سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - هدایت‌الله بهبودی، پژوهشگر تاریخ معاصر: در کار تاریخ‌نگاری با دو پدیده همیشگی روبه‌رو هستیم. یکی تاریخ‌پژوه و دیگری موضوع تاریخی. این دو پدیده ویژگی‌هایی دارند که گزیری از آنها نیست. من به دو ویژگی، یکی در فردِ تاریخ‌نگار و دیگری در ذات موضوع اشاره می‌کنم. همه آنانی که دستی در پژوهش‌های تاریخی دارند، نه به عنوان کار، بلکه به عنوان انسان، با تعصبات خود به سر می‌برند. این تعصبات رنگارنگ است. یکی با تعصبات قومی، آن یکی با تعصبات نژادی، دیگری با تعصبات مذهبی و… زندگی می‌کند و در نسبت با پیوندی که با آنها دارد کنش و واکنش نشان می‌دهد. من این گزاره را بدون ارزش‌گذاری طرح کردم.
از دیدگاه من انسان بی‌تعصب وجود ندارد. پس تاریخ‌نگار بی‌تعصب هم یافت می‌نشود. اما ویژگی نهفته در موضوع تاریخی، حقیقت است. فردی که پیشینهْ کاو و گذشتهْ‌پژوه است همه جست و جوی و تکاپوی خود را صرف رسیدن و نمایاندن حقیقت می‌کند. فرآیند تاریخ‌نگاری چیزی جز دریافت حقیقت نیست.
اینجا یک پرسش بنیادین هست. آیا همه حقیقت نهفته در گذشته قابل کشف و دریافت است؟ به نظر من امکان رسیدن کامل به حقیقت پشت سر نیست. کوشش‌های فرد تاریخ‌پژوه، اگر با رعایت همه فوت و فن تاریخ‌نگاری، که بالا سر همه سندشناسی و راستی‌آزمایی است، همراه باشد، بخشی از حقیقت رخ نمایی خواهد کرد. خوب است بپذیریم که ما در کارمان نه با امور مطلق، بلکه با نسبیت روبه‌رو هستیم.
مدت‌ها گمان می‌کردم یکی از مشکلات ما در تاریخ‌نگاری دسترسی نداشتن به همه اسناد است. اما اینک به این باور رسیده‌ام که از جمله مصایب ما در کار پژوهش‌های تاریخی، دخالت تحدید نشده تعصبات‌مان در واکاوی حقیقت است. خوب است بتوانیم با تمرین و ممارست، بلکه بالاتر، با مجاهدت، اندازه و فاصله تعصب خود را در یافتن حقیقت، آن هم بخشی از حقیقت، نگهداری کنیم.
سر و کار ما با نگارش تاریخ انقلاب اسلامی و کمی آن طرف، تاریخ معاصر ایران است. درباره تاریخ انقلاب، مَثَل «اندازه نگه دار که اندازه نکوست» کاربرد دارد. قواره این نهضت مردمی نیازی به بزرگنمایی ندارد؛ نیازی به اغراق و دماندن تعصب ندارد. اگر مورخی توان تالیف هم اندازه رخدادهای منتهی به این حادثه را داشته باشد، هنرمندانه و مقرون به حقیقت آن را نگاشته است.
نظر شما