به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) نشست "آسيب‌شناسي ادبيات دفاع مقدس" عصر دوشنبه 25 بهمن 89 با حضور كارشناسان و نويسندگان، محمد حنيف و احمد شاكري در سراي اهل قلم برگزار شد. 

در اين نشست كه با هدف اوليه آسيب‌شناسي ادبيات دفاع مقدس برگزار شد، عنوان اين گونه ادبي محور قرار گرفت و به بحث گذاشته شد. 

احمد شاكري در ابتداي سخنراني خود با اشاره به نياز آسيب‌شناسي ادبيات جنگ به تحليل اجتماعي، اظهار داشت: بايد نقطه آغازين ادبيات جنگ براي آسيب‌شناسي آن مورد توجه قرار گيرد.

وي درباره انتخاب عنوان ادبيات دفاع‌مقدس گفت: جلوه بارز آنچه با عنوان ادبيات انقلاب مي‌شناسيم در جنگ است. با شروع جنگ 8 ساله نويسندگان انقلاب وارد جنگ شدند و اين گونه ادبي شک گرفت. در واقع مي‌توان گفت، وقوع انقلاب گونه جديدي از ادبيات را شكل داد كه اگر اين فرض و تفاوت‌هاي اين گونه ادبي با نمونه‌هاي شبيه آن را بپذيريم، بايد نام جديدي برايش انتخاب كنيم.

شاكري با اشاره به تغيير در ادبيات پس از پيروزي انقلاب تصريح كرد: پس از انقلاب تغييراتي موضوعي و شامل، وقايع بيروني، اشخاص و حوادث رخ داد. اين موضوع‌ها و انديشه‌هاي جديد برخاسته از انقلاب بودند. در ادبيات نيز انتظار مي‌رفت با ايجاد موضو‌ع‌هاي جديد، ژانرهاي جديدي به وجود آيند كه اين اتفاق در ادبيات كشور ما صورت گرفت.

وي اضافه كرد: پس از انقلاب نويسندگان روشنفكر به گوشه‌نشيني تمايل پيدا كردند و نمي‌توان گفت اين واقعه عظيم، خيزش عظيمي توسط نويسندگان نسل اول داشته و همين موضوع سبب مغفول ماندن ادبيات انقلاب شده است. پس از آن نيز روشنفكران در جنگ شركت نكردند و حتي براي آن نيز ننوشتند و استدلال آوردند كه براي نگارش رمان بايد از وقوع يك حادثه زمان بگذرد. 

این داستان نویس درباره تفاوت‌هاي ادبيات جنگ در ايران و ساير كشورها خاطرنشان كرد: در كشور ما توجه به عالم واقع، مفاهيم ديني و عالم غيب بسيار برجسته است كه شبيه و نمونه‌هايش در ساير كشورها نيست و نياز به نام‌گذاري مناسب دارد. عناوين مختلفي مانند، ادبيات دفاع مقدس، مقاومت و ادبيات پايداري بر اساس گفته برخي از رهبران سياسي براي اين گونه ادبي برگزيده شده كه انتخاب هيچ يك توسط محققان صورت نگرفته است.

وي با اشاره به تفاوت در نگاه به جنگ و ادبيات آن در برهه‌هاي مختلف گفت: در دهه 60 صداي غالب صداي دفاع بود. زيرا وجه دفاعي جنگ تحميلي غيرقابل انكار بوده است. در دهه 70 با ادبيات متفاوتي نسبت به دهه 60 مواجه شده‌ايم و اختلاف‌هايي در انتخاب نام اين گونه ادبي مبني بر ادبيات دفاع مقدس يا غير از آن صورت گرفته كه اين موضوع از ته نشين تفكر روشنفكري ايجاد شده است.

اين نويسنده حوزه دفاع مقدس تصريح كرد: اغلب افراد، دفاع مقدس را موضوعي براي ادبيات مي‌دانند كه خارج از آن قرار دارد. بنابراين براي تعيين ماهيت اين گونه ادبي نبايد سراغ آثاري برويم كه درباره جنگ نوشته شده، زيرا آن‌ها برداشت‌هايي از جنگند. در واقع ادبيات دفاع‌مقدس ادبياتي است كه به ماهيتی که بروز و ظهور كرده، مي‌پردازد.

