به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، «تاريخ‌نگاران و مكتب‌هاي تاريخ‌نگاري در اسلام» عنوان كتابي به قلم رمضان زين‌العابديني است كه از سوي انتشارات چاپخش منتشر شده است. نويسنده اين كتاب كه مدرس دانشگاه است و تاريخ اسلام تدريس مي‌كند، با توجه به  اهميت تاريخ و تاريخ‌نگاري عصر اسلامي و ضرورت فهم و تحليل تاريخ به مثابه يكي از منابع مهم معرفت آدمي، اين اثر را تدوين كرده است.

كتاب شامل پيشگفتاري به قلم حسن يوسفي اشكوري و در 10 فصل تدوين شده است. اشكوري با تيتر «تاريخ به مثابه يكي از منابع معرفت»، تاريخ مكتوب و مدون را منبع آگاهي و معرفت معرفي كرده و سپس به خاستگاه‌هاي پيدايش تاريخ مي‌پردازد. او همچنين نگرش نوين تاريخي، نقد علمي، بازسازي و حتي بازخواني منابع كهن تاريخي را قابل تأمل مي‌داند چرا كه اين شناسايي راهي براي رسيدن به آگاهي‌هاي تازه است.

فصل نخست كتاب آگاهي تاريخي و عوامل پيدايش تاريخ در ميان اعراب پيش از اسلام و عوامل اوليه پيدايش تاريخ اسلام به همراه نيازهاي عملي حياتي و عوامل ياري‌كننده را در بردارد.

فصل دوم نيز در آغاز نخستين دوره تدوين تاريخ، به مشكلات تدوين و حضور روايات شفاهي و مشخصات اولين دوره تدوين تاريخ به همراه مراحل آن و موضوعات اوليه و زمان تدوين آنها اشاره دارد.

بخش بعدي كتاب نيز مكتب‌هاي تاريخي را به مكتب‌هاي كوچك و سرانجام مكاتب بزرگ تقسيم كرده است. اين فصل به مكاتب كوچكي مانند مكتب شام كه موضوع آن مغازي (تاريخ جنگ‌های پيامبر اسلام) و فتوح بود و مكتب يمن كه به ايام و انتساب هم مي‌پرداخت اشاره كرده و سپس به مكتب ايراني كه در پي اثبات وجود قدمي و علمي خويش به اعراب كوشش مي‌كند، پرداخته است.

در فصل چهارم مكتب بزرگ مدينه كه به مغازي و سير پيامبر (ص) و تاريخ اسلام پرداخته، معرفي مي‌شود. در بخش بعدي كه فصل پنجم كتاب محسوب مي‌‌شود ديگر مكتب بزرگ تاريخ‌نگاري و مكتب عراق مورد بررسي قرار مي‌گيرد. اين مكتب در زمينه‌هاي اخبار، ايام و انساب فعاليت داشته و آميخته به نوعي شعور فرهنگي بود و پس از ضعف مكتب تاريخ‌نگاري مدينه در اواخر قرن دوم تا قرن سوم هجري رو به ترقي نهاد و مشهورترين تاريخ‌نگاران در آن به وجود آمدند.

فصل ششم كتاب، پيدايش مورخان بزرگ نام دارد كه از وجوه تمايز گروه بنيانگذاران مكتب تاريخ‌نگاري، طبقه كاملي از مورخان تا نيمه دوم قرن سوم هجري محسوب مي‌شود. مورخان بزرگ، تاريخ را به معني كلي و فراگير دريافت كرده و از سيره، اخبار، انساب، شعر، ادب و... به عنوان ابزار علم تاريخ استفاده كردند و سپس آنها را با روش‌هايي مورد نقد و بررسي قرار دادند. پس تاريخ شكل علم به خود گرفته و انديشه تاريخي اسلام به شكل معيني تبلور يافته است. اين فصل همچنين به معرفي موضوعي و محتوايي آثار اين مورخان مي‌پردازد كه از آن ميان معرفي محمدبن جرير طبري چشمگيرتر به نظر مي‌رسد.

فصل هفتم نيز نگاهي گذرا به مورخان خلافت عباسي دارد. از اوايل قرن چهارم هجري نگارش تاريخي به صورت علمي آغاز شده و با روش خاص خود، با توجه به رشد علوم ديگر، پيشرفت تمدن و انتشار كاغذ به راه خود ادامه داده بود. از لحاظ زماني نيز بيشترين مورخان در قرن چهارم و نيمه نخست قرن هفتم مي‌زيسته‌اند. در نيمه نخست قرن هفتم تاريخ با نوعي بيداري سياسي مواجه شد كه شايد علت آن مبارزه مسلمانان با صليبيان از يك طرف و مغول‌ها از سمت ديگر بود.

«تحول ماده يا موضوع تاريخي» نام فصل هشتم كتاب است كه به معرفي كتاب‌هاي مربوط به غنا، طرب و حضور زنان در جامعه مي‌پردازد. در اين فصل نشان مي‌دهد كه تحول ماده يا موضوع تاريخي در انواع تواريخ مدني، خانداني، سير و قصص نيز به وجود آمد. همچنين تاريخ‌نگاري از نظر كميت داري فراواني موضوع شد. مثل تواريخ محلي، اقاليم، رجال، اديان.

فصل نهم به دگرگوني روش‌هاي تاريخ‌نگاري مي‌پردازد. پس از ظهور علم تاريخ مورخان تأليفات بسيار ارزشمندي با موضوعات گسترده ارايه دادند و روش، اسلوب كار، هدف، منابع، تنظيم و تدوين مطالب كم‌كم دستخوش تحول و نوآوري شد. براي مثال تاريخ‌نگاري با توجه به ارايه اسناد مطرح شده و يا از نظر ادبي تحول در شيوه نگارش پديد آمد. 

فصل دهم و پاياني كتاب «در دگرگوني خط فكري» نام دارد. تاريخ‌نگاري از قرن چهارم تا قرن هفتم از مهمترين مشاغل عالمان علوم ديني محسوب مي‌شد. هرچند زندگاني سياسي نيز در آن بسيار نقش داشته و تجارب بسياري نيز در آن به دست آمده بود. به جرأت مي‌توان گفت كه تاريخ ميدان واقعي خود را يافته و همچون آينه‌اي زمان و حوادث را نمايان مي‌ساخت و تحليل مي‌شد.

«تاريخ‌نگاران و مكتب‌هاي تاريخ‌نگاري در اسلام» (شناخت منابع و مآخذ در اسلام) نوشته دكتر رمضان زين‌العابديني را انتشارات چاپخش با شمارگان 1100 نسخه و بهاي 60000 ريال منتشر كرده و در دسترس علاقه‌مندان به تاريخ اسلام قرار داده است.