خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، فصل نخست كتاب با عنوان «زمينه‌هاي جنبش مشروطه»، به پي كاوي رويدادهايي پرداخته است كه مقدمات مشروطيت را فراهم آوردند. از ديد مولف كتاب، برخورد ايران با مدنيت جديد غرب پيامدهاي بسياري داشت. يكي از آن پيامدها بخشيدن امتيازات فراوان به استعمارگران غربي بود. 

رحمانيان مي‌نويسد: «زخم‌هايي كه از ناحيه قراردادها و امتيازات به روح ملي ايرانيان وارد آمد، به هوشياري و بيداري انجاميد.» (ص 18) اصلاحات عباس ميرزا و ورود انديشه‌ها و آموزه‌هاي سياسي جديد به ايران نيز از ديد نويسنده كتاب يكي ديگر از زمينه‌هاي پديد آمدن جنبش مشروطه بود. اين اصلاحات ابتدا در تبريز آغاز شد و كوششي براي اخذ و اقتباس علوم و فنون جديد غرب بود. در دوره ناصري انديشه اصلاحات پيشرفت نماياني داشت. 

از سويي ديگر، رحمانيان در اين فصل به بررسي زمينه‌هاي اقتصادي و اجتماعي جنبش مشروطه مي‌پردازد و وخامت اوضاع اقتصادي و اجتماعي ايران در سده 19 ميلادي را از جمله علل و زمينه‌هاي وقوع مشروطيت برمي‌شمارد. 

سه علت ديگري كه از ديد نويسنده، زمينه‌ساز دگرگوني‌هاي مشروطيت شد، عبارتند از: جنبش تنباكو كه رحمانيان آن را پيش درآمد مشروطه و «زادگاه مفهوم ملت به معناي جديد كلمه» دانسته است (ص 35)؛ كشته شدن ناصرالدين شاه كه از پيامدهاي جنبش تنباكو بود؛ و سرانجام از تحولات دوره مظفري و گسترش نارضايتي و اعتراض مردم، ياد شده است. 

ظهور مشروطيت
فصل دوم «ظهور مشروطيت» عنوان گرفته است. در آغاز اين فصل از رويدادهايي كه جنبش مشروطيت را شكل بخشيدند، نام برده شده است. اتحاد سيد عبدالله بهبهاني و سيد محمد طباطبايي ـ دو رهبر مشروطيت و از مجتهدين طراز اول تهران ـ به اعتراضات جهت‌دهي و سامان‌بخشي داد. 

رحمانيان آنگاه به تشريح رويدادي مي‌پردازد كه در تاريخ مشروطيت به «مهاجرت صغري» معروف شده است. اين مهاجرت، حركت اعتراض‌آميز دو رهبر مشروطيت و شمار زيادي از هواداران آنها به آرامگاه حضرت عبدالعظيم بود. آنها خواسته‌هايي داشتند كه عمده‌ترين آن تاسيس «عدالت خانه» بود. رحمانيان مي‌نويسد: «درخواست عدالت‌خانه جنبه ديني و شرعي داشت و تنها ناظر به درخواست اصلاح امور قضايي بود» (ص 63) 

بخش ديگر اين فصل درباره «سرسختي و لجاجت عين الدوله» است. صدراعظم مظفرالدين شاه بر مواضع سختگيرانه خود پاي مي‌فشرد، تا آن كه رفتار او به «مهاجرت كبري» و رفتن علما و رهبران مشروطيت به قم انجاميد. بست‌نشيني در باغ سفارت انگليس، صدور فرمان مشروطيت و فرمان بازگشت علما به تهران، از ديگر بخش‌هاي اين فصل است. 

مشروطيت در بحران
در فصل سوم از مجلس اول مشروطيت ياد مي‌شود. عنواني كه براي اين فصل برگزيده شده «مشروطيت در بحران» است. نويسنده نخست به بررسي انتخابات مجلس اول مي‌پردازد و مي‌نويسد: «با همه دشواري‌ها و كاستي‌هايي كه در آن روزگار وجود داشت، انتخابات نسبتا كاملي برگزار شد.» به دنبال آن درباره «تدوين قانون اساسي و متمم آن» توضيحاتي را مي‌آورد و به تشريح مسايل و دشواري‌هايي مي‌پردازد كه نمايندگان مجلس با آن رو در رو بودند. 

بخش بعدي به اقدامات محمدعلي شاه اختصاص يافته است. اين اقدامات منجر به پديد آمدن رخدادهايي تعيين كننده شد. رحمانيان مي‌نويسد كه شاه از همان آغاز با نظام مشروطيت سازگاري نداشت. سپس به پي‌گيري و بازگويي رويدادها مي‌پردازد و چگونگي شكل‌گيري حوادث را نشان مي‌دهد؛ تا آن كه اتفاقات ناگزير، به كودتاي شاه عليه مشروطيت مي‌انجامد. بدين گونه مرحله‌اي مهم از جنبش مشروطه ايران به پايان مي‌رسد و به تعبير رحمانيان: «دفتر مشروطه اول بسته مي‌شود» 

فاصله ميان كودتاي محمدعلي شاه (2 تير 1287 خ) تا فتح تهران توسط نيروهاي مشروطه‌خواه (22 تير 1288خ) اصطلاحا دوره «استبداد صغير» ناميده مي‌شود. فصل چهارم كتاب «جنبش مشروطه» درباره اين برهه زماني است. رحمانيان مي‌نويسد كه محمدعلي شاه به توپ بستن مجلس را «انحلال و انفصال موقت اعلام كرد» و وعده داد كه پس از سه ماه به انجام انتخابات مي‌پردازد. اين در واقع فريبي بيش نبود. 

جنبش مشروطيت؛ شكست يا پيروزي
نويسنده آنگاه به توضيح موضع علماي مشروطه‌خواه نجف در برابر كودتا و استبداد صغير اشاره مي‌كند و خيزش تبريز و آذربايجان را پي مي‌گيرد. حركت مجاهدان گيلان و بختياري و فتح تهران و پايان حكومت محمدعلي شاه، دو بخش انتهايي اين فصل است. بدين گونه دوره استبداد صغير پس از حدود 13 ماه به پايان مي‌رسد. 

فصل پنجم كتاب، «مجلس دوم» نام دارد. در اين فصل به بررسي نخستين اقدامات مشروطه‌خواهان پس از فتح تهران پرداخته شده است. رحمانيان در بخش ديگري از اين فصل موضوع برآمدن احزاب سياسي را كندوكاو مي‌كند و چالش‌هاي پيش روي مجلس دوم را برمي‌شمارد. آنگاه به مساله خلع سلاح مجاهدان و حادثه پارك اتابك، كه خود سرآغاز ديگري در مشروطيت بود، توجه مي‌كند و سرانجام به ماجراي مورگان شوستر آمريكايي كه به اولتيماتوم روس براي اخراج او و دو دستگي ميان مشروطه‌خواهان انجاميد، مي‌پردازد. 

«پي گفتار» كتاب نيز «جنبش مشروطه؛ شكست يا پيروزي» عنوان گرفته و تحليلي از حوادث مشروطيت است. رحمانيان در اين بخش به علت‌شناسي شكست مشروطيت پرداخته است. كتابنامه، فهرست‌ها و نمايه، پايان‌بخش مطالب كتاب است. 

چاپ نخست كتاب «جنبش مشروطه» نوشته داريوش رحمانيان را كانون انديشه جوان با شمارگان 2500 نسخه و به بهاي 3500 تومان در 224 صفحه منتشر كرده است.