شاكري اضافه كرد: دفاع، فقط جنبه تاريخي ندارد. بلكه مضمون را نيز به همراه دارد. در ادبيات دفاع مقدس، تاريخ، به نفع ادبيات كنار رفته است، اما بايد روح تاريخي كه همان تقدس است، در آن متجلي باشد. در واقع انگيزه‌هاي جنگ براي ما ديني بوده و از آغاز تا پايان آن حفظ شده است. بنابراين اگر داستان با اين روح تاريخي تطبيق نكند، بهتر است نوشته نشود. دفاع مقدس يك فعل واحد نيست، افراد مختلفي با انگيزه‌هاي متفاوت در آن حضور داشتند.

وي با اشاره به مرز ادبيات دفاع مقدس با ساير گونه‌هاي ادبي گفت: تمام مرزها در شناخت و عدم شناخت دين پيدا مي‌شود. ادبيات ما در طول عمرش مرزهاي خود را با شريعت پررنگ‌تر كرده است. بر همين اساس مشكل كساني كه نمي‌توانند اين گونه ادبي را نقد كنند، با خود واقعه است و معتقدند بايد جنبه‌هاي ماورايي و معنوي ادبيات دفاع مقدس را كمرنگ‌تر كنيم.

سپس محمد حنيف، نويسنده و كارشناس ادبيات دفاع مقدس به سخنراني پرداخت و اظهار داشت: مساله اساسي اينجاست كه كدام داستان را داستان جنگ يا دفاع مقدس بدانيم. آيا داستاني كه در مناطق جنگي مي‌گذرد، شخصيت‌هايش نظامي‌اند و از جنگ شهرها مي‌گويند، داستان دفاع مقدس‌اند؟ در برخي از داستان‌ها حتي يك گلوله نيز شليك نمي‌شود، اما آن را داستان جنگي مي‌نامند.

وي ادامه داد: اغلب كارشناسان اعتقاد دارند، بهتر است به اين گونه ادبي، به جاي ادبيات دفاع مقدس، ادبيات جنگ گفته شود، زيرا اگر بگوييم دفاع مقدس، راه را بر نقد بسته‌ايم. در واقع نه تمام داستان‌هايي كه در كشور و درباره جنگ نوشته شده را مي‌توان دفاع مقدس نام گذاشت و نه مي‌توان اين لقب را از تمام آن‌ها گرفت.

حنيف با اشاره به جنگ به عنوان موضوعي عام، خاطرنشان كرد: هر كشوري مفهوم خاصي را براي تعريف از ادبيات جنگ خود برگزيده است. بنابراين اشكالي ندارد، عنوان ادبيات دفاع مقدس را براي بخشي از داستان‌هاي اين حوزه بپذيريم.

اين كارشناس ادبيات دفاع مقدس در يك جمع‌بندي درباره ادبيات دفاع مقدس اظهار داشت: هنوز مشخص نيست كه كدام داستان، داستان جنگ است يا دفاع مقدس. همچنان كه بسياري از نظریه‌هایي که درباره كتاب‌های ادبيات جنگ مطرح مي‌شوند، اجتماعي و اقليمي‌اند. همچنين نمي‌توانيم به تمام نوشته‌هاي جنگي، داستان دفاع مقدس اطلاق كنيم، اما مي‌توان گفت تمام آن‌ها زير چتر ادبيات جنگ قرار دارند.

محمد حنيف در بخشي در سخنراني خود با انتقاد از نظر احمد شاكري مبني بر دفاعي نبودن جنگ ساير كشورها تصريح كرد: نمي‌توانيم چشم خود را بر تاريخ تمام كشورها ببنديم و فقط از جان گذشتگي‌هاي خود را دفاع بدانيم. شايد از ديدگاه ما مقدس نبوده، اما آرمان هر كشوري براي خودشان مقدس است. زيرا اگر نباشد، از جان‌گذشتگي نشان نمي‌دادند.

وي در پايان با اشاره به انتخاب عنوان ادبيات جنگ براي باز گذاشتن راه انتقاد اضافه كرد: بايد بپذيريم ادبيات دفاع مقدس نيز قابل انتقاد است. شايد اين موضوع از نظر محتوايي صورت نگيرد، اما از جنبه ساختاري مي‌توان ادبيات دفاع مقدس را مورد نقد و بررسي قرار داد.