به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، نشست تخصصي کتاب ماه تاريخ و جغرافيا به نقد و بررسي كتاب «تاريخ تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دوره سامانيان» نوشته دكتر سيد ابوالقاسم فروزاني اختصاص داشت. اين نشست، صبح امروز(چهارشنبه 31 فروردين) با حضور كارشناسان حوزه تاريخ در سراي اهل قلم خانه كتاب برگزار شد.

در اين نشست دكتر سيد ابوالقاسم فروزاني (استاد تاريخ دانشگاه شيراز و نويسنده كتاب)، دكتر حسن باستاني‌راد (استاد تاريخ دانشگاه شهيد بهشتي) و حبيب‌الله اسماعيلي (سردبير كتاب ماه تاريخ و جغرافيا) حضور داشتند و به بحث و گفت‌و‌گو درباره دوره تاريخي سامانيان پرداختند.

دكتر حسن باستاني‌راد، استاد تاريخ دانشگاه شهيد بهشتي گفت: كتاب‌هاي دانشگاهي در زمينه آموزش و پژوهش ديدگاهي كلي ارايه مي‌دهد. همچنين در اين زمينه ما دو دسته پژوهش داريم، يك دسته از پژوهش‌ها متعلق به كساني بود كه خارج از قلمرو فرهنگي ارايه مي‌شد مانند روس‌ها و كساني كه در حوزه ايران فرهنگي در كشورهاي افغانستان و تاجيكستان پژوهش‌هايي را تدوين كرده‌اند.

وي افزود: نقشي كه سامانيان در فرهنگ و تمدن ايران اسلامي ايفا كردند باعث شد كه ديدگاه‌هاي بسياري به اين دوره تاريخي اهميت دهند. سامانيان در قلمرو ايران اسلامي تحولات بسياري را به وجود آوردند. در اين زمينه كتاب «تاريخ تمدن اسلامي سامانيان» نوشته دكتر محمدرضا ناجي در دانشگاه الهيات تدريس مي‌شود و در اين حوزه ارزش بسياري دارد و كتاب تاريخ سامانيان نوشته جواد هروی نيز از اهميت بسياري برخوردار است.

وي افزود: در قلمرو تحقيقات ايراني مقالات بسياري درباره سامانيان نوشته شده است و همچنين در جست‌وجوهايي كه در اين زمينه انجام داده‌ام، دريافتم 18 مقاله لاتين درباره سكه‌هاي دوره ساماني در كشورهاي غربي نوشته شده است. اثرگذاري سامانيان در حوزه ايران و اسلام بسيار مورد توجه پژوهشگران ايراني و غير ايراني است. محال است كسي درباره ادبيات فارسي سخن بگويد و درباره سامانيان حرفي به ميان نيايد. اين مسأله نشان مي‌دهد كه پژوهش‌هاي بيشتري را در اين زمينه مي‌طلبد. 

سامانيان، حكومتي ايراني‌نژاد 
سيد ابوالقاسم فروزاني، استاد تاريخ دانشگاه شيراز سخنران بعدي اين نشست بود. وي به پيشكسوتان تاريخي اشاره كرد و افزود: ما بايد پيشكسوتان را حرمت بنهيم اما فارغ از حرمت‌گذاري، انتقادهايي كه از نظر علمي بر آثار ديگران وارد است را منصفانه مورد توجه قرار دهيم.

وي افزود: كتاب «تاريخ تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دوره سامانيان» براي دانشجويان كارشناسي رشته تاريخ و با توجه به آن زمينه درسي نوشته شده است ولي درباره تاريخ سامانيان آثار ديگري گردآوري كرده‌ام كه اگر بخواهيم روزي اين كتاب را با رفع اصلاحات چاپ كنيم بايد مواردي را مد نظر قرار دهيم. اين كتاب داراي كاستي‌هايي است ولي مي‌تواند چارچوبي از سامانيان را ارايه دهد.

استاد دانشگاه شيراز خاطرنشان كرد: توجه به سامانيان پس از ترجمه كتاب «تركستان در عهد هجوم مغول» مورد توجه بزرگاني چون زنده‌ياد زرين‌كوب، جواد هروي، محمدرضا ناجي و... قرار گرفت.

وي به كتاب «قراخانيان بنيان‌گذاران نخستين سلسله ترك مسلمان در فرارود (آسياي ميانه)» اشاره كرد و گفت: در اين كتاب نشان مي‌دهد كه شيرازه امور حكومت ايراني‌نژاد ساماني در زمان فرمانروايي اميرنوح بن منصور ساماني، به ويژه نابساماني‌هاي داخلي و سركشي‌هاي برخي از دولتمردان و سران نظامي، از هم گسسته بود. اين اوضاع آشفته براي حكومت ترك‌تبار قراخاني، فرصتي مناسب فراهم آورد تا به مرور، بر بخش‌هايي از سرزمين آريايي‌نشين فرارود (ماوراء النهر) دست يابد.

فروزاني خاطرنشان كرد: در بررسي كلي كتاب «تاريخ تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دوره سامانيان» مي‌توان اسامي خطه آريايي باستاني را جست‌وجو كرد و آن را حكومت ايراني‌نژاد ساماني ناميد. نام آسياي ميانه نشان مي‌دهد كه يك هدف سياسي پشت آن بوده است.

كتاب «تاريخ تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دوره سامانيان» را سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه‌ها (انتشارات سمت) منتشر كرده است. اين كتاب براي دانشجويان رشته تاريخ در مقطع كارشناسي به عنوان منبع اصلي قسمتي از درس «تاريخ تحولات سياسي اجتماعي اقتصادي و فرهنگي ايران» در دوره سامانيان، غزنويان و ديلميان به ارزش ٢ واحد تدوين شده است.

اين كتاب تاريخي در 8 فصل تدوين شده است. فصل نخست به بررسي منابع و مآخذ و فصل دوم به جغرافياي تاريخي فرارود (ماوراءالنهر) مي‌پردازد. فصل سوم، چهارم و پنجم نيز به ترتيب سامانيان بر نردبان ترقي، سامانيان در اوج اقتدار و دوران ضعف و انحطاط سامانيان را شرح مي‌دهد.

فصل ششم به سامانيان در سراشيبي سقوط، فصل هفتم به سامانيان و ملوك اطراف و فصل هشتم نيز اوضاع اجتماعي، اقتصادي، اداري، فرهنگي و هنري در قلمرو سامانيان را بررسي مي‌كند. پايان‌بخش كتاب نيز پيوست‌ها و كتابنامه است.