سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نجمه شمس: اخیراً رساله پژوهشی الهام زمانی، دانش‌آموخته رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران به عنوان اثر منتخب جشنواره پایان‌نامه‌های برتر ادبیات فارسی برگزیده و نیز در قالب کتابی به همت انتشارات بنیاد استاد شهریار در اختیار پژوهشگران ادبی قرار گرفته است.
نویسنده در این کتاب عنوان کرده که «ادبیات کودک و نوجوان یکی از عناصر سازنده جهان آینده است، زیرا فکر و روان کودکان را شکل خواهد داد. با توجه به اینکه پژوهش‌هایی که تاکنون انجام شده است فقط گاهی اشاراتی به معیارهای ادبیات داستانی کودک داشته‌اند و خلأ یک تحقیق جامع و کاربردی در این زمینه احساس می‌شود؛ پس ضروری است برای تدوین معیارهایی بکوشیم که هم ناشر، هم نویسنده و هم بزرگسالی که کتابی برای کودکی تهیه می‌کند با یک مرور اجمالی بتواند اثری را ارزیابی کند.»
ادبیات نه تنها انعکاس‌دهنده احساس و اندیشه است، بلکه سازنده یا معمار آن نیز هست. وقتی مخاطب ادبیات، کودک است دقت نظر بیشتری لازم است تا جهانی که نویسنده برای کودک می‌آفریند جهانی متناسب با روحیات و میدان اندیشه او باشد، تا کودکِ گذرکرده از کوچه ادبیات با سلامت روح، فکر و روان به بزرگسالی برسد. هر نویسنده‌ای برای نوشتن برای کودکان و نوجوانان معیاری در ذهن دارد. محققان و ناقدان حوزه ادبیات کودک نیز نقدها و معیارهایی ارائه می‌کنند. نویسنده در این کتاب به بررسی معیارهایی می‌پردازد که باید در ادبیات داستانی نوجوان، به‌خصوص گروه سنی بالای ۱۲ سال، مورد نظر قرار گیرند.
با اینکه اغلب نویسندگان و ناقدان اشاره دارند که ادبیات کودک باید دارای ویژگی‌های خاصی باشد و آثار تولیدشده در حوزه کودک را باید با مقیاس ویژه‌ای سنجید؛ اما توافق کلی و یک نظر جامع در مورد اینکه این معیارها چه باید باشد وجود ندارد. در غیبت چنین معیارهایی، هر نویسنده مبتدی یا خبره، با این اعتقاد کلی که نوشتن برای کودکان ساده‌تر از نوشتن برای مخاطب بزرگسال است، به خود اجازه می‌دهد وارد این حوزه شود. محتوای این کتاب با جست‌وجو و بررسی این معیارها و همچنین دستیابی به توافق و اجماع نظر خبرگان حوزه ادبیات کودک و نوجوان، این معیارها را جمع‌بندی می‌کند.
در این کتاب برای دستیابی به این معیارها از روش ترکیبی استفاده شده است. ترکیبی از مرور نظام‌مند متون علمی و مطاله کیفی نویسنده را به دو دسته معیار دو شاخه اصلی ساختار و محتوا رسانده است. هر کدام از این گروه‌ها به زیرمؤلفه‌هایی تقسیم شده‌اند. در قسمت مطالعه کیفی سعی شده است توجه فعالان و خبرگان این عرصه برای حرکت به سمت ادبیاتی پالوده‌تر و متناسب‌تر جلب شود، و هم نظرهای ایشان، که حاصل سال‌ها تفکر و کار در این حوزه است، گردآوری و ضبط شود. برای نمونه یک نویسنده را در نظر بگیرید که داستان‌های فوق‌العاده‌ای برای کودک و نوجوان می‌نویسد، در این مسیر چارچوبی ذهنی و ایده‌ای ویژه در نظر دارد که هرگز جایی منتشر یا بررسی نمی‌شود یا محققی را در نظر آورید که حوزه تحقیقات و مطالعاتش فلسفه در ادبیات کودک یا چیزی مانند این است؛ این محقق در مورد اینکه ادبیات کودک و نوجوان به‌طور کلی چه معیارهایی باید داشته یا نداشته باشد، ایده‌هایی دارد؛ اما به آن ایده‌ها نمی‌پردازد و تنها در حوزه تحقیقی خودش به فعالیت می‌پردازد؛ در نتیجه بسیار مهم و مفید خواهد بود که این نظرات و ایده‌ها جمع‌آوری و بررسی شوند. پس از این مرحله معیارها و زیرمعیارهای به‌دست آمده، از طریق روش سنجش توافق خبرگان مورد ارزیابی قرار گرفته است و در نهایت با ترکیب و ادغام معیارهای مرحله مرور نظام‌مند و مرحله مطالعه کیفی مؤلفه‌ها، هفت معیار اصلی و ۳۴ زیرمعیار به‌دست آمده است. استفاده از روش‌های علمی و به‌روز نقطه قوت این کتاب است و نتایج و یافته‌ها در آن به صورت جدول و نمودار نمایش داده شده است.
نتایج این کتاب می‌تواند مبنایی برای مدیران و تصمیم‌گیران حوزه ادبیات کودک و نوجوان برای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در این حوزه، به‌خصوص برای گروه سنی ۱۲ تا ۱۸ سال باشد. از طرفی این معیارها می‌تواند مبنا و اصولی برای نگارش، ارزیابی و بررسی آثار این حوزه باشد. همچنین این کتاب با نشان دادن چالش‌ها و فرصت‌های موجود در ایران، می‌تواند در برنامه‌ریزی برای افزایش استقبال و علاقه‌مندی این گروه سنی به مطالعه کتاب، بسیار مفید باشد.
ادبیات باید به‌عنوان پلی برای ارتباط بین نسل‌ها عمل کند و به نوجوانان کمک کند تا با دنیای پیچیده‌ای که در آن زندگی می‌کنند، بهتر آشنا شوند و توانایی‌های لازم برای مقابله با چالش‌ها و مشکلات زندگی را پیدا کنند. این امر نه تنها به رشد فردی نوجوانان کمک می‌کند، بلکه به بهبود کیفیت ادبیات کودک و نوجوان در ایران نیز خواهد انجامید.
نظر شما