به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «کاخ نیاوران در سفرنامه» از سلسله برنامه‌های سفرنامه‌خوانی مهدی گوهری با حضور کارشناسان و پژوهشگران حوزه تاریخ همچون مجید عبدامین و کیانوش معتقدی و جمع دیگری از علاقه‌مندان برگزار شد.

کیانوش معتقدی در این نشست گفت: اطلاعات ما از دوره‌های قبل به خصوص قاجار از دل همین سفرنامه‌ها خارج می شوند. بخشی از آن تجربه سیاح و بدون واسطه است و تا حد زیادی موثق و نزدیک به واقعیت است؛ بخشی دیگر هم محصول گفتگوهایی است که آن خارجی با مترجمی که دیدگاه‌های خاص خود را نسبت به رویدادها داشته، انجام داده است.

او ادامه داد: از این رو باید دید سفرنامه نویس خودش اقدام به نوشتن کرده یا محصول گفتگو با مترجم است؛ همچنین باید بررسی کرد که آن سفرنامه نویس با چه ایدئولوژی وارد کشور شده است.

او توضیح داد: با توجه به مطالب پیش گفته نباید چشم گوش بسته سفرنامه‌ها را بپذیریم؛ و جهت پی بردن به وثوق مطالب سیاحان باید علاوه بر سفرنامه، خاطرات و گزارشات رجال میانی را به عنوان بخش دیگری از منابع تاریخی مطالعه کرده و با مقایسه این منابع می توان تا حدودی به حقایق پی برد و تصویر کامل‌تری از وقایع داشت.

معتقدی گفت: برخلاف دیگر کاخ‌ها همچون گلستان، اطلاعات بسیار کمتری درباره کاخ نیاوران موجود است (مربوط به دوره فتحعلی شاه و محمدشاه) و آنچه وجود دارد از اواسط دوره ناصری به بعد را شامل می‌شود.

او افزود: بعد از به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه علاقه او به نیاوران مشاهده می‌شود و به دلایل مختلف از جمله بیماری‌ها، توجه او به این مکان جلب می‌شود.

او بیان کرد: ناصرالدین شاه از همان ابتدای ورودش به نیاوران تصمیم به انجام ساخت و سازهایی می‌گیرد؛ و اطلاعات از نیاوران قدیم مربوط به ناصرالدین شاه و رجال است.

این پژوهشگر گفت: در تمام سفرنامه‌های ناصری همه سیاحان اشاره ای به نیاوران دارند ولی از اینجا دیدن نکرده‌اند. همچنین یکی از رویدادهای مهم که در تمام گزارشات به آن اشاره می‌شود ترور ناصرالدین شاه است.



مجید عبدامین در بخش دیگری از این نشست ضمن بیان خاطرات ناصرالدین شاه درخصوص نیاوران گفت: ناصرالدین شاه و دیگران از این مکان به عنوان قصر نیاوران نام می‌برند.

او توضیح داد: در کتاب مرقع ناصری قدیمی ترین دستخط درخصوص نیاوران در رمضان 1266 ثبت شده است. همچنین در وقایع اتفاقیه اولین گزارشات در مورد نیاوران در ذی‌الحجه 1267 حدود دوسال پس از به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه به ثبت رسیده اند.

او ادامه داد: یکی از مشکلات موجود در تدوین منابع دوره قاجار این است که در یک بازه زمانی گزارشی نداریم، روزنامه دولتی چاپ نمی شود؛ بزرگترین منبع مطالعاتی که اعتمادالسلطنه است هم پس از مدتی کار متوقف و مجددا فعالیتش را از سر می‌گیرد.

او افزود: از این رو سال 1288 قمری در هیچ منبعی نیامده که ناصرالدین شاه قصد ساخت عمارت در نیاوران را داشته و تنها خود ناصرالدین شاه اشاره ای به آن کرده و چندماه یکبار اشاره‌ای کوتاه به نیاوران می‌کند.

این کارشناس تاریخ درخصوص نام صاحبقران توضیح داد: ناصرالدین شاه در ذی الحجه 1293 اشاره می کند که «ابتدای عیش و جشن سلطنت قاجار و قرن سی ساله سلطنت ما، از خواب برخواسته و ...»؛ و همین جا مبدا نامگذاری صاحبقران می‌شود.

همچنین در این نشست مهدی گوهری درباره گفته‌هایی که از کاخ نیاوران در سفرنامه‌ها وجود دارد و نحوه توصیف نیاوران از دیدگاه سیاحان و خارجی‌هایی که به کشورمان سفر می‌کردند توضیحاتی ارایه کرد.



صاحبقرانیه تفرجگاه تابستانی شاه قاجار بود که در این اتراقگاه حوادثی گاه به گاه پیش می‌آمد و نامش را بر زبان‌ها جاری می‌ساخت. از آن دسته‌اند حادثه ترور نافرجام ناصرالدین شاه که سبب اعدام عاملانش در ورودی باغ شد. روزنامه وقایع اتفاقیه در شماره‌های متعددی به شرح ماجرای سوء قصد به شاه می‌پردازد.

دکتر منوچهر ستوده هم به نقل خاطراتی از مادام دیولافوا در سفرنامه خود از این سوء قصد می‌نویسد. از مطالعه اسناد تاریخی این برهه تاریخی، زمان وقوع این حادثه را ماه ذی القعده 1268 قمری می‌دانند. ناصرالدین شاه در راه بازگشت شکار به نیاوران بود و جلوتر از ملتزمین می‌رفت که ناگاه سه نفر از خارستانی بیرون آمده و با شتاب به طرف او دویدند، در حالی که یکی عریضه به شاه می‌داد، دیگری خود را به اسب شاه رسانیده، طپانچه‌ای به طرف او خالی کرد و نفر سوم هم با طپانچه بی‌محابا به جلو دوید، اما تیر او نیز به خطا رفت. فقط چند ساچمه، کمی بازوی شاه را خراش داد و اتفاق خاصی برای او نیفتاد. ناصرالدین شاه را به قصر بردند. ملتزمین به دنبال دستگیری سوء قصد کنندگان رفته و عده‌ای را در تهران دستگیر کرده که قره‌العین در میان دستگیرشدگان بود. ضاربین از جماعت بابیه فارس بودند که دستگیر شده و اعدام شدند.

دکتر ستوده نقل کرده است که حمله بابی‌ها به ناصرالدین شاه درست در کنج جنوبی این باغ که ابتدای خیابان حصاربوعلی است اتفاق افتاد. بعد از این واقعه ناصرالدین شاه در قصر نیاوران ماند تا هیجدهم ماه ذیقعده که به ارگ سلطانی دار الخلافه تهران رفتند. ترور نافرجام ناصرالدین شاه باعث پرآوازه شدن این قصر شد و در خاطره تاریخ یک برگ به وقایع آن اضافه شد.