اما در این شماره از «مطبوعات کودک و نوجوان» قرار است به ماهنامه‌ای غیرایرانی سر بزنیم و گوشه‌وکنارش را بررسی کنیم؛ ماهنامه‌ای که برای کودکان و نوجوانان افغانستانی تولید، تهیه و منتشر می‌شود و مخاطبان ایرانی را نیز همراه خود کرده است.
مجله «کاغذپران» حال‌وهوای دلگرم‌کننده و لذت‌بخشی دارد. هر صفحه آن را که ورق می‌زنی بوی کشوری دیگر ولی فرهنگی آشنا را احساس می‌کنی. سیدمرتضی حسینی شاهترابی، سردبیر ماهنامه نوجوان «کاغذپران» به طور مفصل از این مجله نوپا برایمان گفته است. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
- برای ما بگویید چطور شد مجله‌ای به نام «کاغذپران» به عرصه مطبوعات کودک و نوجوان قدم گذاشت؟
یک روز سیداحمد مدقق به من زنگ زد که «شاهتراب، می‌خواهیم یک مجله برای کودکان و نوجوانان افغانستان راه‌اندازی کنیم، تو هم سردبیرش باشی، قبول می‌کنی؟» گفتم: «قبول، به شرط اینکه خودت سردبیر باشی.» گفت: «نه، من به عنوان مدیرمسئول همراهت خواهم بود؛ ولی سردبیر خودت باش.» گفتم: «بسم‌الله.». این نقطه آغاز شکل‌گیری «کاغذپران» بود؛ اما فکر داشتن چنین مجله‌ای خیلی پیش‌ترها آمده بود.
سیداحمد مدقق که یکی از انگشت‌شمار نویسندگان کودک و نوجوان افغانستان در ایران است، از بهار سال ۱۳۹۰ مجله «باغ» را در قم پایه‌ریزی کرده بود و به زنده‌یاد سرور رجایی در تهران سپرده بود و تجربه خوبی در عرصه مطبوعات کودک و نوجوان داشت. من هم از سال ۱۳۹۵ کودکان و نوجوانان مهاجر علاقه‌مند به داستان‌نویسی را در قم گردآورده و نام‌شان را شهرزادان مهاجر گذاشته بودم. دبیر علمی جشنواره‌های ادبی «شهرزاد و سیمرغ» و «شهرزاد و دنیازاد» بودم که اختصاصی کودکان و نوجوانان افغانستان است. سال ۹۸ هم نخستین مجله داستانی کودک و نوجوان افغانستان را با نام «فصلنامه شهرزاد و دنیازاد» منتشر کردم. سال‌های ۹۹ تا ۱۴۰۱ برای ما سال‌های تلخ و غم‌بار مطبوعات کودک و نوجوان افغانستان بود؛ چون همه مجلات تعطیل شدند و سردی و اندوه عجیبی یکه‌تازی می‌کرد. هرکدام از ما دوست داشتیم بتوانیم اتفاقی را آغاز کنیم که جان تازه برای این میدان باشد و این خواستن‌ها و تکاپوها در بهار ۱۴۰۲ نتیجه داد و شکوفه‌هایش را نشان داد. «کاغذپران» این‌طوری به میدان مطبوعات کودک و نوجوان آمد.
- «کاغذپران» نامی قشنگ و بومی افغانستان است. آیا به این دلیل انتخاب شد که بادبادک‌بازی در افغانستان بسیار رایج است و بادبادک یا همان کاغذپران عنصر آشنایی برای کودکان و نوجوانان افغانستانی است؟
کاغذپران‌بازی در فرهنگ مردم افغانستان یک بازی شهری و نوستالژیک است. اضافه بر این، اگر خواننده ادبیات داستانی افغانستان باشید حضور کاغذپران را در داستان‌های نویسندگان افغانستان از زنده‌یاد محمداعظم رهنورد زریاب تا خالد حسینی می‌بینید. این حضور مختص به داستان هم نیست؛ در اشعار شاعران کودک و نوجوان افغانستان نیز می‌بینید. بنابراین نام «کاغذپران» از این جهت انتخاب شد که هم یک نام دری است، همراه با شور و شوق کودکانه و نوجوانانه‌ای که با خود می‌آورد و هم پشتوانه فرهنگی و ادبی در ادبیات معاصر دارد.
- اهداف تولید و انتشار این مجله اصلی و فرعی دارد یا صرفا یک هدف کلان را دنبال می‌کنید؟
هدف‌گذاری ما برای «کاغذپران» دوگانه اصلی و فرعی نیست. راستش را بخواهید خود من به‌طور شخصی همواره از دوگانه‌سازی گریزانم؛ مگر ناگزیر باشم. به همین سبب، «کاغذپران» اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت دارد. همه این اهداف نیز در مسیر هم تعریف می‌شوند و به این بستگی دارند که «کاغذپران» تا کجا در آسمان فرهنگ و ادبیات بالا برود.
