به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در مشهد، حامد طهماسبی‌زاوه پنجشنبه در آیین گرامی‌داشتِ روز جهانی باستان‌شناسی که در موزه بزرگ خراسان برگزار شد، گفت: این کتاب اولین اثری است که در خراسان راجع به یک دشت نگاشته شده و به صورت تخصصی به پیش از تاریخ دشت پرداخته است.
وی افزود: کتاب «دشت باستانی؛ باستان‌شناسی پیش از تاریخ دشت مشهد» مجموعه ای از مقالات است که حاصل تلاش ۶ نویسنده است که گردآوری و ویراستاری آن حاصل تلاش مکتب بافت مشهد است این اثر از باستان‌شناسی پیش از تاریخ دشت مشهد یعنی از دوره نوسنگی و درست زمانی که انسان وارد روستا و دشت می‌شود، شروع شده که این بخش از کتاب به قلم سید خلیل حبیبی نگاشته شده است.
این نویسنده بیان کرد: از همین دوره نوسنگی و مس سنگی مقاله دیگری در این کتاب داریم از محمدصادق داوری که براساس آن، در دشت مشهد کاوش و بررسی‌های بسیاری کرده و اطلاعات و داده‌های جدیدی را به رشته تحریر درآورده است.
انتشار مقالاتی معتبر در این کتاب برای اولین‌بار
این باستان‌پژوه بیان کرد: مقالاتی که در این اثر به چاپ رسیده است برای اولین بار است که منتشر می‌شوند و داده‌های باستان‌شناسی جدیدی هستند که مبتنی بر بررسی های علمی و کاوش‌های باستان‌شناسی تعیین و احصا شده‌اند یعنی مبتنی بر داده‌های علمی است و داده‌ای نیستند که ما بر اساس کتاب و مقاله‌های گذشته به دست آورده باشیم.
طهماسبی زاده در خصوص مقاله سوم این کتاب گفت: این مقاله در مورد عصر مفرغ است که کار گروهی بنده و آقای علی اکبر عشقی و معین فلکی دانشجوی دانشگاه اصفهان است که در آن راجع به عصر مفرغ صحبت کرده ایم در این عصر ما با فرهنگی مواجهیم به‌نام فرهنگ خراسان بزرگ یا تمدن بلخی - مروی و در این زمان است که ما توانسته‌ایم از یک خراسان فرهنگی صحبت کنیم.
وی افزود: حدود ۵ هزار سال پیش خراسان بزرگ شامل خراسان شمالی، رضوی و جنوبی تا قسمت‌هایی از کشورهای ترکمنستان، ازبکستان و بخش هایی از تاجیکستان و افغانستان بوده که در قدیم از آن به خراسان بزرگ یاد شده است که دارای فرهنگ واحدی بوده است که این فرهنگ واحد را با عنوان تمدن خراسان بزرگ می‌شناسیم که راجع به این موضوع نیز در کتاب «دشت باستانی» مقاله‌ای نگاشته شده است.درمحدوده‌ای که با عنوان دشت مشهد می‌شناسیم ۱۰ محوطه فرهنگ بلخی مروی یا فرهنگ خراسان بزرگ شناسایی شده است.
بررسی عصر آهن
وی در خصوص مقاله بعدی این کتاب اظهار کرد: مقاله بعدی راجع به عصر آهن است که آقای علی اکبر عشقی روی آن کار کرده‌اند و در آن به ۳۰ محوطه عصر آهن یعنی محوطه‌هایی که قبل از دوره هخامنشی و آخرین دوره پیش از تاریخ خراسان شناخته شده پرداخته است و در سه فصلِ عصر آهن ۱ تا ۳ به این موضوع پرداخته شده است که عصر آهن ۳ همزمان با حکومت مادهاست.
حامد طهماسبی‌زاوه بیان کرد: در مقاله بعدی راجع به این موضوع صحبت شده که باور باستان‌شناسان جنوب ترکمنستان این بوده که حکومت هخامنشی را به عصرآهن ۳ بشناسند تا بتوانند ایرانی‌زدایی کنند و کلمه ایران فرهنگی را کمتر به‌کار برند لذا به جای حکومت هخامنشی، عصر آهن ۳ را معرفی کردند، ما با جمع آوری داده‌ها بر اساس داده‌های باستان شناسی دشت مشهد و تفکیک آن‌ها بنده مقاله‌ای با کمک آقای دانا از پژوهشکده میراث فرهنگی نوشتیم که بر اساس داده‌ها و کاوش های باستان‌شناسی که در کل استان خراسان انجام شده و متکی بر داده‌های باستان‌شناسی دشت مشهد است، عصر آهن ۳ و سفال‌ها و آثارش در دشت مشهد و دوره هخامنشی تفکیک شود.
