به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، محمدبن احمدبن ادریس‌بن حسین‌بن قاسم‌بن عیسی حلّی عجلی ملقب به «فخرالدین» با كنیه ابوعبدالله سال ۵۴۳ هجري قمري متولد شد.
نسبش از طرف مادر، با سه واسطه به شیخ طوسی می‌رسد. جدّ مادری او سید علی‌بن طاووس و سید احمدبن طاووس‌اند.
ابن اردیس حلی، پیشتاز جریان احیای مجدد اجتهاد و محو آثار تقلید بود. كتاب «سرائر» وي از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه، بهترین نمودار این پدیده است.
همچنان كه در متون گوناگون درباره زادگاه اين فقيه ديني آمده است،شهر حلّه به دست سیف الدوله، امیر خاندان بنی مزید بنیانگذاری شد. این شهر مرکز استان بابل است. این استان از جانب شمال به استان بغداد و از جنوب به استان قادسیه، از شرق به استان واسط و از غرب به استان کربلا متصل مي‌شود.
حوزه علمیه حله بعد از سقوط بغداد به دست هولاکوخان تاتار، شکل گرفت. زمانی که بغداد سقوط کرد، مردم حلّه دسته دسته به استقبال سپاه او رفتند و امان خواستند. هولاکوخان به آنها امان داد. بدین صورت، حلّه از حمله مغول‌ها در امان ماند. طلاب، استادان و فقیهان حوزه علمیه بغداد این فرصت را غنیمت شمردند و به حلّه رفتند و نشاط و تحرک علمی را از بغداد به حلّه منتقل كردند. در حلّه، فقیهان بزرگی ظهور کردند که تأثیر عظیمی بر دگرگونی و تحوّل اسلوب‌های فقه و اصول امامیه و نوگرایی در نظام عملی اجتهاد و تنظیم ابواب فقه داشتند.
شجاعت علمی محقق حلی در شکستن سنت تقلید از آرا شیخ طوسی، تحرک بخشیدن به فقه امامیه، خارج کردن آن از رکود و جمود و تشویق ابتکار و اندیشه آزاد، بیانگر جلالت قدر اوست. تا صد سال پس از درگذشت شیخ طوسی همه مسندنشینان فقاهت شیعه خوشهچینان آراي شیخ طوسی و در حقیقت، فقط منعکس‌کنندگان نظرات او بودند تا جایی که میتوان گفت باب اجتهاد را تا حدودی مسدود کرده بودند. البته این نوع تقلید فقها از شیخ طوسی دلايلي داشت.
اگرچه برخی متذکر شدهاند که ابن ادریس آثاری در فروع و اصول داشت و او را کثیرالتالیف دانسته‌اند، اما آنچه منسوب به وي است را میتوان به دو بخش تقسیم کرد. «آثار غیر فقهی» وي که عبارتند از: مستطرفات سرائر، مختصر التبیان، التعلیقات، حاشیه صحیفه سجادیه، طب و استشفاء، رسائل ابن ادریس و رسالهای در ناصب.
آثار فقهی او نيز عبارتند از: سرائر، مسائل ابن ادریس، جوابات المسائل و خلاصه الاستدلال و مناسک.
معروف‌ترين كتاب ابن ادریس «السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی» است. این کتاب از آثار بدیع فقهی به شمار مي‌آيد که ارزش و اعتبار آن پس از سال‌ها و قرن‌ها هنوز قوت خود را خفظ كرده است. سرائر افزون بر ارزش فقهی، به واسطه آخرین باب‌اش که محقق آن را «باب النوادر» نام نهاد، شامل گزیدهای از کتاب‌هاي مشایخ و روات است و ارزش حدیثی قابل توجهی دارد. امتیازات کتاب سرائر عبارتند از اشتمال بر ابواب فقه، ابداع و ابتکار در دسته‌بندی مباحث و ترتیب آنها، دور بودن از ایجاز مُخلّ و اطناب مُملّ، شیوه نگارش جالب و روان.
یکی از عواملی که باعث شد ابن ادریس این کتاب را به رشته تحریر درآورد، شکستن فضاي تقلیدی بود که از زمان شیخ طوسی به وجود آمده بود.
علامه ابن ادريس حلي در شیوه طرح مباحث فقهی در کتاب سرائر با طرح مباحث فقهی، نظر اجتهادی خود و دیگران را عنوان كرده است و به نظرات مجتهدان ساير مذاهب اسلامی نیز اشاره دارد. همچنین ابن ادریس ابعاد گوناگون هر مساله‌ای بررسی كرده و برای اثبات نظریه خود، به ادله اجتهادی مانند کتاب، سنت متواتر، اجماع و ادله فقاهتی نظير اصول عملی و قاعده احتیاط، تمسک می‌کند.
شهید مرتضی مطهری درباره اين انديشمند نوشته است: «ابن ادریس حلی از فحول علمای شیعه است ... و به حریت فکر معروف است. صولت و هیبت جدّش، شیخ طوسی را شکست و به علما و فقهاء تا حد اهانت، انتقاد می‌کرد.» و در جای دیگری عنوان كرده است: «ابن ادریس با این عمل خود اولاً ثابت کرد که از ضمیری آگاه برخوردار است و نیاز عصر خویش را درک می‌کند. ثانیاً ثابت کرد که از موهبت شجاعت عقلی و ادبی بهره‌مند است. او از کسانی نیست که فقط نیاز را احساس کند، ولی جرأت اقدام را نداشته باشد. با جرأت و جسارتی کم نظیر این گام خطیر را برمی‌دارد.»
مرحوم ابن ادریس حلی روز جمعه هجدهم شوال سال 598 قمری در 55 سالگی در شهر حله به دیار حق شتافت. سال 1381قمری، مرقد این عالم بزرگ تعمیر و تجدید بنا شد و اکنون آرامگاهش زیارتگاه شیعیان آن دیار است.
تاليفات و آثار متعددي درباره اين انديشمند اسلامي و آرا و پژوهش‌هاي وي به رشته تحرير درآمده‌اند كه برخي از مهم‌ترين اين آثار در سال‌هاي اخير عبارتند از:
ـ زندگی و اندیشه‌های ابن ادریس / علی همت بناری، احمد فقیه محمود(مترجم) / بوستان کتاب قم / 1381
ـ اندیشه سیاسی ابن ادریس حلی/ علی خالقی/ بوستان کتاب قم/ 1386
ـ جامعه مدینه در عصر نبوی(ص) / عبدالله ابن ادریس، شهلا بختیاری (مترجم)، قاسم خانجانی (ویراستار)/ سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و پژوهشکده حوزه و دانشگاه / 1388
شنبه ۲۶ شهریور ۱۳۹۰ - ۰۹:۰۰
نظر شما