- چرا مجله را به صورت ماهنامه منتشر می‌کنید و هفتگی یا فصلی نشد؟
انتشار فصلنامه برای مخاطب کودک و نوجوان بسیار بسیار کم‌اثر و نامناسب است. در روزگاری که سرعت تغییر و بارش اطلاعات آن‌قدر زیاد شده که گاهی حتی امکان انتخاب را از شما می‌گیرد فصلنامه تأثیر مناسبی بر کودک و نوجوان ندارد. انتشار هفته‌نامه هم در قدرت و امکان ما نیست، از این جهت که چاپ و نشر هفته‌نامه نیازمند زیرساخت‌های محکم مثل نیروی اجرایی و نویسندگان تمام‌وقت و دسترسی سریع به چاپخانه و شبکه پخش قدرتمند و چابک است. ماهنامه رایج‌ترین و آشناترین شکل انتشار مجله برای مخاطبان ماست و توانایی‌های کنونی ما هم همین اندازه است.
- آیا گروه تولید این ماهنامه چشم‌انداز بلندمدتی برای آن دارند یا دست و پا شکسته هر شماره را پیش می‌برند؟
«کاغذپران» به‌طور مشخص چشم‌انداز موضوعی دارد و این چشم‌انداز متناسب با اهداف مجله ترسیم و معرفی می‌شود؛ چشم‌اندازی که مدیرمسئول و سردبیر «کاغذپران» آن را طراحی می‌کنند و برای تکمیل و پالایش آن از همفکری متخصصان و مشاوران تربیتی هم استفاده می‌شود.
کاغذپران بخش‌های مختلفی دارد که می‌شود گفت ستون‌های ثابت مجله‌اند. «دیدنی‌های افغانستان»، «دانستنی‌های افغانستان»، «خوراکی‌های افغانستان»، «قصه‌ها و افسانه‌های افغانستان»، «داستان‌های امروز افغانستان»، «شعر»، «دفترچه خاطرات»، «گزارش فرهنگی»، «شخصیت فرهنگی»، «کودکان و نوجوانان موفق افغانستان»، «معرفی انیمیشن»، «معرفی کتاب»، «آثار رسیده» و نظایر آن بخش‌های این مجله‌اند. درباره دلیل انتخاب هرکدام جداگانه اگر بگویم همه مصاحبه را به خودش اختصاص می‌دهد؛ چون طولانی و تفصیلی است. پس، خلاصه و کلی می‌گویم: پیونددادن خوانندگان «کاغذپران» با تاریخ و فرهنگ مردم و مملکت افغانستان مهم‌ترین وجه اشتراک همه آنهاست.
- توضیح ماهنامه در پیش‌شماره ۱ و ۲ متفاوت است. آیا دلیل تغییر مجله از کودک و نوجوان به صرفا ویژه نوجوان را ادامه می‌دهید و «کاغذپران» کاملا ویژه نوجوان می‌شود؟
بگذارید صادقانه بگویم: وقتی راه‌اندازی «کاغذپران» را آغاز کردیم هم شوق داشتیم، هم اندوه. شوق اینکه برای کودکان و نوجوانان افغانستان می‌نویسیم و یک نشریه اختصاصی راه‌اندازی می‌کنیم و اندوه داشتیم که زیرساخت‌های لازم برای کار تخصصی را نداریم و مجله را با گذار از هزارویک دست‌انداز باید منتشر کنیم و روشن نبود گذار ما از این دست‌اندازها چگونه است. از آن‌جایی که هیچ مجله و نشریه‌ای برای کودکان و نوجوانان افغانستان نداریم و «کاغذپران» تنها مجله است دوست داشتیم مجله ما هم برای کودکان و هم برای نوجوانان باشد. برای اینکه آمیختگی مطالب حاصل نشود نیز بخش کودک را به شکل پیوست و با نام «چرخه» در پیش‌شماره نخست گنجانیدیم؛ اما کارشناسان و مشاوران تربیتی مجله منتقد این گستردگی مخاطب شدند. بنابراین، بخش کودک را حذف کردیم و پیش‌شماره دوم و سوم را فقط به نوجوانان اختصاص دادیم. هنوز هم در این مورد مشاوران و کارشناسان تربیتی مجله معتقدند گستردگی مخاطب وجود دارد و بهتر است طیف سنی ۹ تا ۱۲ سال را به عنوان مخاطبان و خوانندگان اصلی مجله درنظر بگیریم و برای آنها بنویسیم. بنابراین، اگر چنین باشد شماره‌های بعدی را برای سن ۹ تا ۱۲ سال باید بنویسیم. ما در پیش‌شماره‌ها به دنبال روشن‌کردن این جزئیات هستیم تا به یک ثبات و پایداری در ارائه برسیم.
