی آرامگاه حافظ ایجاد باغ موزه مشاهیر نیز گمانه‌هایی را به دنبال داشت؛ ساخت و ساز در محوطه تاریخی یاد شده موجب شد این نگرانی شکل بگیرد که بر اساس اسناد تاریخی که موید وجود مصلا و گورستان تاریخی «جوان آباد» در اطراف آرامگاه است این گمانه وجود داشت که ساخت این مجموعه معظم بخشی از میراث تاریخی شیراز را دستخوش آسیب کند. با این حال پروژه باغ موزه مشاهیر ادامه یافت و هنوز مشخص نیست گورهایی که هنگام خاکبرداری و ساخت و ساز به وضوح دیده می‌شد، چه سرنوشتی یافته است.
حافظ شیرازی همواره از ستم و جور زمانه در غزلیاتش نام برده و شکوه می‌کند:
دانی که چنگ و عود چه تقریر می‌کنند
پنهان خورید باده که تعزیر می‌کنند
ناموس عشق و رونق عشاق می‌برند
عیب جوان و سرزنش پیر می‌کنند
جز قلب تیره هیچ نشد حاصل و هنوز
باطل در این خیال که اکسیر می‌کنند
گویند رمز عشق مگویید و مشنوید
مشکل حکایتی‌ست که تقریر می‌کنند
ما از برون در شده مغرور صد فریب
تا خود درون پرده چه تدبیر می‌کنند
تشویش وقت پیر مغان می‌دهند باز
این سالکان نگر که چه با پیر می‌کنند
صد ملک دل به نیم نظر می‌توان خرید
خوبان در این معامله تقصیر می‌کنند
قومی به جد و جهد نهادند وصل دوست
قومی دگر حواله به تقدیر می‌کنند
فی الجمله اعتماد مکن بر ثبات دهر
کاین کارخانه‌ایست که تغییر می‌کنند
می خور که شیخ و حافظ و مفتی و محتسب
چون نیک بنگری همه تزویر می‌کنند
به گزارش ایبنا؛ تا لحظه انتشار این گزارش آنچه پیرامون پروژه مترو حافظیه روی داد حاکی از این است که سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فارس با اعلام نکاتی به مسئولان این پروژه از مواردی نام بردند که ممکن است حتی موجب آسیب‌هایی در آب انبار تاریخی این ناحیه شود. از سویی نیز اعلام شد بازرسان سازمان بازرسی کل استان فارس برای بررسی موضوع دست به کار شده‌اند.
نظرات