به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، «نشست آسیب شناسی تاریخ شفاهی: شیوه و روش پژوهش، یا قالب و گونه نگارشی؟» با حضور محمد قاسمی‌پور، یحیی نیازی، غلامرضا عزیزی و محمد صمدزاده کارشناسان تاریخ شفاهی و مصطفی نیک‌نام مسئول تاریخ شفاهی و مرجان خالقی مدیر کتابخانه موزه، روز سه‌شنبه سوم مرداد ماه در محل موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد.

تاریخ شفاهی برای محصول نیست

محمد قاسمی‌پور، کارشناس تاریخ شفاهی در این نشست اظهار کرد: در تاریخ شفاهی تمام شاخه‌ها با یکدیگر ارتباط دارند و هر آسیب با آسیب بعدی ارتباط دارد. صراحت و بی‌تعارفی با مباحث علمی نداریم و باید به این بخش نیز نقد کرد. تاریخ شفاهی مبحثی است که در دوره‌های مختلف نهادها مورد توجه نبوده است‌ و باید با صراحت با آن برخورد کرد.

وی افزود: مخاطب تاریخ شفاهی به معنای یک روش علمی در تمام دنیا خواص هستند. ما می‌خواهیم داده‌های تاریخ شفاهی را به صورت خام برای عام توصیه کنیم. نتیجه خام دادن تاریخ شفاهی مخاطب عام همین مشکلات امروز را به وجود می‌آورد که مرز خاطره نگاری و تاریخ شفاهی نامشخص می‌شود و جایگاه تاریخ شفاهی زیر سوال می‌رود.

کارشناس تاریخ شفاهی ادامه داد: حدود ۱۲-۱۳ سال پیش حرکت جدی در تاریخ شفاهی در حال انجام بود. ما فرصتی داشتیم که زیست بوم تاریخ شفاهی خود را ایجاد کنیم، که یک الزام در تاریخ شفاهی است که زیست بوم در آن دیده شود،اما مورد بی‌توجهی مراکز علمی را به این بخش داشتیم. در حال حاضر بخشی از این فرصت از دست رفته است و باید این بحث هرچه زودتر دیده شود.

زیست بوم در تاریخ شفاهی مدنظر باشد

قاسمی‌پور اضافه کرد: بخش زیادی از محتوایی که در حوزه تاریخ شفاهی کار می‌شود، توجه زیادی به بخش تاریخ ندارد و غالبا کتاب‌های تاریخ شفاهی در این مقطع دغدغه محصول عامه پسند دارد. همچنین دانشگاه‌ها به این بحث اهمیت نمی‌دهند، هیچ دانشکده‌ای به این حوزه اهمیت نداد و نهایتا یکی دو دانشکده یک درس دو سه واحدی در مقطع کارشناسی ارشد یا دکترا ارائه داده‌اند و پایان‌نامه‌هایی نیز با عنوان تاریخ شفاهی نوشته شده که معلوم نیست چه هدفی را دنبال می‌کنند. 

وی با بیان اینکه در ساده‌سازی به روانشاسی و علوم انسانی توجه نشده است، تصریح کرد: در تاریخ شفاهی باید به مختصات محل تحقیق توجه شود. حتی در نوشتن تاریخ جنگ نیز بین بوم بچه شمال و جنوب تهران فاصله است. باید به این بوم در تاریخ شفاهی توجه کرد تا بتوان تاریخ را بهتر روایت کرد که این بحث نیز کمتر مورد توجه بوده است.

کارشناس تاریخ شفاهی اضافه کرد: بی‌علمی موجود در محتوای کتاب‌ها و قالب آنها قدمت ۲۰ ساله دارد. در مقطعی همه محتواهای متنی حوزه دفاع مقدس را کتاب‌های داستان جنگ نامیدند، در حالی که این دسته‌بندی‌ها آسیب جدی به ادبیات می زند. در نگاه عمومی همه محتوای کتاب را درست می‌دانند و وقتی در دسته‌بندی کتاب اشتباه رخ می‌دهد کل مسیر اشکال پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه تاریخ شفاهی گونه نگارشی نیست، تاکید کرد: تاریخ شفاهی به عنوان یک شیوه و روش تحقیق و پژوهش هرگز دغدغه خروجی و محصول ندارد، بلکه محتوایی است که برای ثبت در تاریخ نوشته می‌شود و برای آیندگان ثبت می‌شود‌. تاریخ شفاهی برای رسانه و محصول نیست. 

قاسمی‌پور گفت: تاریخ شفاهی اگر خروجی داشته، برای عنوان تاریخ است و در دسته تاریخ است نه در دسته ادبیات. ما کمتر از ۲۰ عنوان اثر تاریخ شفاهی قوی در کشور داریم که اصول تاریخ شفاهی در آن رعایت شده باشد.تاریخ شفاهی حتی صفحه‌آرایی و طرح جلد خاص خود را دارد.

وی خاطر نشان کرد: از عنوان تاریخ شفاهی در حال حاضر به معنی منفی کلمه استفاده ابزاری می‌شود، عنوانی که وزن به اثر می‌دهد و باعث پذیرفته شدن آن می‌شود، در حالی که عنوان تاریخ شفاهی اصول خاص خود را دارد. 

تاریخ شفاهی واقعه محور است

غلامرضا عزیزی، نویسنده تاریخ شفاهی در این نشست اظهار کرد: مرزهای تاریخ شفاهی با خاطره‌نگاری برداشته شده است و مشکلاتی به وجود آورده است، حتی دو کتاب دیدم که با عنوان تاریخ شفاهی نوشته شده اما خاطرات خود نوشت است‌. در مفهوم تاریخ شفاهی با روزنوشت، خود نوشت یا خاطرات فاصله دارد و این اشتباه بزرگی است.

وی افزود: وقتی جمعیت با یک غلط در این حوزه روبه‌رو می‌شوند به مرور غلط مصطلح شده است و با برداشتن مرز خاطره نگاری و تاریخ شفاهی این دو دیگر فاصله ندارند که یک مشکل است. البته برای مخاطب فرقی نمی‌کند که چیزی که می‌خواند کتابی که می‌خواند خاطره باشد یا تاریخ شفاهی اما باید در بین اهالی فن این مرز شناخته شود.

کارشناس تاریخ شفاهی ادامه داد: در خاطره نگاری می‌تواند خود فرد خاطرات را بنویسد اما در تاریخ شفاهی نیاز به مصاحبه فعال است. خاطره نگاری مطالبی را بیان می‌کند که برای فرد مهم است اما تاریخ شفاهی اطلاعات جامانده‌ای را روایت می‌کند که برای جامعه مهم است. تاریخ شفاهی، یک تاریخ نگاری است که به دنبال کشف حقیقت است و خلاهای تاریخ را پر می‌کند.

عزیزی تصریح کرد: تاریخ شفاهی واقعه محور و رویداد محور است، در خاطره نگاری محور نویسنده است که هر چیزی را روایت می‌کند، تاریخ شفاهی به موضوعاتی می‌پردازد که مفید است و قرار است جایی در تاریخ را پر کند و کاربرد داشته باشد. خاطره نگاری اطلاعاتی را روایت می‌کند که برای نویسنده جالب است. 

وی تاکید کرد: باید حد و مرز بین تاریخ شفاهی و خاطره‌نگاری مشخص شود تا جایگاه تاریخ شفاهی زیر سوال نرود و جایگاه آن حفظ شود.