- استقبال نوجوانان افغانستانی از مجله چطور بود؟ آیا توانسته کتابخوانان و ادب‌دوستان نوجوان افغانستانی را دور هم جمع کند؟
اگر بگویم استقبال کودکان و نوجوانان افغانستانی از «کاغذپران» بی‌نظیر و توصیف‌ناشدنی بوده است، لاف‌زنی نکرده‌ام. تا همین الان ۱۰ محفل رونمایی برای «کاغذپران» در شهرهای مختلف ایران از جمله قم، تهران، آران و بیدگل، ساوه، یزد، گنبد کاووس و مشهد برگزار شده است که به درخواست و کوشش خود مهاجران انجام شده و در همه آنها کودکان و نوجوانان افغانستان نقش محوری و اساسی را داشتند. شاید باورتان نشود کودکان و نوجوانانی را دیدم که برای داشتن یک نسخه از «کاغذپران» گریان بودند و با اشک و گریه از پدرومادرشان می‌خواستند یک نسخه مجله «کاغذپران» برای‌شان تهیه کنند. در یکی از شهرها دخترک مهاجر نوجوانی شوق‌مندانه برای تهیه مجله آمد و وقتی فهمید مجله تمام شده و هیچ نسخه‌ای نمانده ناراحت شد. با یکی از دوستانم گفت‌وگو می‌کردم و متوجه حضور دخترک شدم و غم و ناراحتی را در رخسار معصومش دیدم. مشکل را با من در میان گذاشت و من وقتی ناراحتی و اندوهش را دیدم ناخودآگاه کیف دستی خودم را پالیدم و نسخه خودم را پیدا کردم و هدیه دادم.
- آیا نوجوانان ایرانی هم پیگیر مطالعه «کاغذپران» هستند؟
کودکان و نوجوانان ایرانی هم «کاغذپران» را دوست داشتند. این را در گنبد کاووس و انجمن «دوستداران کتاب مهر» گنبد کاووس و کتابخانه «کلبه کاغذی» قم دیدم. به بچه‌های ایرانی گفتم: «کاغذپران گرچه مخاطب اصلی‌اش بچه‌های افغانستان است، دوستدار همه کسانی است که فارسی می‌خوانند و فارسی می‌نویسند».
- یکی از ظرفیت‌های بسیار ارزشمند و مهم مطبوعات بویژه برای کودک و نوجوان تربیت نسل‌های بعدی نویسنده و شاعر است. آیا «کاغذپران» چنین دغدغه‌ای را در خود گنجانده است که نوجوانان افغانستانی ساکن در ایران و دیگر کشورها را به نویسندگان و شاعران فردا تبدیل کند؟
به موضوع بسیار خوبی اشاره کردید. یکی از کاستی‌های مهم مجلات کودک و نوجوان افغانستان تا به امروز همین بوده است که این موضوع را در نظر نگرفته‌اند. این مجلات یا معمولا فقط از همان نویسندگان نامدار و شناخته‌شده‌ای استفاده کردند که به پختگی رسیدند یا از نویسندگانی استفاده کردند که هیچ علاقه یا برنامه‌ای برای حضور در ادبیات کودک و نوجوان نداشتند و فقط برای پُر کردن ستون‌های مجله آمدند. نتیجه‌اش هم چنین می‌شود که نزدیک به ۳۰ عنوان مجله برای کودک و نوجوان افغانستان طی صد سال منتشر شده است؛ اما مجموعه این‌ها تا به الان شاید ۳۰ نفر نویسنده کودک و نوجوان به جامعه افغانستان معرفی نکرده باشد؛ حتی درباره معرفی نویسنده برای دیگر میدان‌های ادبیات هم چنین است.
ما در «کاغذپران» این مسئله را دیدیم و هدف‌گذاری‌ای کردیم. پروراندن و شناساندن کودکان و نوجوانان علاقه‌مند و آماده به حضور در میدان ادبیات و نویسندگی به جامعه فرهنگی افغانستان یکی از اهداف مجله است. بخش «دفترچه خاطرات» دقیقا به همین منظور گنجانده شده که خاطرات کودکان و نوجوانان علاقه‌مند و مستعد را منتشر می‌کند. راه‌اندازی «باشگاه نویسندگان کاغذپران» با حضور کودکان و نوجوانان اهل قلم افغانستان هم یکی دیگر از کارهای ما در همین زمینه است. همین رویکرد را درباره نویسندگان جوان و علاقه‌مند به کار برای کودکان و نوجوان افغانستان هم داریم.
- امروزه فضای رسانه‌ای آنلاین پررنگ است. آیا «کاغذپران» نسخه الکترونیک خواهد داشت؟
بیایید بپذیریم که فضای رسانه‌ای آنلاین گرچه پررنگ است؛ ولی برای کودک و نوجوان مطلوب نیست. منکر امکانات و ظرفیت‌های تازه‌اش برای خانواده‌ها نیستم؛ ولی تأثیر ناخواسته و نامطلوب خودش را نامحسوس بر زندگی کودکان و نوجوانان می‌گذارد. بنابراین، ترجیح «کاغذپران» بر این است که خود مجله به شکل کاغذی و فیزیکی در اختیار خوانندگانش قرار بگیرد. خود مجله «کاغذپران» نسخه الکترونیکی نخواهد داشت؛ اما برای رسیدن به نتیجه بهتر، «مجله تلویزیونی اینترنتی کاغذپران» را هم خواهیم داشت تا یک هم‌افزایی انجام شود و خانواده‌ها بتوانند با افزودن و پیوست مجله تصویری اینترنتی کاغذپران به مجله کاغذی، لحظه‌های دل‌انگیزتری را برای فرزندان خود بسازند.
نظر شما