خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، بررسي و شناخت رويدادهاي پادشاهي اردشير اول (226 ـ 241 ميلادي) بنيانگذار دولت ساساني، از آن رو اهميت دارد كه او توانست با تلاش بسيار، امپراتوريي را بنياد نهد كه داراي تمركز و يكپارچگي سياسي بود. توجه پادشاهان ديگر ساساني به بنيانگذار اين سلسله نيز تا بدان اندازه بود كه چهره تاريخي اردشير با افسانه آميخته شد. 

به همين سبب است كه جستجو در منابع و مآخذ تاريخي آن دوره، ارزش و ضرورت دارد. كتاب «اردشير پاپكان» نوشته علي سماك‌محمدي، جلد اول از مجموعه‌اي است كه خواننده را با رويدادهاي آن دوره از تاريخ ايران آشنا مي‌كند. 

«ظهور يك حكومت مركزي مقتدر» سرآغاز كتاب است كه به چگونگي بنيانگذاري دولت ساساني مي‌پردازد اما در خلال آن از وضعيت سياسي ايران در روزگار اشكانيان نيز سخن به ميان مي‌آيد. 

نويسنده اشاره مي‌كند كه درباره اردشير اول ساساني مطالب تاريخي با افسانه آميخته شده است؛ به گونه‌اي كه جدا كردن آنها از هم بسيار دشوار است. با اين همه او تلاش مي‌كند تا رد پاي زندگي اردشير را در متن‌هاي تاريخي بيابد و با روشي ابتكاري، گفت‌وگوهاي ميان شخصيت‌هاي تاريخي را داستان‌گونه روايت كند. از اين رو آنچه نويسنده كتاب عرضه كرده، ضمن پاي‌بندي به چهارچوب‌هاي تاريخي، گاه بازسازي روايت‌وار رويدادهاست. 

نبرد اردوان اشكاني با اردشير، در دشت هرمزدگان ايالت خوزستان 
(224 م)، در بخشي جداگانه بررسي شده است. اين نبرد سرنوشت‌ساز كه به مرگ اردوان انجاميد، از ديد مولف كتاب، تاريخ ايران را وارد مرحله جديدي كرد و بنيان‌هاي حكومتي را ساخت كه توانست بيش از چهارصد سال به حيات سياسي خود ادامه دهد. 

«ازدواج اردشير و تولد شاهپور» عنوان بخش ديگري از كتاب است. در اينجا روايتي از تلاش دختر اردوان براي كشتن اردشير نقل شده است كه رنگ و رويي افسانه‌اي دارد. نويسنده افسانه‌اي بودن بخش‌هايي از روايت را مي‌پذيرد و مي‌كوشد تا به حقيقت تاريخي آنچه به شيوه‌اي خيالي نقل شده است، دست يابد. 

در بخشي ديگر از كتاب، ديدگاه محققان جديد درباره اردشير و چگونگي به قدرت رسيدن او مورد توجه قرار گرفته و به اين نكته پرداخته شده است كه نظر پژوهندگان ايراني و خارجي درباره رويدادهاي جنگ هرمزدگان و بر تخت نشيني اردشير، يكسان نيست و تاريخ‌هايي كه نقل كرده‌اند، متفاوت است. 

از اين پس خواننده، رويدادهاي بعد از بنيانگذاري دولت ساساني را پي مي‌گيرد. «لشكر كشي اردشير در داخل خاك ايران» و درگيري‌هاي پيوسته ايران و روم، از جمله آن حادثه‌هاست. نويسنده با باريك بيني بيشتري نبردهاي ميان دو امپراتوري را كندوكاو مي‌كند و تاثير جنگ‌هاي آن دوره را بر سياست ساسانيان، از نظر دور نمي‌دارد. 

اردشير در ساليان ديگر جانشين خود را برمي‌گزيند. نويسنده كتاب يادآور مي‌شود كه شاهپور از مدتها قبل، در مقام پادشاهي، همراه و شريك اردشير بود. اين كار بر نيروي جواني و تازه جوي دولت نوپاي ساساني مي‌افزود. «قضاوت در مورد شخصيت اردشير» از بخش‌هاي كوتاهي است كه به ارزيابي كارنامه سياسي آن شاه مقتدر ساساني اختصاص يافته است. 

نويسنده معتقد است كه ايران در زمان فرمانروايي اردشير، «داراي روح ملي» شد و دولتي متمركز پديد آمد. اين از جمله تفاوت‌هاي مهم ميان اشكانيان و ساسانيان بود. پذيرفتن دين زرتشتي، از ديگر مسايلي بود كه دولت ساساني را ويژگي خاص و هويت مذهبي ويژه‌اي مي‌داد. 

بررسي «روابط ايرانيان و اعراب» بخش ديگري از كتاب «اردشير پاپكان» است. در ادامه نيز قسمت‌هايي از نوشته‌هاي مورخان پيشين درباره اين شاه ساساني نقل شده و بارديگر ديدگاه و ارزيابي نويسندگان جديد با خواننده در ميان گذاشته شده است. 

از ديد نويسنده، نقل بخش‌هايي از نوشته‌هاي پژوهندگان تاريخ ساسانيان، از آن جهت ضرورت دارد كه زمينه‌اي فراهم مي‌كند تا خواننده بتواند به سنجش ميان نوشته‌هاي گوناگون بپردازد و به دريافت درستي از تاريخ آن روزگار دست پيدا كند. چنين كاري، حجم قابل توجهي از كتاب را به خود اختصاص داده است. 

«يادگارهايي كه از اردشير اول باقي مانده است» عنواني است براي بخشي از كتاب كه به بررسي و شناخت بناها و كتيبه‌هايي اختصاص يافته است كه در روزگار اردشير اول ساخته شده‌اند و بقاياي آنها هنوز ديده مي‌شود. برخي از اين بناها و سنگ نبشته‌ها كه نويسنده بدانها پرداخته است، عبارتند از نقش برجسته اردشير اول در نقش رستم، نقش رجب، قلعه دختر و نقوش ساساني فيروز آباد و دارابگرد. 

موضوع «سكه‌هاي اردشير»، خواننده را به بخش كوتاه ديگري از كتاب مي‌برد. اين قسمت همراه با تصاويري از سكه‌هاي آن دوره است. «اندرز نامه اردشير پاپكان»، برگرفته از متني به نام «كارنامه اردشير پاپكان»، به تفصيل در صفحات پاياني كتاب آورده شده است. 

اين بخش، هر چند خالي از افسانه و داستان‌پردازي نويسندگان رسمي و درباري ساساني نيست، دربردارنده مطالبي است كه خواننده امروزي را با جنبه‌هاي ديگري از شخصيت و كارهاي بنيانگذار دولت ساساني آشنا مي‌كند. 

در پايان نيز نويسنده لازم ديده است كه به گونه‌اي مفصل، به دو موضوع ديگر بپردازد. نخست «سازمان ارتش در شاهنشاهي ساساني» است و ديگري مطالبي درباره تيسفون، پايتخت ساسانيان.
اين كتاب، همراه با تصاوير و نقشه‌هايي از قلمرو ساسانيان در روزگار فرمانروايي اردشير اول است كه خواننده را در فهم مطالب و مندرجات تاريخي كتاب ياري مي‌رساند. 

كتاب «اردشير پاپكان»، جلد اول از مجموعه «تاريخ شاهنشاهي بزرگ ساساني»، نوشته علي سماك‌محمدي است كه به ياري خانه تاريخ و تصوير ابريشمي، با شمارگان دو هزار نسخه چاپ و به بهاي 3800 تومان عرضه شده است.