تفکیک دوره هخامنشی با عصر آهن
این نویسنده بیان کرد: ما پیشنهاد دادیم که به بازه زمانی ۵۵۰ ساله پیش از میلاد در خراسان دوره هخامنشی گفته شود که یافته هایش تفکیک شده و دوران قبل از آن هم به عصر آهن جدید نام‌گذاری شود.
طهماسبی‌زاوه اظهار کرد: این مقاله در آینده به باستان شناسان جوان‌تر و افرادی که مطالعات جدیدتری انجام می‌دهند کمک بسیاری می‌کند تا بتوانند بین دوران پیش از تاریخ و دوره تاریخی و هخامنشی تفکیک قائل شوند.
این نویسنده با اشاره به آخرین مقاله کتاب «دشت باستانی» تاکید کرد: این مقاله هم به گاه‌نگاری خراسان می‌پردازد که بر اساس بررسی‌های باستان‌شناسی‌هایی که در دشت مشهد انجام شده، ۵۰ محوطه باستانی را شناسایی کرده که لایه‌های پیش از تاریخ دارند یعنی از دوران نوسنگی تا پایان عصر آهن را دارا هستند. متعلق به چیزی حدود ۱۲ هزار سال قبل از میلاد تا ۵۵۰ قبل از میلاد هستند.
وی افزود: این ۵۰ محوطه باستانی در دشت مشهد شناسایی، بررسی و تفکیک شده‌اند و داده‌ها، عکس‌ها و طرح‌های سفال آن در پایان‌نامه‌های آقایان حبیبی، داوری و عشقی موجود است که در این کتاب گردآوری شده و یک گاه‌نگار پیشنهادی را بر اساس آن ارائه دادیم.
در کاوش‌های آینده باستان‌شناسی خراسان که به همت میراث فرهنگی انجام می‌شود، اگر چند تا از این محوطه های تاریخی همانند توپ درخت، قره تپه کاوش شوند و داده های کربن ۱۴ نیز به آن اضافه شود و در کنار این مقالات منتشر شود می‌تواند گاه‌نگار منسجمی برای دشت مشهد باشد.
طهماسبی زاوه در خصوص هدفش از نوشتن این کتاب گفت: دوسال پیش وقتی وارد مکتب بافت شدیم و همکاری خودرا آغاز کردیم سلسله جلساتی را با هدف در جستجوی هویت گمشده خراسان برگزار کردیم که به دنبال آن در این دوسال ۴۰ جلسه برگزار شد که با باستان شناسی و تاریخ مرتبط است. هدف از برگزاری این جلسات آشنایی مردم با باستان شناسی و تاریخ خراسان بزرگ هم از لحاظ تاریخی و هم به لحاظ داده‌های باستان‌شناسی بود.
خراسان منطقه سفید باستان شناسی ایران
وی افزود: از طرفی یک فقر اطلاعات باستان شناسی در مجامع علمی در خراسان داریم که از خراسان با عنوان منطقه سفید می‌شناسند چون اطلاعات باستان شناسی کمی از این منطقه در دست داریم. از سویی ما داده‌های جدیدی ازباستان شناسان جوان داریم که مطالعاتی انجام داده‌اند اما هیچ‌گاه فرصت انتشار نداشته‌اند لذا از این افراد در مکتب بافت دعوت کردیم که سخنرانی کنند و مقالاتشان را ارائه دادند.
این نویسنده ادامه داد: این مقالات داوری شود و بهترین‌ها در این کتاب به ترتیب توالی از دوران نوسنگی تا دوران عصر آهن و پس از آن گاه‌نگار خراسان به چاپ رسید. تا قبل از اینکه این کتاب منسجم شود خود باستان شناسان هم نمی‌دانستند که چند محوطه تاریخی در دشت خراسان وجود دارد و هرکس یک تعداد محدودی از این محوطه ها را شناسایی کرده بود اما با این کتاب الان می‌دانیم که ۵۰ محوطه تاریخی داریم که موقعیت مکانی و اطلاعات دقیق آن در دسترس است و این اطلاعات کمک زیادی به باستان شناسان برای تحقیقات خود می‌کند و نقشه و پیشینه خوبی برای شناخت باستان شناسی دشت مشهد است.
حامد طهماسبی زاوه در انتها گفت: ما دو کتاب دیگر در دست چاپ داریم باستان شناسی دوره تاریخی دشت مشهد و همچنین باستان شناسی دوره اسلامی دشت مشهد که کتاب اول تا اوایل اسفند و کتاب دوم نیز تا خردادماه سال آینده در انتشارات محقق به چاپ می‌رسند.
نظرات